Flügelhorn

S Flügelhorn hèt sin Urschprung bi dè Signalhörner. S isch öppè glychzitig mit dè Drumbeetè mit Ventyl uusgschtattet worrè (èrschtè Beleg: kgl. bayrischs Privileg für è chromatischs Flügelhorn für dè Michael Saurle d. Ä. Münchè 1832). Dört devor hèt s es 1810 vom Joseph Halliday erfundene Klappèhorn gää. Schu im 18. Johrhundert hèt dè Uusdrugg „Flügelhorn“ è Inschtrumänt vum Flügelmeischter benamst, wo d Fungtion ghaa hèt, mit sinè Signaal diè voschidenè Flügel von èrè Jagdgsellschaft koordinyrè hèt müèsè. Glychzitig isch es woll au i dè Marschkompaniè vum Milidär als Signalinschtrumènt vowendet worrè. Dõdurch isch es denn au zuè dè Vowendig i dè Milidär- un Marschkapèllè chò, wo s am linkè Flügel vor dè Bass-Flügelhörner (Tenorhörner) uffgschtellt worrè isch. Zämmè mit dè Alt-, Tenorhörner un dè Baridöner sorgt s Inschtrumènt i dè Milidärorcheschter für mee Klangbreiti. Hüt wörd s sowoll i dè Blõsorcheschter als melodyfüürendes Inschtrumènt wiè au im Jazz (solistisch un i Big Band-Formationè) un voeinzelt au i dè Kunschtmusig (z. B. bi Igor Strawinsky un èm Ralph Vaughan Williams) ygsetzt. S Flügelhorn isch au scho für d Kammermusig im 19. Johrhundert bruucht worrè. I dè Blõsorcheschter wörd für diè traditionèlli Literadur (Marsch, Polka un Walzer), Jazz-Kompositionè un balladeartigi Stüggle ygsetzt. I dè Märsch eignet sich s Flügelhorn hauptsächlich für Motyv im Trio, welli fascht immer im Cantabile vordrait wörred, wofür sich dè Klang vum Flügelhorn uusgezeichnèt eignet. Voglychbars gildet für dè Ysatz in Polkas, wo meischtens au èn weichè, warme Klang gfrõgt isch.

Durch diè konischi Mensur isch es schwiriger wiè bi dè Drumbeetè, èn Stimmzug yzbauè. S Flügelhorn wörd deshalb üblicherwys durch è voschièbbares, mit èrè Klèmmi fixyrts Stimmrohr dirèkt nôch èm Mundschtugg ersetzt. Allerdings isch es Flügelhorn eins vo dè wènige Blèchblõsinschtrumènt, wo asè gschtimmt wörd, well sini grösserè Brüèder, s Alt- un Tenorhorn sowiè dè Barydon è bis zu 100% längers Rohr hèn, wo sich è chürzerè, zǜlindrischè Abschnitt i dè Nôchi vom Mundrohr ybauè lòt. Dè Dòn vum Flügelhorn isch weicher wiè dè vo dè Drumbeetè, sèlli Dònfarb würd durch diè witti Mensur vum Schallbecher un durch d Form vum Mundschtuggkessel brägt. Mò unterscheidet zwǜschè m (trivial benamste) Jazz-Flügelhorn mit Ventyl un èm Flügelhorn in dütscher Bauart mit Drèèventyl (auch Konzèrtflügelhorn benamst), welles hauptsächlich für traditionèlli Blõsmusig vowendet wörd. Konzèrtflügelhörner git s i dè böhmischè (zimli wit) un dè mährischè (öppis èngerè) Mensur. Diè möhrischè Konzèrtflügelhörner wörrèd deilwys mit Drumbeetèmundschtüggle gschpillt, wa nèn schärferè Klang git. Sèll wörd i dè Braxis au vo Drumbeeter so gmacht, wo je nõch Stugg zwǜschè Drumbeetè un Flügelhörn hin- un hèrwechslèt, well für moderni Blõsmusigliteradur hauptsächlich Drumbeetè vowendet wörrèd. S so daufte Kuhlo-Flügelhorn isch fascht chreisrund bogè un hèt è zimli kurzes, wites Mundrohr un isch relatyv èng mensuryrt sowiè mit ènèm Stimmzug uusgschtattet. Mit èm chreisrundè Bogè wörrèd zuèsätzlichi Obberdöön vomidè, wo bi Übbergäng vo graadè un bogènè Rohrschtüggle immer entschtôn.

È spezièlli Bauart sin Flügelhörner mit èm vyrtè Ventyl, wo dè Dòn um è Quartè dǜèfer macht, dõrum heisst s Quartventyl. Sell Ventyl wörd ebbèso i Konzertbosuunè un Piccolodrumbeetè ybaut. Well d Ventyl im èrschtè Drittel vum Hauptroer unterbrocht sin (bi dè Drumbeetè gnau i dè Mitti) un dè Schallbecher bsunders lang un vo Aafang aa konisch isch, isch es möglich, bi guèter Üèbig un Vorbereitig dè erschtè Naturdon mit sämtlichè Ventylkombinationè aazblõsè un musikalisch z bruuchè. Sell isch für d Drumbeetè wèg dè uffzelltè Konschtruktionsunterschyd nit spillbar. S Quartventyl diènt vor allem dezuè, d Luggè zwǜschè m regulär dǜèfschtè Don bim Druggè vp allè drei Ventyl (Donumfang luèg obbè) un èm èrschtè Naturdon ohni druggti Ventyl zuè z machè. Dõdurrè cha dè Donumfang von èm Flügelhorn mit Quartventyl um è ganzi Oktav nõch unnè erwiterèd wörrè, denn es sin denn au Dön unterhalb vom èrstè Naturdon vo dè Hauptrohrlängi (ohni griffèni Ventyl) möglich. Sebbi Döön müèn abber kultivyrt wörrè, well si zimli schlècht aaschprèchèd, witt ußerhalb vum regulärè Drumbeetèregischter ligèd un dõrum im Drumbeeter, wo hin un hèr wechslèT, völlig frèmd sin. S Mundschtugg muè sellè Aaschprüch entsprèchend uusgsuècht wörrè. Im dǜèfè Donberych von èm söttigè Flügelhorn chönnèd phǜsikalisch bedingti Indonationsabwychigè uusglichè wörrè. Byschpillswys isch s notyrti Fis (klingend E) mit dè Ventyl 1-2-3 vill z hoch, mit Quartventyl un 2-4 fascht korrèkt. Bim notyrtè Cis (klingend H) drybt dè Effèkt dè Don bis gegè 50 Cent i d Höchi, so dass es menschliche Ghör sellè Don schu als klingends C taxyrt. Selli Döön wörred deshalb als kranki Döön benamst, wo mit èm Quartventyl gheilt wörred.

Baulichi Unterschyd git s bi Flügelhörner im Mundschtuggschaft-Mundroorberych:

• Dè Amrikanische Mundschtuggschaft isch zimli èng, s nõchfolgende Mundroor ebbèso.
• Dè Dütschè Mundschtuggschaft isch mittelwitt un im Mundroor witter.
• S Flügelhornmundschtugg mit Drumbeetèschaft isch witt, s Mundroor sellèwäg au un zǜlindrisch, also nit konisch.

Au dè Schallschtuggdurchmesser variyrd zwǜschè 130 un 170 mm.

• Ralph T. Dudgeon, Franz X. Streitwieser: Das Flügelhorn. Edition Bochinsky, 2004, ISBN 3-932275-83-7, dütsch/änglisch.

• Kornett