Đội tuyển bóng đá quốc gia Liên Xô

Thời kì đầu

Trận đấu quốc tế đầu tiên của một đội tuyển Xô viết diễn ra vào tháng 8 năm 1923, chỉ 9 tháng sau sự thành lập của Liên bang Xô viết. Đội tuyển nước Nga Xô viết đã đánh bại đội tuyển Thụy Điển 2-1 tại Stockholm.^[2] Trận đấu chính thức đầu tiên của Liên Xô tiến hành một năm sau với chiến thắng 3-0 trước Thổ Nhĩ Kỳ. Trận đấu này và trận tái đấu ở Ankara là những trận đấu quốc tế chính thức duy nhất được ghi nhận của đội tuyển Liên Xô cho đến tận Thế vận hội Mùa hè 1952, mặc dù cũng có vài trận giao hữu không chính thức với Thổ Nhĩ Kỳ được tổ chức ở thập niên 1930. Thế vận hội Mùa hè 1952 là giải đấu quốc tế đầu tiên đội tuyển Liên Xô tham dự. Ở vòng sơ loại, Liên Xô thắng Bulgaria 2-1. Sau đó ở vòng một Liên Xô hoà Nam Tư 5-5 mặc dù bị dẫn trước 5-1, với việc gỡ hoà trong 15 phút cuối. Cặp đấu này được đá lại và Liên Xô thua 1-3.^[3]

Giải vô địch thế giới

Liên Xô tham gia World Cup và vượt qua vòng loại ngay lần đầu tiên tham gia vào năm 1958 ^[4] Ở vòng chung kết, họ được xếp cùng bảng với Brasil, Anh và Áo. Họ đã xếp đồng hạng nhì trong bảng với Anh, dẫn đến hai đội phải đấu thêm một trận đấu phụ. Anatoli Ilyin đã ghi bàn giúp Liên Xô thắng 1-0. Liên Xô sau đó thua chủ nhà Thụy Điển ở tứ kết.

Tại World Cup 1962, đội tuyển Liên Xô ở bảng 1 với Nam Tư, Colombia và Uruguay và bị loại từ vòng bảng. Thể trạng không tốt của Lev Yashin ở hai trận gặp Colombia và Uruguay được coi là một trong những nguyên nhân chính cho thất bại của Liên Xô ở giải này.

World Cup 1966 là giải vô địch thế giới thành công nhất trong lịch sử của Liên Xô, khi họ kết thúc giải đấu ở vị trí thứ tư. Liên Xô được phân vào bảng 4 cùng Bắc Triều Tiên, Ý và Chile. Liên Xô toàn thắng ở vòng bảng, vào tứ kết gặp Hungary và đánh bại đối thủ nhờ màn trình diễn của Lev Yashin. Tuy nhiên, họ thua cả hai trận cuối cùng (bán kết và tranh hạng ba) trước Đức và Bồ Đào Nha. Giải đấu năm 1966 là giải đấu Liên Xô ghi được nhiều bàn thứ nhì trong lịch sử tham dự các World Cup với 10 bàn.

Trận khai mạc World Cup 1970 giữa chủ nhà Mexico và Liên Xô. Đội bóng Xô viết là đội đầu tiên trong lịch sử World Cup thay người trong trận đấu. Liên Xô dễ dàng vượt qua vòng bảng, nhưng thua ở tứ kết trước Uruguay ở hiệp phụ. Đó là lần cuối cùng Liên Xô vào đến tứ kết một World Cup.

Vòng loại World Cup 1974 Liên Xô từ chối thi đấu với Chile do phản đối cuộc đảo chính ở Chile năm 1973 nên không lọt được vào vòng chung kết.

Sau năm 1978 không vượt qua vòng loại, World Cup 1982 là sự xuất hiện trở lại của bóng đá Liên Xô ở một giải đấu lớn sau đúng một thập kỉ. Liên Xô ở bảng 6 cùng Brasil, Scotland và New Zealand. Sau khi xếp nhì bảng ở vòng 1, họ vào vòng 2, chung bảng với Bỉ và Ba Lan. Tuy nhiên họ chỉ xếp nhì bảng sau khi thắng Bỉ và hoà Ba Lan và bị loại.

