David Lean

đạo diễn, nhà sản xuất và biên kịch điện ảnh người Anh (1908-1991)

Sir David Lean, CBE (25 tháng 3 năm 1908 - 16 tháng 4 năm 1991) là một đạo diễn phim, nhà sản xuất, biên kịch và biên tập người Anh, từng sản xuất nhiều phim sử thi[1] quy mô lớn như Cầu sông Kwai (1957), Lawrence xứ Ả Rập (1962) và Bác sĩ Zhivago (1965). Ông cũng đạo diễn các bộ phim chuyển thể tiểu thuyết của DickensGia tài vĩ đại (1946) và Oliver Twist (1948), và bộ phim lãng mạn Brief Encounter (1945).

Sir David Lean

Sinh(1908-03-25)25 tháng 3 năm 1908
Croydon, Surrey, Anh
Mất16 tháng 4 năm 1991(1991-04-16) (83 tuổi)
Limehouse, Luân Đôn, Anh
Nghề nghiệpĐạo diễn phim, nhà sản xuất phim, nhà biên kịch, nhà dựng phim
Năm hoạt động1942–1991
Phối ngẫuIsabel Lean (1930–1936; ly dị)
Kay Walsh (1940–1949; ly dị)
Ann Todd (1949–1957; ly dị)
Leila Matkar (1960–1978; ly dị)
Sandra Hotz (1981–1984; ly dị)
Sandra Cooke (1990–1991; đến khi chết)
Con cái1

Bắt đầu sự nghiệp làm nhà dựng phim đầu thập niên 1930, Lean có bộ phim đạo diễn đầu tay với In Which We Serve (1942), cũng là lần đầu tiên trong bốn lần hợp tác với Noël Coward. Khởi đầu với Summertime, Lean bắt đầu chuyển sang dòng phim sản xuất quốc tế với sự tài trợ của các xưởng phim lớn ở Hollywood. Sau sự thất bại của Ryan's Daughter (1970), ông hồi sinh sự nghiệp với Một chuyến đi đến Ấn Độ, chuyển thể từ tiểu thuyết của E. M. Forster, đó là một cú hích với các nhà phê bình nhưng vẫn chứng tỏ đó là bộ phim cuối cùng do ông đạo diễn.

David Lean được nhiều đạo diễn khác như Steven Spielberg[2]Stanley Kubrick ngưỡng mộ[3] Lean được bầu chọn là đạo diễn phim lớn thứ 9 của mọi thời đại trong cuộc thăm dò ý kiến của Viện phim Anh Sight & Sound "Đạo diễn xuất sắc nhất do các đạo diễn bình chọn" năm 2002.[4] Được đề cử bảy lần cho Giải Oscar cho đạo diễn xuất sắc nhất, ông đã giành giải này hai lần với Cầu sông KwaiLawrence xứ Ả Rập. Ông hiện là đạo diễn có nhiều phim nhất nằm trong danh sách 100 phim Anh hay nhất của Viện phim Anh với bảy tác phẩm (3 tác phẩm nằm trong top 5)[5] và được trao tặng giải Thành tựu trọn đời của Viện phim Mỹ năm 1990.

Tiểu sử và giáo dục

Lean sinh ra tại Croydon, Surrey (hiện thuộc Đại Luân Đôn, là con của Francis William le Blount Lean và Helena Tangye (cháu gái của Richard Tangye. Cha mẹ ông là tín đồ của phái Quakers và ông cũng là một học sinh của trường Leighton Park do Quaker thành lập tại Reading. Lean là một cậu học trò thiếu nhiệt tình với bản chất mơ mộng và bị bạn bè gắn biệt danh là một "kẻ bất tài".[6] Ông đã bỏ lại tuổi thơ buồn của mình[7] để vào công ty kế toán của cha làm người học việc. Ông in và phát triển các tác phẩm phim của mình và coi đó là "sở thích thú vị".[8] Năm 16 tuổi, cha ông bỏ gia đình để theo đuổi một người phụ nữ khác, và Lean sau đó cũng theo con đường của cha mình sau lần kết hôn và sinh con đầu tiên.[6]

Sự nghiệp

Thời gian làm nhà dựng phim

Chán nản với công việc của mình, Lean dành mỗi tối trong rạp chiếu phim, sau ông được một người cô khuyên nên tìm một công việc mà ông thích. Ông đã ghé thăm Gaumont Studios, tại đây ông đảm nhận vị trí cậu bé pha trà, sau đó được thăng làm quản gia và nhanh chóng trở thành trợ lý đạo diễn thứ ba.[9] Đến năm 1930 ông làm biên tập viên trên các phim thời sự của cả công ty phim Gaumont và Movietone News, trong khi bước đầu tiên đến phim điện ảnh với Freedom of the Seas (1934) và Escape Me Never.[9]

