Chương trình đánh giá học sinh quốc tế

PISA kiểm tra mức hiểu biết và vận dụng trong ba lĩnh vực: đọc hiểu, toán và khoa học. PISA không kiểm tra kiến thức thu được tại trường học mà xem xét năng lực phổ thông thực tế của học sinh. Bài thi chú trọng đánh giá khả năng học sinh vận dụng kiến thức và kỹ năng của mình khi đối mặt với những tình huống và thử thách liên quan đến kiến thức và kỹ năng đó. Về toán học, đánh giá khả năng học sinh vận dụng hiểu biết toán học của họ để giải quyết các vấn đề được đặt ra trong bối cảnh thực tế. Về khoa học, kiểm tra khả năng vận dụng những kiến thức khoa học để hiểu và giải thích các tình huống toán học. Về đọc hiểu, đo lường mực độ vận dụng kiến thức và kỹ năng đọc để hiểu ý nghĩa của những thứ họ đọc được qua nhiều loại tài liệu khác nhau mà họ gặp trong cuộc sống. Tuy mọi lần đánh giá đều được thực hiện trên cả ba lĩnh vực, nhưng mỗi lần có tập trung nhiều hơn vào một lĩnh vực và sẽ thay đổi tuần tự (năm 2000: đọc hiểu; 2003: Toán; 2006: Khoa học; 2009: Đọc hiểu; 2012: Toán; 2015: Khoa học …).

PISA do OECD đề xuất, bảo trợ và quản lý, các thành viên tham gia đóng góp kinh phí.

Học sinh tham gia kiểm tra nằm trong độ tuổi từ 15 năm 3 tháng đến 16 năm 2 tháng tính đến ngày kiểm tra, không cần quan tâm đến học lớp mấy, tuy nhiên chỉ đánh giá học sinh học ở trường, không phải tự học tại nhà. Theo yêu cầu đó, mỗi quốc gia phải lấy một mẫu ít nhất 5000 học sinh tham gia. Việc lấy mẫu được thực hiện bằng phương pháp khoa học để đảm bảo tính đại diện cho cả nước (hoặc vùng lãnh thổ) tham gia, và được quản lý rất nghiêm ngặt bởi tổ chức quản lý PISA của OECD. Đối với vài nước có học sinh ít hơn ngưỡng đó (Bỉ, Brussel) thì việc kiểm tra được thực hiện trên toàn bộ học sinh. Một số nước lấy các mẫu lớn hơn so với yêu cầu để có thể so sánh kết quả giữa các vùng trong nước với nhau.

Mỗi học sinh làm một bài kiểm tra trong 2 giờ. Một phần là các câu hỏi nhiều lựa chọn, một phần khác là các câu hỏi mà học sinh tự tạo câu trả lời, nhưng mỗi học sinh không phải được kiểm tra mọi thành phần của bài thi như nhau. Các bài kiểm tra được dịch sang bản ngữ của các nước tham gia và thẩm định rất cẩn thận. Sau khi làm bài kiểm tra về kiến thức, các thí sinh phải trả lời một bảng hỏi (questionnaire) trong gần một giờ về sở thích, động lực và hoàn cảnh gia đình. Hiệu trưởng nhà trường trả lời bảng hỏi mô tả về học sinh, giáo viên, tài chính v.v.. của trường. PISA được thực hiện phần lớn bằng bài thi trên giấy. Ở một số nước PISA bắt đầu thử nghiệm sử dụng kiểm tra theo phương pháp đáp ứng nhờ máy tính (computer adaptive testing).

Dữ liệu từ các bài làm và phiếu kiểm tra của học sinh và hiệu trưởng được nhập vào máy tính, sau đó được tính toán và phân tích. Công cụ phân tích là các phần mềm tính toán dựa trên mô hình Rasch và Lý thuyết Ứng đáp Câu hỏi ^[1]. Các kết quả kiểm tra từ các nước khác nhau được kết nối (linking), so bằng (equating) đưa lên cùng một thang đo (scaling) để có thể so sánh với nhau. Thang điểm cho các lĩnh vực (toán, đọc hiểu và khoa học) được quy định đặt giá trị trung bình ở 500 điểm và độ lệch tiêu chuẩn bằng 100 điểm.^[1] Các bảng hỏi cũng được phân tích, kết nối với kết quả kiểm tra kiến thức về các lĩnh vực để rút ra các nhận xét và đánh giá liên quan đến chính sách và hiệu quả giáo dục.

