USA

Gränzen und Uusdehnig

Di Verainigte Staate hän e gmainsami Gränze mit Kanada, wu insgsamt 8.895 Kilometer lang isch (dodervu rund 2.477 Kilometer zwischen Alaska un Kanada), un mit Mexiko, wu 3.326 Kilometer lang isch. D Gsamtlengi vu dr US-Landesgränze lyt bi 12.221 Kilometer. D Kischtelinie am Atlantik, am Pazifik un am Golf vu Mexiko umfasst insgsamt 19.924 Kilometer.

Dr Staat het e Landflechi vu 9.161.924 km², doderzue cheme 664.706 km²^[2] Wasserflechine, so dass es e Staatsbiet vu 9.826.630 km² drus git.

D Nord-Sid-Uusdehnig zwische dr kanadischen un dr mexikanische Gränze lyt bi rund 2500 Kilometer, d Uusdehnig zwischen Atlantik un Pazifik bi rund 4500 Kilometer. Dr Hauptdail vum Land lyt eppe zwisch em 24. un em 49. nerdlige Braitegrad un zwisch em 68. un 125. weschtlige Lengegrad un isch in vier Zytzonen yydailt.

Geology un Landschaftsgliderig

S Biet wyst e dytligi Gliderig uf. Gebirgszig wie di vulkanische Kaskadechette, d Faltegebirg vu dr Rocky Mountains un dr Appalachen laufe vu Nord no Sid. Derwylscht s uf ihre Wättersayte uusdehnti Wälder het, het s in ihrem Windschatte riisigi Druckebiet mit Wieschten- oder Graslandschafte (Prerie). D Flusssischtem vu dr Verainigte Staate, wie die vum Mississippi un Missouri, hän scho frie ne dichti Bsidlig megli gmacht, derwylscht di druckene Regione drumume bis hite dinn bsidlet sin.

Klima

Dr wichtigscht Yyflussfaktor vum Klima isch dr polar Jetstream (Polarfrontjetstream), wu umfangrychi Diefdruckbiet vum Nordpazifik här bringt. Verbinde si d Dief mit däne vu dr atlantische Kischte, bringe si im Winter as „Nor’eastes“ schwäri Schneefäll. Wel kai Gebirgszug vu Wescht no Oscht verlauft, bringe Winterstirm vylmol großi Schneemängine wyt in Side, derwylscht im Summer d Hitz wyt in Norde zues bis uf Kanada goht.

D Biet zwische dr Gebirgszig hän wäge däm hochi Tämperaturextrem, derzue meh oder weniger groß Drickini, wu no Side un Weschte zuenimmt. D Pazifikkischte isch dergege arg rägerych un vylmol näblig, bi Trocheheit chunt s dört zu grosse Waldbränd. S Biet um dr Golf vu Mexiko isch subtropisch mit hoche Tämperaturen im Summer un ere vylmol hoche Luftfychtigkait. Derzue git s in däm Biet vylmol tropischi Wirbelstirm.

Z Alaska herrscht e arktisch Klima, d Gebirg sin au di hegschte vu dr Verainigte Staate (Denali, 6195 Meter).

Hawaii, wu dr hegscht Bärg Mauna Kea 4205 Meter hoch isch, het dergege ne tropisch Klima.

Flora un Fauna

D Biet an dr Ostkischte bis zue dr Große See sin bi ins 19. Johrhundert seli stark bewaldet gsii, d Weschtkischte im Berych vum gmäßigte Rägewald mit zum Dail extrem hoche Baim mit Wuchshechine vu iber 100 Meter. Vu däne Flechine sin nume no wenig, wie d Redwoods oder dr Hoh-Rägewald blibe. Großi Flechine sin zue Ackerland umgwandlet oder zueböue wore, e große Dail sin hite Nutzwälder. Au d Artevylfalt vu dr druckene Graslandschaften isch im Zug vu dr landwirtschaftlige Nutzig stark reduziert wore. Schutzbiet un -maßnahme hän aber derzue gfiert, ass e Hufe vu dr 17.000 Gfäßpflanzenarte hän chenne grettet wäre. Nume Hawaii wyst 1.800 Blietepflanze (Decktsomer) uf, wu ne Huffe dervu endemisch sin.^[3]

Rund 400 Suger-, 750 Vogel- un 500 Reptilien- un Amphibienarten un dytli iber 90.000 Insektenarte bilde ne Dail vu dr Fauna,^[4] doderby sin bedrohti Arte syter anne 1973 dur en aige Gsetz gschitzt.