Phim của Anh

Tác phẩm đầu tiên ông đạo diễn có sự hợp tác với Noël Coward trong In Which We Serve (1942), sau đó ông cũng chuyển thể một vài vở kịch của Coward thành phim thành công như This Happy Breed (1944), Blithe Spirit (1945) và Brief Encounter (1945). Brief Encounter chia sẻ giải Grand Prix danh dự tại liên hoan phim Cannnes 1946,[10] giúp đem về cho Lean hai đề cử giải Oscar cho kịch bản chuyển thể xuất sắc nhấtđạo diễn xuất sắc nhất, trong khi Celia Johnson nhận một đề cử cho nữ diễn viên chính xuất sắc nhất.[11] Bộ phim đã trở thành kinh điển và là một trong những tác phẩm Anh được đánh giá cao nhất.

Lean tiếp tục chuyển thể các tác phẩm của Charles Dickens - Gia tài vĩ đại (1946) và Oliver Twist (1948). David Shipman viết trong The Story of Cinema: Volume Two (1984): "Trong những phim khác của Dickens, chỉ có David Copperfield của tiệm cận sự xuất sắc của hai phim này, vì diễn xuất của phim gần như hoàn hảo".[12] Đây là hai bộ phim đầu tiên do Lean đạo diễn có sự góp mặt của Alec Guinness, người Lean coi là một "bùa mê may mắn". Điều khoản mã sản xuất khiến ngày công chiếu phim tại Hoa Kỳ bị hoãn đến tháng 7 năm 1951 sau khi bị cắt giảm đến tám phút.[13]

Phim quốc tế

Summertime (1955) đánh dấu một hành trình mới cho Lean. Phim do Hoa Kỳ tài trợ một phần, mặc dù làm cho London Films của Kondra. Bộ phim có Katharine Hepburn đóng vai chính trong vai một người phụ nữ trung niên có một mối tình lãng mạn trong kỳ nghỉ ở Venice. Phim hoàn toàn được quay tại đây.[14]

Những bộ phim của Lean giờ đây trở nên ít hơn nhưng mang quy mô lớn và phát hành rộng rãi hơn trên toàn cầu. Cầu sông Kwai (1957) dựa trên cuốn tiểu thuyết của Pierre Boulle thuật lại câu chuyện về những tù nhân Anh-Mỹ cố gắng sống sót trong một trại tù của Nhật trong Thế Chiến 2. Phim có sự tham gia của William Holden và Alec Guinness, trở thành phim có doanh thu cao nhất năm 1957 tại Hoa Kỳ. Phim đoạt bảy giải Oscar, bao gồm Giải Oscar cho phim hay nhất, Đạo diễn xuất sắc nhất và nam diễn viên chính xuất sắc nhất.[15]

Sau khi mở rộng trường quay tại Trung Đông, Bắc Phi, Tây Ban Nha và một vài nơi nữa, Lawrence xứ Ả Rập dự kiến khởi chiếu năm 1962. Đây là dự án đầu tiên của Lean do biên kịch Robert Bolt chắp bút viết lại của Michael Wilson (một trong những biên kịch bị ghi vào danh sách đen của Cầu sông Kwai. Phim kể về T. E. Lawrence, một sĩ quan người Anh cùng người dân bán đảo Ả Rập chiến đấu trong Thế Chiến I. Phim giành tám giải Oscar, trong đó có Phim hay nhất và Đạo diễn xuất sắc nhất cho Lean.[16]

Danh tiếng và ảnh hưởng

Như chính Lean đã chỉ ra, những tác phẩm của ông thường được các đạo diễn đồng nghiệp ngưỡng mộ bởi cách biểu diễn nghệ thuật làm phim.[17] Riêng Steven SpielbergMartin Scorsese đều là người hâm mộ những bộ phim sử thi của ông, và ca ngợi ông là những ảnh hưởng chính lên họ. Spielberg và Scorsese cũng giúp phục nguyên Lawrence xứ Ả Rập vào năm 1989, được thay đổi đáng kể khi chiếu rạp từ xưởng phim cũng như các phiên bản chiếu lại trên truyền hình; các bản tái chiếu rạp đó đã làm sống lại danh tiếng của Lean.