Kết quả hàng năm của PISA thường được công bố vào tháng 12 của năm kế tiếp, đăng ở trang web www.oecd.org/pisa, dưới dạng các báo cáo, trong các báo cáo có các bảng sắp xếp điểm trung bình của học sinh từng nước theo các lĩnh vực kiểm tra. OECD không đưa ra điểm tổng hợp của 3 lĩnh vực. Thông thường có thể xem sự sai khác về điểm vào khoảng 9 điểm là có ý nghĩa thống kê (statistically significant). Dưới đây là kết quả ngắn gọn của PISA 2015 được công bố vào ngày 6 tháng 12 năm 2016 dưới dạng bảng xếp thứ tự các nước và vùng lãnh thổ theo từng lĩnh vực đánh giá. Bảng dưới đây được trích từ [PISA, Wikipedia,English]. Từ bảng kết quả có thể thấy Singapore là nước mà kết quả kiểm tra học sinh ở cả ba lĩnh vực đều đứng đầu bảng.

Toán học	Khoa học	Đọc hiểu
1  Singapore 564 2  Hồng Kông 548 3  Ma Cao 544 4  Đài Loan 542 5  Nhật Bản 532 6  Trung Quốc 531 7  Hàn Quốc 524 8  Thụy Sĩ 521 9  Estonia 520 10  Canada 516 11  Hà Lan 512 12  Đan Mạch 511 13  Phần Lan 511 14  Slovenia 510 15  Bỉ 507 16  Đức 506 17  Ba Lan 504 18  Ireland 504 19  Na Uy 502 20  Áo 497 21  New Zealand 495 22  Việt Nam 495 23  Nga 494 24  Thụy Điển 494 25  Úc 494 26  Pháp 493 27  Anh Quốc 492 28  Cộng hòa Séc 492 29  Bồ Đào Nha 492 30  Ý 490 31  Iceland 488 32  Tây Ban Nha 486 33  Luxembourg 486 34  Latvia 482 35  Malta 479 36  Litva 478 37  Hungary 477 38  Slovakia 475 39  Israel 470 40  Hoa Kỳ 470 41  Croatia 464 42  Kazakhstan 460 43  Hy Lạp 454 44  Malaysia 446 45  România 444 46  Bulgaria 441 47  Síp 437 48  Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất 427 49  Chile 423 50  Thổ Nhĩ Kỳ 420 51  Moldova 420 52  Uruguay 418 53  Montenegro 418 54  Trinidad và Tobago 417 55  Thái Lan 415 56  Albania 413 57  Argentina 409 58  México 408 59  Gruzia 404 60  Qatar 402 61  Costa Rica 400 62  Liban 396 63  Colombia 390 64  Peru 387 65  Indonesia 386 66  Jordan 380 67  Brasil 377 68  Macedonia 371 69  Tunisia 367 70  Kosovo 362 71  Algérie 360 72  Cộng hòa Dominica 328	1  Singapore 556 2  Nhật Bản 538 3  Estonia 534 4  Đài Loan 532 5  Phần Lan 531 6  Ma Cao 529 7  Canada 528 8  Việt Nam 525 9  Hồng Kông 523 10  Trung Quốc 518 11  Hàn Quốc 516 12  New Zealand 513 13  Slovenia 513 14  Úc 510 15  Anh Quốc 509 16  Đức 509 17  Hà Lan 509 18  Thụy Sĩ 506 19  Ireland 503 20  Bỉ 502 21  Đan Mạch 502 22  Ba Lan 501 23  Bồ Đào Nha 501 24  Na Uy 498 25  Hoa Kỳ 496 26  Áo 495 27  Pháp 495 28  Thụy Điển 493 29  Cộng hòa Séc 493 30  Tây Ban Nha 493 31  Latvia 490 32  Nga 487 33  Luxembourg 483 34  Ý 481 35  Hungary 477 