Natur und Umweltschutz

58 Nationalpark un e baar hundert wyteri Schutzbiet wyse ne groß Artevylfalt uf, wu in eme dytlige Gegesatz zue dr wytverbraitete Monokulture stoht. D Idee vu Nationalpark stammt us dr USA: dr Yosemite Nationalpark isch wältwyt s erscht Großschutzbiet gsii.

Balligsryym

Fascht 80 Brozänt vu dr Amerikaner hän anne 2000 in stedtische Biet gläbt.^[5] Im Johr 2006 hän 254 Ort iber 100.000 Yywohner ghaa un s het 50 Metropolregione mit iber aire Million Yywohner gee. Di greschte Metropolregione sin 2006 New York City (18,6 Millione), Los Angeles (13 Millione), Chicago (9,5 Millione), Dallas (6 Millione), Philadelphia (5,8 Millione), Houston (5,5 Millione) un Phoenix (4 Millione) gsii. D Hauptballigsryym lige zwische New York un dr Große See, z Kalifornien un z Arizona un z Texas un in gringem Maß au z Florida.

Wo 1492 de Kolumbus Amerika entdeckt het, isch de ganz Kontinänt no vo Indianer bewohnt gsi. Mit grosser Müeh hiina aber t Europäer 1609 Jamestown in Virginia gründet. Vorhär sina die meischte Kolonie gæng umi zerstört worde, wahrschinlech vo de Indianer, das isch aber nid ganz sicher.

Mit de Jahrzähnt sina de ging meh Europäer uf Amerika uusgwanderet u sina ging witter i z Landesinnera vortrunge. T Indianer, wo dete gläbt hii, hii si uf brutali Art u Wiis entwäder vertrübe oder umprocht. Di drüü Länder England, Frankriich u Spanie hina a regurächte Wettkampf gfüert mit nüwe Kolonie gründe. Das het natürlech u zu Spannige gführt. Verschideni Kolonie hi ab und zue umi dr Bsitzer gwächlset.

Allmählich hi t Amerikaner as iigeständigs Land afo sii. So hiisi t Unabhängigkiitserklärig verfasst was zumena Chrieg mit England gfüehrt het. Frankrich het denn t Amerikaner unterstützt, wüu t Franzose a Schwächig vom übermächtige England hii wöle haa. 1783 isch de Chrieg fertig gange u im Vertrag vo Paris het England Amerika asena eigena Staat anerkannt.

1787 hett mu nai du a Verfassig uusgarbitet. Di Verfassig isch damaus di modärnschti gsi u isch ono hüt ging güutig. Di Verfassig het nai o as Vorbüud für a huffe Europäischi Verfassige ggulte.

Im Luuf vode Zit het sich de Norde u de Süde vo de Vereinigte Schtaate unterschidlech entwicklet. Im Norde hetts a huufe Industrie ghäbe, im Süde a huffe Landwirtschaft. T Lüt im Norde sina ehnder liberau u gäge d Sklaverei gsi, die im Süde ehnder konservativ u hi Sklave wöle, dasi ide Landwürtschaft uf die Gratis-Arbiitschräft agwise gsi sin. Dä Konflikt het de Höhepunkt im Sezessionschrieg vo 1861 bis 1865 ghäbe. I dem Chrieg het de Norde gäge Süde kämpft. De Norde het de Chrieg gwune, da si bevöukerigsmässig u o würtschaftlech im Süde starch uberläge gsi sin. So isch t Sklaverii im Süde ufghobe cho und ali Bürger sina gliichgsetzt cho. As par Jahr lang het de Norde de Süde ono bsetzt ghaute, bis wo di Gsetz vode Gliichberächtigung dürgsetzt gsi sin.

Wo sich de Norde usum Süde umi zruggzoge het, het de Süde 1876 sofort as Rassetrennigsgsetz ersteut. Churz zämegfasst besiit das Gsetz "separate but equal" – trennt aber gliich. Das Gsetz het derzue gfüert dass di Schwarze usde wissi Gseuschaft verdrängt cho sin. Nach grosse Protescht, angfüert vom Martin Luther King, het das genderet. Ersch im 1954 het de Supreme Court das Gsetz uufghobe, ide nächschte 10 Jahr hets aber no ging Rasseunrue gä.