Một vài trong số nhiều đạo diễn khác của thế kỉ hai mươi cũng thừa nhận ảnh hưởng đáng kể của Lean lên phong cách làm phim như Stanley Kubrick,[18] George Lucas,[19] Spike Lee[20]Sergio Leone.[21]

Giải thưởng và đề cử

Giải Oscar

NămHạng mụcPhimKết quả
1947Đạo diễn xuất sắc nhấtBrief EncounterĐề cử
1947Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhấtBrief Encounter
(chia sẻ với Anthony Havelock-Allan & Ronald Neame)
Đề cử
1948Đạo diễn xuất sắc nhấtGia tài vĩ đạiĐề cử
1948Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhấtGia tài vĩ đại
(chia sẻ với Anthony Havelock-Allan & Ronald Neame)
Đề cử
1956Đạo diễn xuất sắc nhấtSummertimeĐề cử
1958Đạo diễn xuất sắc nhấtCầu sông Kwai (phim)Đoạt giải
1963Đạo diễn xuất sắc nhấtLawrence xứ Ả RậpĐoạt giải
1966Đạo diễn xuất sắc nhấtBác sĩ ZhivagoĐề cử
1985Đạo diễn xuất sắc nhấtMột chuyến đi đến Ấn ĐộĐề cử
1985Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhấtMột chuyến đi đến Ấn ĐộĐề cử
1985Dựng phim xuất sắc nhấtMột chuyến đi đến Ấn ĐộĐề cử

Giải Quả cầu vàng

NămHạng mụcPhimKết quả
1958Đạo diễn xuất sắc nhấtThe Bridge on the River KwaiĐoạt giải
1963Đạo diễn xuất sắc nhấtLawrence of ArabiaĐoạt giải
1966Đạo diễn xuất sắc nhấtDoctor ZhivagoĐề cử
1985Đạo diễn xuất sắc nhấtA Passage to IndiaĐề cử
1985Kịch bản hay nhấtA Passage to IndiaĐề cử

Giải BAFTA

NămHạng mụcPhimKết quả
1949Phim Anh hay nhấtOliver TwistĐề cử
1953Phim hay nhất từ bất cứ đâuThe Sound BarrierĐoạt giải
1953Phim Anh hay nhấtThe Sound BarrierĐoạt giải
1955Phim hay nhất từ bất cứ đâuHobson's ChoiceĐề cử
1955Kịch bản Anh xuất sắc nhấtHobson's Choice
(chia sẻ với Norman Spencer và Wynyard Browne)
Đề cử
1956Phim hay nhất từ bất cứ đâuSummertime
(chia sẻ với Ilya Lopert)
Đề cử
1958Phim hay nhất từ bất cứ đâuThe Bridge on the River Kwai
(chia sẻ với Sam Spiegel)
Đoạt giải
1958Phim Anh hay nhấtThe Bridge on the River Kwai
(chia sẻ với Sam Spiegel)
Đoạt giải
1963Best Film from any SourceLawrence of Arabia
(chia sẻ với Sam Spiegel)
Đoạt giải
1963Phim Anh hay nhấtLawrence of Arabia
(chia sẻ với Sam Spiegel)
Đoạt giải
1967Phim hay nhất từ bất cứ đâuDoctor Zhivago
(chia sẻ với Carlo Ponti)
Đề cử
1971Chỉ đạo xuất sắc nhấtRyan's DaughterĐề cử
1985Phim hay nhấtA Passage to India
(chia sẻ với John Brabourne và Richard B. Goodwin)
Đề cử
1985Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhấtA Passage to IndiaĐề cử

In 1974, Lean nhận giải Giải BAFTA cho Thành tựu trọn đời.