World Cup 1986 Liên Xô ở bảng C cùng với Hungary, Pháp và Canada. Họ giành ngôi đầu bảng một cách thuyết phục, gặp Bỉ ở vòng 2 (16 đội). Một phần do những quyết định của trọng tài họ thua Bỉ 3-4, dừng bước ở vòng 2. Mặc dù kết quả không tốt, đội tuyển giải này là đội tuyển Liên Xô ghi nhiều bàn nhất trong lịch sử World Cup với 12 bàn.

World Cup 1990 là giải đấu chính thức cuối cùng mà Liên Xô tham dự. Họ ở bảng B với Argentina, Romania và Cameroon. Thành công duy nhất của Liên Xô ở giải này là thắng đậm đội đầu bảng Cameroon 4-0 ở trận đấu cuối cùng, còn lại là 2 trận thua.

Năm	Thành tích	Thứ hạng	Số trận	Thắng	Hòa*	Thua	Bàn thắng	Bàn thua
1930 đến 1954	Không tham dự
1958	Tứ kết	6	5	2	1	2	5	6
1962	Tứ kết	6	4	2	1	1	9	7
1966	hạng tư	4	6	4	0	2	10	6
1970	Tứ kết	5	4	2	1	1	6	2
1974	Bỏ cuộc ở vòng loại
1978	Không vượt qua vòng loại
1982	Vòng 2	7	5	2	2	1	7	4
1986	Vòng 2	10	4	2	1	1	12	5
1990	Vòng 1	17	3	1	0	2	4	4
Tổng cộng	7/9	1 lần hạng tư	30	14	6	10	52	34

*Tính cả các trận hoà ở các trận đấu loại trực tiếp phải giải quyết bằng sút phạt đền luân lưu.

Giải vô địch châu Âu

Tại các giải vô địch châu Âu đội tuyển Liên Xô là một trong những đội tuyển thành công nhất, với 1 lần vô địch và 3 lần hạng nhì. Nếu tính đến năm 1988 (thời điểm cuối cùng Liên Xô tham dự một Euro) thì Liên Xô là đội lọt vào trận chung kết nhiều nhất (4 lần).

Giải vô địch châu Âu lần đầu tiên tổ chức năm 1960 đã đánh dấu đỉnh cao của bóng đá Xô viết. Dễ dàng lọt vào tứ kết, Liên Xô gặp Tây Ban Nha. Do Chiến tranh lạnh đang căng thẳng nên Tây Ban Nha từ chối đến Liên Xô, chấp nhận bỏ cuộc. Ở bán kết, Liên Xô đánh bại Tiệp Khắc 3-0 và lọt vào chung kết, gặp Nam Tư. Ở trận chung kết, tuy bị dẫn bàn trước nhưng đội tuyển Liên Xô, với thủ môn huyền thoại Lev Yashin, đã san hoà tỉ số ở phút 49. Sau hai hiệp chính hoà 1-1, ở hiệp phụ, Viktor Ponedelnik đã ghi bàn thắng quyết định, giúp Liên Xô trở thành nhà vô địch châu Âu đầu tiên.

Năm 1964, Liên Xô dự Euro với tư cách đương kim vô địch. Họ vào đến chung kết và gặp đội chủ nhà Tây Ban Nha. Tuy nhiên họ đã thua Tây Ban Nha 1-2 và đành chấp nhận hạng nhì.

Euro 1968 bắt đầu có chia bảng đấu loại với hai giai đoạn: đấu loại vòng bảng và tứ kết loại trực tiếp. Bốn đội bóng cuối cùng thi đấu vòng chung kết ở một quốc gia. Liên Xô gặp chủ nhà Ý ở bán kết. Trận đấu kết thúc với tỉ số 0-0. Thay vì đá lại, trận đấu được quyết định bằng tung đồng xu và Liên Xô bị loại. Cuối cùng họ chỉ xếp hạng tư sau khi thua Anh.

