Chia động từ

Trong ngôn ngữ học, chia động từ hay biến ngôi (tiếng Anh: conjugation^[1]^[2]) là tạo nên những dạng biến đổi của một động từ bằng cách biến tố phần chính của từ (sự biến đổi này phải theo những quy tắc của ngữ pháp). Việc chia động từ có thể được ảnh hưởng bởi ngôi, số, giống, thì, thể, thức, trạng, và những thể loại ngữ pháp khác. Thường thì phần chính là gốc của từ. Tất cả những dạng khác nhau của cùng một động từ tạo nên một từ vị.

Thuật ngữ conjugation chỉ dùng để chỉ được biến đổi của động từ (sự biến đổi của danh từ và tính từ được gọi là biến cách - declension).

Ví dụ

Các thứ tiếng thuộc hệ ngôn ngữ Ấn-Âu thường biến đổi động từ trong nhiều trường hợp ngữ pháp khác nhau, dù một số, như tiếng Anh, đã đơn giản hóa việc chia động từ ở mức độ lớn. Dưới là bản chia động từ to be (là, thì) ở thì hiện tại trong các ngôn ngữ như tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Iceland, tiếng Faroe, tiếng Thụy Điển, tiếng Latvia, tiếng Bulgaria, tiếng Serbia, tiếng Croatia, tiếng Ba Lan, tiếng Hindi, tiếng Latinh, tiếng Pháp, tiếng Ý, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Bồ Đào Nha, tiếng Nga, tiếng Albania, tiếng Hy Lạp cổ đại và hiện đại.

"To be" (thì, là) trong nhiều ngôn ngữ Ấn-Âu
Nhánh	Ngôn ngữ	Thể vô định hiện tại	Thể định hình hiện tại
			Ngôi số ít			Ngôi số nhiều
			thứ nhất	thứ hai	thứ ba	thứ nhất	thứ hai	thứ ba

German	tiếng Anh	be	am	are art¹ be'st¹	is	are
	tiếng Đức	sein	bin	bist	ist	sind	seid	sind
	tiếng Yiddish chuyển tự	זיין zein	בין bin	ביסט bist	איז iz	זענען zenen	זענט zent	זענען zenen
	tiếng Hà Lan	zijn	ben	bent zijt²	is	zijn	zijn zijt²	zijn
	tiếng Afrikaans	wees	is
	tiếng Iceland	vera	er	ert	er	erum	eruð	eru
	tiếng Faroe	vera	eri	ert	er	eru
	tiếng Na Uy	være³ vera⁴ vere⁴	er
	tiếng Đan Mạch	være	er
	tiếng Thụy Điển	vara	är

gốc Ý	tiếng Latinh	esse	sum	es	est	sumus	estis	sunt
	tiếng Ý	essere	sono	sei	è	siamo	siete	sono
	tiếng Pháp	être	suis	es	est	sommes	êtes	sont
	tiếng Catalunya	ser	sóc	ets	és	som	sou	són
	tiếng Tây Ban Nha	ser	soy	eres	es	somos	sois	son
	tiếng Galicia	ser	son	es	é	somos	sodes	son
	tiếng Bồ Đào Nha	ser	sou	és	é	somos	sois	são
	tiếng Friuli	jessi	soi	sês	è	sin	sês	son
	tiếng România	a fi	sunt	ești	este	suntem	sunteți	sunt

Celt	tiếng Ireland	bheith	bím	bíonn	bíonn	bímid	bíonn	bíonn
Celt	tiếng Wales (dạng căn bản)	bod	rydw	rwyt	mae	rydych	rydyn	maen

Hy Lạp	Cổ đại⁵ chuyển tự	εἶναι eînai	εἰμί eimí	εἶ eî	ἐστί estí	ἐσμέν esmén	ἐστέ esté	εἰσί eisí
Hy Lạp	Hiện đại chuyển tự	không có⁶	είμαι eímai	είσαι eísai	είναι eínai	είμαστε eímaste	είσ(ασ)τε eís(as)te	είναι eínai

Albania		me qenë	jam	je	është	jemi	jeni	janë

Armenia	Tây chuyển tự	ըլլալ ĕllal	Եմ em	ես es	է ē	ենք enk‘	էք ēk‘	են en
Armenia	Đông chuyển tự	լինել linel	Եմ em	ես es	է ē	ենք enk‘	եք ek‘	են en

Slav	tiếng Czech	být	jsem	jsi	je	jsme	jste	jsou
	tiếng Slovak	byť	som	si	je	sme	ste	sú
	tiếng Ba Lan	być	jestem	jesteś	jest	jesteśmy	jesteście	są
	tiếng Nga chuyển tự	быть byt	есть yest'
	tiếng Ukraine chuyển tự	бути buty	є ye
	tiếng Serbia strong chuyển tự	бити biti	јесам jesam	јеси jesi	јест(е) jest(e)	јесмо jesmo	јесте jeste	јесу jesu
	tiếng Serbia clitic chuyển tự	không có	сам sam	си si	је je	смо smo	сте ste	су su
	tiếng Croatia strong	biti	jesam	jesi	jest	jesmo	jeste	jesu
	tiếng Croatia clitic	không có	sam	si	je	smo	ste	su
	tiếng Slovenia	biti	sem	si	je	smo	ste	so
	tiếng Bulgaria chuyển tự	không có	съм săm	си si	е e	сме sme	сте ste	са să
	tiếng Macedonia chuyển tự	không có	сум sum	си si	е e	сме sme	сте ste	се se

gốc Balt	tiếng Latvia	būt	esmu	esi	ir	esam	esat	ir
gốc Balt	tiếng Litva	būti	esu	esi	yra	esame	esate	yra

Indo-Iran	tiếng Ba Tư chuyển tự	بودن budan	ام æm	ای ei	(است (ا æst (æ)⁹	ایم eem	(اید (این eed (dạng nói: een)	(اند (ان and (dạng nói: an)
	tiếng Phạn chuyển tự	अस्ति asti	अस्मि asmi	असि asi	अस्ति asti	स्मः smah	स्थ stha	सन्ति santi
	tiếng Hindustan chuyển tự	होना hona	हूँ hū̃	है hai	है hai	हैं hãĩ	हो ho	हैं hãĩ
	tiếng Maratha chuyển tự	असणे asṇe	आहे āhe	आहेस āhes	आहे āhe	आहोत āhot	आहात āhāt	आहेत āhet
	tiếng Gujarat chuyển tự	હોવું hovũ	છું chhũ	છે chhe		છીએ chhīe	છો chho	છે chhe

¹ Từ cổ; chỉ dùng với đại từ 'thou'.

² Trong phương ngữ Flemish.

³ Trong dạng viết căn bản bokmål.

⁴ Trong dạng viết căn bản nynorsk. vera và vere là những dạng thay thế.

⁵ của Athen.

⁶ 'eínai' chỉ được dùng như một danh từ ("tồn tại").

⁷ Ptc: qenë.

⁸ Trong phương ngữ Tosk và Geg.

⁹ Sự tồn tại: هست (hæst) có một nghĩa khác. Việc dùng (æ) hiện được xem là dân dã.

Chú thích

[1]

[2]