Charles George Gordon

Chiến trường Trung Hoa

Trong bối cảnh Chiến tranh Nha phiến và loạn Thái Bình,^[1] Gordon tình nguyện sang Trung Hoa năm 1860 theo chân lực lượng Đồng minh chiếm đóng Bắc Kinh và Di Hòa Viên của triều đình nhà Thanh. Ông nán lại đến Tháng Tư năm 1862 thì theo tướng William Stavely rút về Thượng Hải để bảo vệ nhóm người Anh trong khi thành phố bị quân Thái Bình uy hiếp. Thế quân Thái Bình bấy giờ rất mạnh kể từ khi chiến thắng quân triều đình ở Nam Kinh năm 1853. Thị dân Thượng Hải phải mộ dân quân phòng bị, đặt dưới quyền chỉ huy của Frederick Townsend Ward, người Mỹ. Quân đội Pháp cùng lực lượng quân Anh của tướng Stavely cũng phối hợp với Ward đánh đuổi được đối phương khỏi Gia Định và Thanh Phố ở phía tây Thượng Hải, giải nguy cho thành phố. Tuy nhiên trong trận Từ Khê, Ward tử thương. Tổng đốc Giang Tô là Lý Hồng Chương đề thỉnh Stavely chọn người thay thế. Stavely tiến cử Gordon vào chức vụ đó; nên tuy ông là sĩ quan của Anh, nhiệm vụ của ông là chỉ huy quân đội nhà Thanh. Chính phủ Anh cũng thuận cho và Gordon nhậm chức chỉ huy đội Thường Thắng quân ở Tùng Giang.

Dưới trướng của ông, đội Thường Thắng giành chiến thắng ở Côn Sơn rồi Tô Châu. Vẻ vang nhất là vào năm 1864 với chiến thắng Thường Châu, bấy giờ là bản doanh của quân Thái Bình. Quân Thái Bình phải rút về Nam Kinh; đến Tháng Bảy thì Nam Kinh cũng thất thủ và lực lượng Thái Bình tan rã. Vua Thanh ban ông chức đề đốc và phong tử tước để thưởng công. Sau đó Gordon chọn hồi hương và về Anh.

Chiến trường Phi Châu

Năm 1871 chính phủ Anh phái Gordon làm đại diện triều đình Anh trong ủy ban quốc tế giám sát việc thông thương ở cửa sông Danube. Trên đường đến nhiệm sở ở Galatz, ông ghé Constantinopolis rồi tình cờ gặp thủ tướng Ai Cập. Nhân danh vua Ai Cập là Isma'il Pasha Gordon được mời sang Bắc Phi với chức đại tá để huấn luyện quân đội Ai Cập. Với sự đồng thuận của chính phủ Luân Đôn, ông lên đường sang Ai Cập thay vì đi Galatz.

Lúc bấy giờ triều đình Ai Cập mới mở chiến dịch chinh phục xứ Sudan nhưng bị thổ dân nổi lên chống cự lại. Samuel Baker, một sĩ quan Anh được bổ làm chỉ huy nhưng cũng không bình định được. Triều đình Ai Cập bèn bổ nhiệm Gordon lên thay thế Baker. Ông thành công trong việc mở đường thông thương lên đến biên giới Uganda. Ông cũng có công dẹp nạn buôn nô lệ^[2] ở thượng nguồn sông Nin nhưng vì xích mích với vị thống đốc người Ai Cập ở Khartoum, ông xin từ nhiệm và bỏ về Anh.

Vua Ai Cập phải gửi thư nhắc nhở lời hứa của Gordon sẽ làm tròn nhiệm vụ nên sau đó ông trở lại nhưng với điều kiện ông được làm toàn quyền cả xứ Sudan. Triều đình Ai Cập thuận cho.

Trong khi đó ở Sudan, thổ dân nổi lên chống lại quân Ai Cập, lại thêm chiến tranh mở rộng vì tranh chấp lãnh thổ với Ethiopia. Quân đội Ai Cập bị đánh tan tác ở Gundet. Năm sau hoàng tử Hassan cũng bị đánh bại ở Gura.

Khi Gordon nhậm chức thì ông mở đường thương lượng với chính quyền Ethiopia nhưng không được hồi âm. Ông bèn sang Darfur dẹp một cuộc nổi dậy ở vùng ấy. Gordon hiên ngang chỉ một mình một ngựa và một viên thông ngôn tiến vào bản doanh của đối phương để thương thuyết. Tác phong dũng cảm đó làm số lớn quân nổi dậy quy phục. Nhóm còn lại rút về phía nam.