Liên Xô lại có tên trong 4 đội cuối cùng dự vòng chung kết Euro 1972 tại Bỉ. Ở bán kết họ đánh bại Hungary 1-0. Trận chung kết diễn ra giữa Liên Xô và Tây Đức. Tây Đức với Gerd Müller trong đội hình đã giành chiến thắng áp đảo. Giải đấu này là một trong ba giải vô địch châu Âu Liên Xô ở vị trí thứ nhì.

Sau khi thất bại ở 3 vòng loại Euro liên tiếp (1976, 1980, 1984), Liên Xô lọt được vào vòng chung kết Euro 1988. Đây là lần cuối cùng đội tuyển Liên Xô đấu tại một giải vô địch châu Âu. Liên Xô dẫn đầu bảng B gồm Hà Lan, Anh và Ireland. Ở bán kết Liên Xô thắng Ý 2-0 và giành vé vào chung kết. Họ gặp lại Hà Lan ở chung kết. Với sự toả sáng của bộ ba Hà Lan bay (van Basten, Gullit và Rijkaard), Hà Lan thắng Liên Xô 2-0, trong đó có bàn thắng được đánh giá là đẹp nhất trong lịch sử Euro của van Basten. Trong trận đấu này Belanov bỏ lỡ một quả phạt đền. Liên Xô lần thứ ba giành ngôi á quân châu Âu.

Đội tuyển Liên Xô tuy vượt qua được vòng loại Euro 1992, nhưng sự sụp đổ của Liên Xô dẫn đến việc đội tuyển này không còn tồn tại. Suất dự giải đấu năm đó của Liên Xô được thay bằng Cộng đồng các quốc gia độc lập. Sau giải đấu này, các nước Liên Xô cũ (đã tuyên bố độc lập) thi đấu với các đội tuyển của riêng họ, đội tuyển thừa kế thành tích của Liên Xô là Nga.

Năm	Thành tích	Số trận	Thắng	Hòa*	Thua	Bàn thắng	Bàn thua
1960	Vô địch	2	2	0	0	5	1
1964	Á quân	2	1	0	1	4	2
1968	Hạng tư	2	0	1	1	0	2
1972	Á quân	2	1	0	1	1	3
1976 đến 1984	Không vượt qua vòng loại
1988	Á quân	5	3	1	1	7	4
Tổng cộng	1 lần vô địch	13	7	2	4	17	12

*Tính cả các trận hòa ở các trận đấu loại trực tiếp phải giải quyết bằng sút phạt đền luân lưu.

Thế vận hội Mùa hè

Không như một số nền bóng đá mạnh khác trên thế giới (như Brasil, Đức, Hà Lan... chưa từng có huy chương vàng Olympics), Liên Xô nói riêng và các nước Đông Âu nói chung, trong giai đoạn sau Chiến tranh thế giới thứ 2 đến khi Liên Xô tan rã, khá chú trọng đến việc tham dự Thế vận hội Mùa hè. Chỉ ngay lần tham dự thứ hai (1956), Liên Xô với đội hình gồm những cầu thủ chủ chốt sẽ giành chức vô địch châu Âu đầu tiên 4 năm sau đó (Lev Yashin, Igor Netto...) đã vô địch Thế vận hội Mùa hè sau khi thắng Nam Tư 1-0. Liên Xô còn giành hạng ba 3 lần liên tiếp (1972 đến 1980). Năm 1988 là lần cuối cùng Liên Xô tham dự một Thế vận hội Mùa hè, họ giành được ngôi vô địch thứ hai sau khi đánh bại Brasil 2-1.

