Arlbergromanisch
| Dialäkt: Vorarlbärgisch |
S Arlbêrgromanisch isch a rêtrromanischi Dialêktgruppa, wo hüt nömma gschwêtzt wört. As hôt sech oss dar Omgangsprôch vo da röömischa Kollonischta (vôrallam Legjoneer vo Gallia) entwigglat. Vôr tausat Jôôr isch Arlbergromanisch nô dia vôrrangig Sprôôch vo Vôraadlbêrg und Liachtastee gsii. Möttar Ziit ischas allig mee in Süda und in abglêgani Teelar trebba warra. Omma Sibzehhahundrt ommi haiand es dia letschta Lüüt nôch schwêtza könna.
Mêrkmôl
Zwôôr hôtss off dêrra Sprôch kee Littratuar gee, abr ma kaa bôdda vil rekônschtrueera. Im Allemannisch, woma jêtz i denna Gegata ninnt, sin an Huuffa romaanischi Wêrtar öbbreg blebba. Des latiinisch ‚c’ zom Biischpil isch aso blibba, apaar retrromanischi Dialêkkt hôn daförr ,ch’ wia i ‚chasa’. Of Adlbêrgromaanisch hêêssts ‚*casa’. Des kemmpa a Wêrtar ‚Schgalôsa’ (Schtôppla) ôdr da daarfnemma Gaschôrra (Gaschurn) und Gamprii (Gamprin). Z ‚c’ isch im Allemannische a ‚g’ warra. Dr Grond davörr isch dass’ romaanische ‚c’ wêêchr töönt wia des alemannischi ‚k’. Wêga’temm passads mee bemm ‚g’ dazua. Vôr ‚i’ unn ‚e’ isch ‚c’ wia mas vô Italjeenisch hêrra kennt.
Witr ischt aaznee das dr Endluut o bi mendliga Wêrtar arhaalta plibban isch. Wia ‚*manu’ statt rêtrromanisch ‚man’. Zo eenam Teel kunnt ees, wel Adlbêrgromanisch schô aalt isch und dia jüngra Entwiggliga ned mettgmahhat hôtt. Zomm andara kamma ofd Fluarnemma luaga, wo mid ‚au’ höörandi. Des isch off Retrromaanisch ned nomaal. Es lôt sech abbr arklööra drov, dass d Buastabba zwöschat ‚a’ und ‚u’ awêgg’falla gsii zii köntan. Latscháu (Lautschau) könt demmnôch vô ‚*langiatu’ kô. Gliifalls sen Fluarnemma möd ‚sau’ met ‚*sottu’ zemma z bringa. Dr Nôônamma ‚Bitschnau’ söll vom vôrnamma ‚Sebastian’ kô. Also ‚*Bastianu’ ôdar aso.
Littratuar
- Das Montafon in Geschichte und Gegenwart, Band 1 -- Rudigier Andreas, Stand Montafon
- Muntafuner Wärter, Spröch und Spröchli -- Dönz Manfred, Montafoner Schriftreihe 4