Christetum

Dr Begriff Christetum – abgleitet vom grichische χριστιανιμός /christianismós/ – chunt erstmols ime Brief vum syrische Bischof Ignatios vu Antiochie vor. D Ahänger vum Christetum nenne sich selber Christe, nooch em Begründer vo irere Religion, em Jesus Christus, wo vor zwöituusig Joor im Land Galiläa und Judäa gläbt het.

S Buech Apostelgschichte schribt, dass d Noochfolger vo Christus dr Namme «Christe» zerst vu dr Ugläubige vu dr syrische Stadt Antiochia (das isch hyt Antakya in dr Türkei) erhalde häbe, wo si nooch dr erste Verfolgige z Palästina ani gflohe seie.

S Christetum isch e monotheistischi, gstifteti un missionierendi Religion. Ihri Wurzle lige im Judetum, in Palästina, zue dr Zitt vu dr römische Herrschaft am Afang vum 1. Johrhundert. S Christetum got nooch eigener Darstellig zruck uf d Ahänger vum jüdische Wanderprediger Jesus von Nazaret. De Jesus wird vo de Christe als Christus (dr Gesalbti), also dr jüdischi Messias, verehrt, sowie als dr Mensch wordeni Sohn Gottes. Näbem Jesus isch dr Apostel Paulus dur si Missionierig vu Nicht-Jude dr ander Religionsstifter.

Dr Chern vu dr christliche Religion chunt nooch ihrem Selbstverständnis us ere Zuewendig vo Gott an dr Mensch. In sällere Zuewendig, wu sich dr Herrgott drbi offebart bzw. sich selber erschliesst, wird d Beziegig zwüsche Mensch dr Welt und em Gott chlärt. Wie alli Religione mit Exklusivitätsaspruch verstoht sich s Christetum selber entweder als dr älleinig Ort, wo sich dr Herrgott dr Mensche zuegwendet het oder zuemindest als dr Ort, wo er säll in agmessenster, chlärtister un uüberholbarer Wiis due het. Nooch dr ersten Position werre alli andere Religione als uzuelässigi un umöglichi Versuech vum Mensch angluegt, mit sine Astrengige un „Wercher“ im Gott, oder des, was er defür haldet, z gfalle un sich ihm z nächere; die ander siht sälli Versuech als uzueriichend chlärti a. Sälli Chlärig, wo in Gottes Offebarig gschiht, isch aber fer beidi vu sällene Positione e Gschenk (Gnade) Gottes, kei aktivs Due vum Mensch.

Mehrheitlich herrscht im Christetum dr Glaube vor, dass dr Herrgott sich im Jesus Christus dr sündige Menschheit zuegwendet het. Dr Tod vo Jesus Christus am Chrüz wird debi als dienendi Erlösertat Gottes agsähe. Im Jesus sei somit d Schuld un d Sünde vu dr gsamte Menschheit ufghobe, wobi d Wirksamkeit vu sällere Sündevergäbig fer dr einzelne vu sällem sinere glaubende Anahm vum Gnadegschenk abhänge dät. Als Initialzündig vum christliche Glaube giltet d Erschliessig vu sällere Gwissheit an Ostere, im dritte Dag nooch dr Chüzigig vom Jesus, wo dr Herrgott am Jesus d Uferstehig bzw. Uferweckig als erstem vu allene Mensche gwirkt un demit d Botschaft vum Jesus vu Nazareth bestätigt ha soll (lueg au: Uferstehig vo Jesus Christus). Dur säller Oster- bzw. Uferstehigsglaube isch die christlich Gmeinschaft (d „Chilche“ entstande).

E witters Chennzeiche vum Christetum isch es, z bechenne ass dr Jesus vu Nazareth als „Christus“, „Sohn Gottes“ etc. (Hoheitstitel) isch. Sällen Glaube het mer versuecht, zämme mit dr Erinnerig an dr Jesus vu Nazareth als em Initiator vu dr Gmeinschaft un em Glauben an dr Jesus Christus, als em Verchünder vu dr Botschaft Gottes, im historisch gewaxene und in mehrere Konsensbewegige festglegte nöitestamentliche Kanon authentisch festzhebe un z bewahre.

Im Zäntrum vu dr chrischtlige Religionsüsiäbung stoht s Gebätt. Do wird Gott agsproche – mer dankt em, bittet oder duet e lobe. S wichtigscht Gebätt in allene christliche Konfessione isch s Vatterunser – des isch e Gebätt, wu dr Jesus noch Matthäus 6, 9-13 in sinene Jinger esälber glehrt het.

In dr grischtlige Gottesdiänscht spiilt s gmeinsam Gebätt un s Bätte in Form vu Gsang e großi Roll. E bsunderi Form vum Gottesdiänscht isch d Heilig Mäss (in dr katholische un orthodoxe Kirch) un dr Gottesdiänscht mit Abendmahl (in dr lutherische un reformiarte Kirche). In allene Forme wird Brot un zum Deil Wii verzehrt, alli wäre uf s gmeinsam Obenässe vum Jesus mit sinene Jinger, de zwölf ängschte Ahänger, zruckgfiährt, wu noch em Obe, bevor e gfange gnumme wore isch, stattgfunde het. Noch em Matthäus 26, 26-30 het dr Jesus do gsait:

"Wo si am Ässe sy gsi, nimmt Jesus e Bitz Brot, seit der Lobspruch, bricht nen abenand, git ds Brot de Jünger und seit: "Nät, ässet, das isch my Lyb." Und er nimmt der Bächer, seit der Lobspruch und git ne ne und seit: Trinket alli druus, das isch mys Bluet für ds Bündnis. I gibe's für vili, dass ne d Sünde vergä wärde. (…)" (zitiärt noch Ds Nöie Teschtamänt bärndütsch)

S Abendmahl – bi dr Katholike d Kummion – wird vu dr verschiidene Konfessione unterschiidlig interpretiärt; so hän aü dr Martin Luther, dr Zwingli un dr Calvin do unterschiidlichi Uffassunge gha. Bi dr Katholike isch offiziäll nit erwinscht, ass Glaibigi vu andere Konfessione an dr Kummion teilnämme.