36  Litva 475 37  Croatia 475 38  Iceland 473 39  Israel 467 40  Malta 465 41  Slovakia 461 42  Kazakhstan 456 43  Hy Lạp 455 44  Chile 447 45  Bulgaria 446 46  Malaysia 443 47  Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất 437 48  Uruguay 435 49  România 435 50  Síp 433 51  Argentina 432 52  Moldova 428 53  Albania 427 54  Thổ Nhĩ Kỳ 425 55  Trinidad và Tobago 425 56  Thái Lan 421 57  Costa Rica 420 58  Qatar 418 59  Colombia 416 60  México 404 61  Montenegro 411 62  Gruzia 411 63  Jordan 409 64  Indonesia 403 65  Brasil 401 66  Peru 397 67  Liban 386 68  Tunisia 386 69  Macedonia 384 70  Kosovo 378 71  Algérie 376 72  Cộng hòa Dominica 332	1  Singapore 535 2  Hồng Kông 527 3  Canada 527 4  Phần Lan 526 5  Ireland 521 6  Estonia 519 7  Hàn Quốc 517 8  Nhật Bản 516 9  Na Uy 513 10  New Zealand 509 11  Đức 509 12  Ma Cao 509 13  Ba Lan 506 14  Slovenia 505 15  Hà Lan 503 16  Úc 503 17  Thụy Điển 500 18  Đan Mạch 500 19  Pháp 499 20  Bỉ 499 21  Bồ Đào Nha 498 22  Anh Quốc 498 23  Đài Loan 497 24  Hoa Kỳ 497 25  Tây Ban Nha 496 26  Nga 495 27  Trung Quốc 494 28  Thụy Sĩ 492 29  Latvia 488 30  Cộng hòa Séc 487 31  Croatia 487 32  Việt Nam 487 33  Áo 485 34  Ý 485 35  Iceland 482 36  Luxembourg 481 37  Israel 479 38  Litva 472 39  Hungary 470 40  Hy Lạp 467 41  Chile 459 42  Slovakia 453 43  Malta 447 44  Síp 443 45  Uruguay 437 46  România 434 47  Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất 434 48  Bulgaria 432 49  Malaysia 431 50  Thổ Nhĩ Kỳ 428 51  Costa Rica 427 52  Trinidad và Tobago 427 53  Kazakhstan 427 54  Montenegro 427 55  Argentina 425 56  Colombia 425 57  México 423 58  Moldova 416 59  Thái Lan 409 60  Jordan 408 61  Brasil 407 62  Albania 405 63  Qatar 402 64  Gruzia 401 65  Peru 398 66  Indonesia 397 67  Tunisia 361 68  Cộng hòa Dominica 358 69  Macedonia 352 70  Algérie 350 71  Kosovo 347 72  Liban 347

Viêt Nam bắt đầu tham gia PISA từ đợt đánh giá năm 2012, theo mẫu học sinh được lấy trong cả nước. Việc chọn mẫu rất nghiêm ngặt, theo phương pháp chọn ngẫu nhiên nhờ phần mềm do ban quản lý PISA của OECD cung cấp và giám sát. Kết quả của học sinh Việt Nam qua 2 lần tham gia chương trình PISA được biểu diễn ở bảng sau (trong các ô số trước là thứ hạng, số sau là điểm số):

Để hiểu rõ hơn kết quả trên, có thể xem điểm trung bình các lĩnh vực đánh giá của khối các nước OECD ở bảng sau:

Như vậy, kết quả kiểm tra của Việt Nam ở cả ba lĩnh vực được đánh giá, trừ lĩnh vực đọc hiểu trong kỳ 2015, đều cao hơn giá trị trung bình của các nước OECD.