Abde zweiti Häufti vom 19. Jahrhundert isch d Industrialisierig ging stercher cho, t Würtschaft isch sehr starch gwachse. T Lüt hii gluubt, dass das Wachstum ging würt witter ga u hiina a huffe Gäud i Aktie investiert. Plötzlech hiina aber Unternäme Absatzproblem becho wüusi z füu produziert hii. T Lüt hi plötzlech gse, dases so nüme cha witter ga. As du a Massepanik gä und t Börsekurse sina im frie Fau gfalle. Dä Börsekrach isch a iim inzige Tag passiert: de «schwarz Fritig» im Oktober 1929.

Die Würtschaftskriise, wo gfougt isch, het sich o uf Europa uuswürkt u us de Amerikanische Würtschatfskriise isch di erschti Wäutwürtschaftskriise entstane. Amerika het sich ersch umi vouständig erhout ghäbe, wo si wärent um Zwöite Wäutchrieg massiv hii afa uufrüschte.

Nach um Wäutchrieg isch de Chaut Chrieg gsi. Das isch a gwautlosa Chrieg gsi zwüschet um Weschte mit de Vereinigte Schtaate un um Kommunismus im Oschte mit Russland us Füehrer. De Chaut Chrieg isch parmau glii eskaliert aber de jusch Chrieg isch zum Glück nie uusbroche. De Chaut Chrieg isch ersch 1991 z endi gange, wo t Sowjetunion sich uuflöst het.

T USA het o hüt ono die sterchtschti Würtschaft vo de Wäut, doch bechunnt si vo China u vo Indie Konkurränz.

De aktuel President vo de Vereinigte Schtaate isch de Joe Biden.

D Amtssprach i de USA isch de facto Änglisch und d Hauptstadt isch Washington, D.C..

Es het z Amerika es baar Biet, wo d Nochfaare vo Uuswanderer ne hüt alemannisch rede.

Di Vereinigte Staate sin gmäss irer Verfassig a Bund, wo 50 Bundesstaata het.