D Sproch, wu im Gottesdiänscht un bi andere Glaübenshandlunge verwändet wird, isch nit immer d normal Volkssproch. So isch d Liturgiisproch in dr griächische Orthodoxii e elters Griächisch, wu siter mehrere Johrhunderte stoh bliibe isch un nit ohni witters verständlig isch. In dr slawische Orthodoxii spilt s Chilcheslawisch e ähnlichi Rolle.

In dr Katholische Kirch isch bis in d 60er Johr vum letschte Johrhundert Latiinisch d Liturgiisproch gsii, e Sproch, wu vu dr meischte Glaibige iberhaüpt nit verstande wore isch. Des isch scho im 16. Johrhundert vu dr Reformatore as Missstand agsähne wore un eine vu dr Grind fir d Reformation un Kirchspaltung gsii. Friili isch d Bredigt aü in dr latiinische Zit in dr Landessproch gsii.

Im alemannische Sprochrüüm isch normalerwiis d Amtssproch oder Standardsprooch au d Liturgiisproch. Des bedittet, ass im Elsass s Franzesisch stark vorherrscht, in dr andere alemannische Landschafte üsserhalb vu dr Schwiz s Standardditsch, in dr Schwiz wird friili viilmol d Bredigt un eventuell anderi Deil vum Gottesdiänscht i dr Mundart ghalte. Im Elsass gits sälte elsässerditschi, standardditschi oder bilinguali (ditsch un franzesisch zämme) Gottesdiänscht.

S Christetum as dogmatischi Religion het sich scho immer schwer do mit Ideä, wo abgwiiche si vom offizielle Dogma. So hai sich im Verlauf vo dr Gschicht mit jeder grössere Usenandersetzig neui Deil vo de Chille, wo scho bestande hai, abgspaldet.

S Verhältnis vo de verschiidnige Chille zuenander isch immer wider zimli schlächt gsi und het sich öfters in Komflikt und mängmol sogar Chrieg güsseret. Im zwanzigschte Johrhundert het sich underem Iidruck vo dr Verbreitig vom Atheismus än interkonfessionelli Bewegig entwicklet, wo as Ökumene dr Dialog zwüsche de Chille, aber au mit andere Religione will fördere.

• öpe im Johr 7 vor üsere Zyträchnig: Geburt vom Jesus vo Nazareth z Bethlehem, wo zum römische Riich ghört
• öpe ane 30: Tod vom Jesus
• öpe 35: Bekehrig vom Paulus
• Ane 43 oder 44: Chrischteverfolgig z Jerusalem
• vo 45 bis 58: Missionsreise vom Paulus
• 64: Chrischteverfolgige z Rom under em Kaiser Nero
• öpe vo 60 bis 95: d Evangelie wärde ufgschribe, uf dr Basis vo dr bishärige müntlechen Überliiferig vo Augezüüge und Aposchtel wie em Petrus
• 3. Johrhundert: De römisch Bischof Stephan I. seit, dr Bischof vo Rom seig über die andere Bischöf gstelt, er begründet das au mit dr Ussaag in Matthäus 16/18 („auf diesem Felsen“ = Mons Vaticanus); vo däm chunt spöter s Papst-Amt
• 325: S Konzil vo Nicäa legt dr Glaube an d Trinität fescht.
• 312 bis 337: De spotrömisch Kaiser Konstantin duldet erschtmals s Chrischtetum, loot sich uf em Schterbebett sogar no lo taufe
• Bis is Johr 700 sind grossi Gebiet von Europa, Nordafrika und Chlinasie missioniert
• 1054: Spaltig zwüsche dr orthodoxe Oschtkirch und dr römische Weschtkirche (me seit däm s Grosse Schisma)
• Ab 1096: d Chrüzzüüg
• 1198 bis 1216: Mit em Papscht Innozänz em Dritte isch s Papschttum uf em Höhepunkt vo sinere Gschicht
• 13. Jahrhundert: De Thomas von Aquin und anderi formuliere Gottesbewiise
• 1378 bis 1417: I dr Zyt vom Obeländische Schisma sind d Christe deilt in d ahänger vom Papscht z Rom und vom gägepapscht z Avignon.
• 1517 bis 1546: D Reformation
• 1529: z Ängland foot d Gschicht vo dr anglikanische Kirche a.
• Ab em 19. Jahrhundert tüend sich vil christlechi Regione nodisno verweltliche und vom glaube abwände, uufgrund vo de Uufklärig und vo de liberale und au de sozialistische Geischtesströmige verlüürt d Kirche e Deil vo iirem Platz im öfentleche Läbe.
• Im Kulturkampf im spote 19. Johrhundert löse sech vil Christe z Öiropa vo dr Papschtchile; es entstoot die Christkatholischi bzw. Altkatholischi Kirche.
• Im 20. Jorhhundert git’s Schritt für d Reform vo der katholische Kirche, die reformierte Landeskirche entwickle sech und es git ökumenischi Bewegige.
• 1948: Gründig vom Ökumenische Root vo de Kirche

• Ds Nöie Teschtamänt bärndütsch (Übersetzig: Hans und Ruth Bietenhard), Bern 1983
• Ziittafele-Aahang vo de Luther-Bibel, dütschi Bibelschtiftig Stuttgart