Các đề cử và giải thưởng khác

NămGiảiPhimKết quả
1944Silver Condor Award for Best Foreign FilmIn Which We Serve
(shared with Noel Coward)
Đoạt giải
1954Gấu Vàng của liên hoan phim quốc tế BerlinHobson's ChoiceĐoạt giải
1946Giải Grand Prix của Liên hoan phim CannesBrief EncounterĐoạt giải
1949Giải Grand Prix của Liên hoan phim CannesThe Passionate FriendsĐề cử
1966Cành cọ vàngBác sĩ ZhivagoĐề cử
1967David di Donatello cho Đạo diễn nước ngoài xuất sắc nhấtDoctor ZhivagoĐoạt giải
1958Giải Hội đạo diễn Mỹ cho đạo diễn phim điện ảnh xuất sắc nhấtThe Bridge on the River KwaiĐoạt giải
1963Giải Hội đạo diễn Mỹ cho đạo diễn phim điện ảnh xuất sắc nhấtLawrence xứ ArabiaĐoạt giải
1971Giải Hội đạo diễn Mỹ cho đạo diễn phim điện ảnh xuất sắc nhấtRyan's DaughterĐề cử
1985Giải Hội đạo diễn Mỹ cho đạo diễn phim điện ảnh xuất sắc nhấtA Passage to IndiaĐề cử
1974Giải Phim Anh Evening Standardcho phim hay nhấtRyan's DaughterĐoạt giải
1946Hugo Award for Best Dramatic PresentationBlithe SpiritĐoạt giải
1964Nastro d'Argento for Best Foreign DirectorLawrence of ArabiaĐoạt giải
1984Kansas City Film Critics Circle Award for Best DirectorA Passage to IndiaĐoạt giải
1964Giải Kinema Junpo cho Đạo diễn nước ngoài xuất sắc nhấtLawrence of ArabiaĐoạt giải
1952Giải Ủy ban Quốc gia về Phê bình Điện ảnh cho Đạo diễn xuất sắc nhấtThe Sound BarrierĐoạt giải
1957Giải Ủy ban Quốc gia về Phê bình Điện ảnh cho Đạo diễn xuất sắc nhấtThe Bridge on the River KwaiĐoạt giải
1962Giải Ủy ban Quốc gia về Phê bình Điện ảnh cho Đạo diễn xuất sắc nhấtLawrence of ArabiaĐoạt giải
1984National Board of Review Award for Best DirectorA Passage to IndiaĐoạt giải
1985National Society of Film Critics Award for Best DirectorA Passage to India3rd place
1942New York Film Critics Circle Award for Best DirectorIn Which We Serve2nd place
1953New York Film Critics Circle Award for Best DirectorThe Sound Barrier3rd place
1955New York Film Critics Circle Award for Best DirectorSummertimeĐoạt giải
1957New York Film Critics Circle Award for Best DirectorThe Bridge on the River KwaiĐoạt giải
1965New York Film Critics Circle Award for Best DirectorDoctor Zhivago2nd place
1984New York Film Critics Circle Award for Best DirectorA Passage to IndiaĐoạt giải
1948Venice Film Festival Grand International AwardOliver TwistĐề cử
1984Writers Guild of America Award for Best Adapted ScreenplayA Passage to IndiaĐề cử

Chú thích

Tham khảo

Sách tham khảo

  • Alain Silver và James Ursini, David Lean and his Films, Silman-James, 1992.
  • Kevin Brownlow, David Lean, Faber & Faber, 1997.
  • Silverman, Stephen M., David Lean, Harry N. Abrams, 1989.
  • Santas, Constantine, The Epics Films of David Lean, Scarecrow Press, 2011
  • Turner, Adrian The Making of David Lean's Lawrence of Arabia (Dragon's World, Limpsfield UK, 1994)
  • Turner, Adrian Robert Bolt: Scenes from two lives (Hutchinson, London 1998)
  • Williams, Melanie, David Lean, (Manchester University Press, 2014)
  • Morris, L. Robert and Lawrence Raskin, Lawrence of Arabia: the 30th Anniversary Pictorial History, Anchor Books, Doubleday, 1992

Đọc thêm

  • “Sir David Lean - Obituary”. Daily Telegraph. ngày 17 tháng 4 năm 1991. Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 11 năm 2019. Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2014. Unsigned obituary of Lean.
  • Lane, Anthony (ngày 31 tháng 3 năm 2008). “Master and Commander: Remembering David Lean”. The New Yorker. Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2014. Lane's appreciation of Lean on his centennial
  • Silver, Alain (tháng 2 năm 2004). “David Lean”. Senses of Cinema (30). Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2014. Silver's essay on Lean's career compiled as part of the Senses of Cinema Great Directors series.
  • Thomson, David (ngày 9 tháng 5 năm 2008). “Unhealed wounds”. Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2014. Thomson's appreciation of Lean on the occasion of his centennial.
  • Constantine Santas, "The Epic Films of David Lean." Scarecrow Press, Lanham, Maryland, 2012. IBSN 978-08108-2.

Liên kết ngoài

Tiền nhiệm
Richard Attenborough, CBE
Học bổng danh dự NFTSKế nhiệm
Nick Park, CBE