• Vô địch châu Âu: 1

Vô địch: 1960

Á quân: 1964; 1972; 1988

• Bóng đá nam tại Olympic:

1956; 1988

1972; 1976; 1980

Cầu thủ tiêu biểu

Các cầu thủ khoác áo đội tuyển nhiều nhất

10 cầu thủ khoác áo đội tuyển Liên Xô nhiều lần nhất trong lịch sử là:

#	Họ tên	Năm thi đấu	Số trận	Số bàn thắng
1	Oleg Blokhin	1972 - 1988	112	42
2	Rinat Dasaev	1979 - 1990	91	0
3	Albert Shesternyov	1961 - 1971	90	0
4	Anatoly Demyanenko	1981 - 1990	80	6
5	Vladimir Bessonov	1977 - 1990	79	4
6	Sergei Aleinikov	1984 - 1992	77	6
7	Lev Yashin	1954 - 1967	74	0
8	Murtaz Khurtsilava	1965 - 1973	69	6
9	Oleg Protasov	1984 - 1991	68	29
10	Valery Voronin	1960 - 1968	66	5

Các cầu thủ ghi nhiều bàn thắng nhất

10 cầu thủ ghi nhiều bàn thắng nhất cho đội tuyển Liên Xô trong lịch sử là:

#	Họ tên	Năm thi đấu	Số bàn thắng	Số trận
1	Oleg Blokhin	1972 - 1988	42	112
2	Oleg Protasov	1984 - 1991	29	68
3	Valentin Ivanov	1956 - 1965	26	59
4	Eduard Streltsov	1955 - 1968	25	38
5	Viktor Kolotov	1970 - 1978	22	55
6	Igor Chislenko	1959 - 1968	20	53
=	Viktor Ponedelnik	1960 - 1966	20	29
8	Anatoli Banishevskiy	1965 - 1972	19	50
9	Anatoli Ilyin	1952 - 1959	16	31
10	Anatoli Byshovets	1933 - 1938	15	39
=	Gennadiy Litovchenko	1984 - 1990	15	58

Sau khi Liên Xô tan rã, 15 nước Cộng hoà đều có 15 đội tuyển của riêng mình. Họ tham gia thi đấu trên đấu trường quốc tế với danh nghĩa đại diện các quốc gia độc lập. Theo vị trí địa lý, một số là thành viên của Liên đoàn bóng đá châu Âu, một số là thành viên của Liên đoàn bóng đá châu Á.

Đội tuyển	Liên đoàn
Armenia	UEFA
Azerbaijan	UEFA
Belarus	UEFA
Estonia	UEFA
Gruzia	UEFA
Kazakhstan	UEFA (AFC:1992-2002)
Kyrgyzstan	AFC
Latvia	UEFA
Litva	UEFA
Moldova	UEFA
Nga	UEFA
Tajikistan	AFC
Turkmenistan	AFC
Ukraina	UEFA
Uzbekistan	AFC

Kể từ trận đấu đầu tiên của Liên Xô (với Thổ Nhĩ Kỳ vào ngày 16 tháng 11 năm 1924), đội đã thi đấu các trận đấu trên sân nhà tại nhiều sân vận động khác nhau.

Số liệu thống kê chỉ bao gồm các trận đấu chính thức được FIFA công nhận.

Ghi chú:

• Mặc dù chưa bao giờ được sử dụng bởi đội tuyển bóng đá quốc gia Liên Xô cũng như đội tuyển bóng đá Olympic Liên Xô, Sân vận động Dinamo ở Minsk đã được chọn là sân vận động chính thức của Thế vận hội Mùa hè 1980.

• (tiếng Anh) Kết quả thi đấu của Liên Xô từ 1912
• (tiếng Anh) Danh sách cầu thủ khoác áo nhiều nhất và ghi bàn nhiều nhất cho đội tuyển Liên Xô
• (tiếng Anh) Hồ sơ của Nga, bao gồm cả thành tích ở World Cup của Liên Xô Lưu trữ 2007-03-13 tại Wayback Machine
• (tiếng Anh) Lịch sử đội tuyển Liên Xô và Nga Lưu trữ 2014-02-03 tại Wayback Machine