Die 50 Staate vo dr USA

Offiziell Name vom Staat	Gwöhnlig	Usschbrooch	USPS	Datum	Bevölkerig	Fläch	Hauptstadt	Gröschdi Stadt	Fahne
State of Alabama	Alabama	/ˌæləˈbæmə/	AL	1819121414.12.1819	04,627,851	135.765 km²	Montgomery	Birmingham
State of Alaska	Alaska	/əˈlæskə/	AK	195901033.1.1959	00,683,478	1.637.854 km²	Juneau	Anchorage
State of Arizona	Arizona	/ˌærɪˈzoʊnə/	AZ	1912021414.2.1912	06,338,755	295.254 km²	Phoenix	Phoenix
State of Arkansas	Arkansas	/ˈɑrkənsɑː/	AR	1836061515.6.1836	02,834,797	137.732 km²	Little Rock	Little Rock
State of California	California	/ˌkælɪˈfɔrnjə/	CA	185009099.9.1850	36,553,215	423.970 km²	Sacramento	Los Angeles
State of Colorado	Colorado	/ˌkɒləˈrædoʊ/	CO	187608011.8.1876	04,861,515	269.601 km²	Denver	Denver
State of Connecticut	Connecticut	/kəˈnɛtɪkət/	CT	178801099.1.1788	03,502,309	14.357 km²	Hartford	Bridgeport
State of Delaware	Delaware	/ˈdɛləwɛər/	DE	178712077.12.1787	00,864,764	6.447 km²	Dover	Wilmington
State of Florida	Florida	/ˈflɒrɪdə/	FL	184503033.3.1845	18,251,243	170.304 km²	Tallahassee	Jacksonville
State of Georgia	Georgia	/ˈdʒɒrdʒə/	GA	178801022.1.1788	09,544,750	153.909 km²	Atlanta	Atlanta
State of Hawaiʻi Mokuʻāina o Hawaiʻi (Hawaiisch)	Hawaii	/həˈwaɪi/, [haʋaiʔi]	HI	1959082121.8.1959	01,283,388	28.311 km²	Honolulu	Honolulu
State of Idaho	Idaho	/ˈaɪdəhoʊ/	ID	189007033.7.1890	01,499,402	216.446 km²	Boise	Boise
State of Illinois	Illinois	/ɪlɪˈnɔɪ/	IL	181812033.12.1818	12,852,548	149.998 km²	Springfield	Chicago
State of Indiana	Indiana	/ˌɪndiˈænə/	IN	1816121111.12.1816	06,345,289	94.321 km²	Indianapolis	Indianapolis
State of Iowa	Iowa	/ˈaɪəwə/	IA	1846122828.12.1846	02,988,046	145.743 km²	Des Moines	Des Moines
State of Kansas	Kansas	/ˈkænzəs/	KS	1861012929.1.1861	02,775,997	213.096 km²	Topeka	Wichita
Commonwealth of Kentucky	Kentucky	/kənˈtəki/	KY	179206011.6.1792	04,241,474	104.659 km²	Frankfort	Louisville
State of Louisiana État de Louisiane (Französisch)	Louisiana	/luˌiziˈænə/	LA	1812043030.4.1812	04,293,204	134.264 km²	Baton Rouge	New Orleans
State of Maine	Maine	/ˈmeɪn/	ME	1820031515.3.1820	01,317,207	91.646 km²	Augusta	Portland
State of Maryland	Maryland	/ˈmɛrələnd/	MD	1788042828.4.1788	05,618,344	32.133 km²	Annapolis	Baltimore
Commonwealth of Massachusetts	Massachusetts	/ˌmæsəˈtʃuːsɪts/	MA	178802066.2.1788	06,449,755	27.336 km²	Boston	Boston
State of Michigan	Michigan	/ˈmɪʃɪgən/	MI	1837012626.1.1837	10,071,822	250.494 km²	Lansing	Detroit
State of Minnesota	Minnesota	/ˌmɪnɪˈsoʊtə/	MN	1858051111.5.1858	05,197,621	225.171 km²	Saint Paul	Minneapolis
State of Mississippi	Mississippi	/ˌmɪsɪˈsɪpi/	MS	1817121010.12.1817	02,918,785	125.434 km²	Jackson	Jackson
State of Missouri	Missouri	/mɪˈzʊəri, mɪˈzʊərə/	MO	1821081010.8.1821	05,878,415	180.533 km²	Jefferson City	Kansas City
State of Montana	Montana	/mɑnˈtænə/	MT	188911088.11.1889	00,957,861	380.838 km²	Helena	Billings
State of Nebraska	Nebraska	/nəˈbræskə/	NE	186703011.3.1867	01,774,571	200.345 km²	Lincoln	Omaha
State of Nevada	Nevada	/nəˈvædə/	NV	1864103131.10.1864	02,565,382	286.351 km²	Carson City	Las Vegas
State of New Hampshire	New Hampshire	/nuˈhæmpʃər/	NH	1788062121.6.1788	01,315,828	24.216 km²	Concord	Manchester
State of New Jersey	New Jersey	/nuˈdʒɝzi/	NJ	1787121818.12.1787	08,685,920	22.588 km²	Trenton	Newark
State of New Mexico Estado de Nuevo México (Schbanisch)	New Mexico	/nuˈmɛksɪkoʊ/	NM	191201066.1.1912	01,969,915	314.915 km²	Santa Fe	Albuquerque
State of New York	New York	/nuːˈjɔrk/	NY	1788072626.7.1788	19,297,729	141.299 km²	Albany	New York
State of North Carolina	North Carolina	/ˌnɔrθˌkɛrəˈlaɪnə/	NC	1789112121.11.1789	09,061,032	139.389 km²	Raleigh	Charlotte
State of North Dakota	North Dakota	/ˌnɔrθdəˈkoʊtə/	ND	188911022.11.1889	00,639,715	183.112 km²	Bismarck	Fargo
State of Ohio	Ohio	/oʊˈhaɪoʊ/	OH	180303011.3.1803	11,466,917	116.096 km²	Columbus	Columbus
State of Oklahoma	Oklahoma	/ˌoʊkləˈhoʊmə/	OK	1907111616.11.1907	03,617,316	181.035 km²	Oklahoma City	Oklahoma City
State of Oregon	Oregon	/ˈɒrɪgən/	OR	1859021414.2.1859	03,747,455	254.805 km²	Salem	Portland
Commonwealth of Pennsylvania	Pennsylvania	/ˌpɛnsɪlˈveɪnjə/	PA	1787121212.12.1787	12,432,792	119.283 km²	Harrisburg	Philadelphia
State of Rhode Island and Providence Plantations	Rhode Island	/roʊdˈaɪlənd/	RI	1790052929.5.1790	01,057,832	4.002 km²	Providence	Providence
State of South Carolina	South Carolina	/ˌsɑʊθkɛrəˈlaɪnə/	SC	1788052323.5.1788	04,407,709	82.932 km²	Columbia	Columbia
State of South Dakota	South Dakota	/ˌsɑʊθdəˈkoʊtə/	SD	188911022.11.1889	00,796,214	199.731 km²	Pierre	Sioux Falls
State of Tennessee	Tennessee	/ˌtɛnɪˈsiː/	TN	179606011.6.1796	06,156,719	109.151 km²	Nashville	Memphis
State of Texas	Texas	/ˈtɛksəs/	TX	1845122929.12.1845	23,904,380	695.621 km²	Austin	Houston
State of Utah	Utah	/ˈjuːtɑː/	UT	189601044.1.1896	02,645,330	219.887 km²	Salt Lake City	Salt Lake City
State of Vermont	Vermont	/vɚˈmɑnt/	VT	179103044.3.1791	00,621,254	24.901 km²	Montpelier	Burlington
Commonwealth of Virginia	Virginia	/vɚˈdʒɪnjə/	VA	1788062525.6.1788	07,712,091	110.785 km²	Richmond	Virginia Beach
State of Washington	Washington	/ˈwɑʃɪŋtən/	WA	1889111111.11.1889	06,468,424	184.665 km²	Olympia	Seattle
State of West Virginia	West Virginia	/ˌwɛstvɚˈdʒɪnjə/	WV	1863062020.6.1863	01,812,035	62.755 km²	Charleston	Charleston
State of Wisconsin	Wisconsin	/wɪsˈkɑnsɪn/	WI	1848052929.5.1848	05,601,640	169.639 km²	Madison	Milwaukee
State of Wyoming	Wyoming	/waɪˈoʊmɪŋ/	WY	1890071010.7.1890	00,522,830	253.336 km²	Cheyenne	Cheyenne

• Thomas Bender: A Nation Among Nations. America’s Place in World History. New York 2006.
• Manfred Berg: Geschichte der USA. Oldenbourg Verlag, München 2013, ISBN 978-3-48670-482-2.
• Volker Depkat: Geschichte Nordamerikas. Eine Einführung. (Geschichte der Kontinente, Band 2). Böhlau, Köln 2008, ISBN 978-3-8252-2614-5.
• David A. Gerber, Alan M. Kraut (Hrsg.): American Immigration and Ethnicity. A Reader. Palgrave Macmillan, New York 2005, ISBN 0-312-29349-6.
• Roland Hahn: USA. Neue Raumentwicklungen oder eine Neue Regionale Geographie. 2. Auflage. Klett-Perthes, Gotha/ Stuttgart 2002, ISBN 3-623-00678-5.
• Jürgen Heideking, Christof Mauch : Geschichte der USA. Mit CD-ROM Quellen zur Geschichte der USA. 6. aktualisierte Auflage. A. Francke, Tübingen/ Basel 2008, ISBN 978-3-8252-1938-3.
• Peter Lösche (Hrsg.): Länderbericht USA – Geschichte, Politik, Wirtschaft, Gesellschaft, Kultur. bpb, Bonn 2004, ISBN 3-89331-485-7. (5. neu bearb. Aufl. ebd. 2008, ISBN 978-3-89331-851-3)
• Außenpolitik der USA. Aus Politik und Zeitgeschichte, 14. ISSN 0479-611X 3. April 2006.
• Klaus Schwabe: Weltmacht und Weltordnung. Amerikanische Außenpolitik von 1898 bis zur Gegenwart. Schöningh, Paderborn 2006, ISBN 3-506-74783-5.
• Ian Tyrrell: Transnational Nation. United States History in Global Perspective since 1789. Palgrave Macmillan, Houndmills u. a. 2007, ISBN 978-1-4039-9368-7.
• Bernd Stöver: United States of America. Geschichte und Kultur. Von der ersten Kolonie bis zur Gegenwart. C.H. Beck, München 2012, ISBN 978-3-406-63967-8.

 Commons: USA – Sammlig vo Multimediadateie

• Amerikaneschi diplomateschi Verträtige i de Bundesrepublik Dütschland
• Länder- und Reiseinformazione vom Uswärtigen Amt vo de Bundesrepublik Dütschland