Suurländer Verlag
Dr Suurländer Verlag isch e bedütende Schwiizer Verlag im Aargau gsi. Äxischtiert het er vo 1807 bis 2001. I sinere Gschicht het dr Verlag allewyl wider Schrifte vo dr alemannische Literatur und Sproochwüsseschaft truckt.
Gschicht
Er isch 1807 vom Heinrich Remigius Sauerländer (1776–1847), wo vo Frankfurt am Main zerscht uf Basel cho isch, zäme mit em Basler Truker Samuel Flick z Aarau gründet worde. Zum Betriib het en eigeti Truckerei ghört, sid 1828 au en Buechbinderei, und vo 1822 bis 1848 het dr Verlag sogar z Chüddige im Jura grad au na en eigeni Babbyyrfabrigg gha.
Em Suurländer sin erscht gross Hauptautoor isch dr Heinrich Zschokke gsi. Däm dütsche liberale Schriftsteller, wo i dr unsichere Zyt im Düütsche Rych uf Aarau ggangen isch, sini Schrifte sind im ganze düütschssproochige Ruum bekant gsi. Bim Suurländer isch d Zytschrift «Schwiizerbott» usecho, wo dr Zschokke als Scheffredakter zämegstelt het.[1] Dr Verlag het em Johann Heinrich Pestalozzi sini Wucheschrift für Mönschebildig und em Philipp Emanuel von Fellenberg sini Landwirtschaftliche Bletter vo Hofwil useggää. Langi Zyt isch dr Suurländer d Trukerei vo dr Aarauer Zytig gsi.
Im 20. Joorhundert het dr Verlag bsunders Chinder- und Jugetbüecher und Schuelschrifte useggää. Und es sind au Sachbüecher zu dr Gschicht und dr Kultur vo dr Schwiiz im Verlagsprogramm gsi. So sind öppe d Buechreie Argovia und Schrifte vom Aargauer Kunschthuus bim Suurländer usecho.
I sinere ganze Gschicht het dr Suurländer immer wider Schrifte vo dr alemannische Literatur trukt. Dr Johann Peter Hebel het die nöji Uflaage vo de Alemannische Gedicht sid 1820 bim Schwiizer Verlag lo truke, und dä het se den wo dr Hebel anne 1826 gstorben isch no langi Zyt i wytere Usgaben abtrukt.[2] Es baar Autoore sind fascht immer uf Aarau ggange mit irne Wärch, anderi nur sporadisch. Em Verlag vertankt me au d Nöiusgaabe vo alerhand literarische Mundartwärch us dr Schwiiz und au dr Truk vom Traugott Vogel sinere Tegschtsamlig “Schwizer Schnabelweid” vo 1938.
Für d Schwiizer Mundartforschig het sech dr Aarauer Verlag scho im 19. Joorhundert ygsetzt, won er em Franz Joseph Stalder sin Versuch eines Schweizerischen Idiotikon (1806, 1812) und dänn em Jost Winteler sini Schrifte und em Jakob Hunziker sis Aargauer Wörterbuech useprocht het. Und i dr jüngere Zyt het me vo Aarau immer wider sproochwüsseschaftlechi Wärch gseh, so wie d Reie Sprochlandschaft (dodrunder 1986 dr Samelband mit Schrifte vom Rudolf Hotzenköcherle: Dialektstrukturen im Wandel[3]), em Eugen Dieth sini Schwyzertütschi Dialäktschrift (Nöiusgab 1986), s Buech Die viersprachige Schweiz, wo dr Hans Bickel und dr Robert Schläpfer im Joor 2000 usegää händ, und em Peter Zürrer sini Arbet über d Sproochinsletieläkt vom Walserdüütsche z Italie anne 1999.
Anne 2001 het dr Hans Christof Suurländer dr Familiebetriib em Cornselsen-Verlag vrchauft. D Familie Suurländer het 2004 s Firmenarchiv vom Verlag em Staatsarchyv z Aarau ggää.[4] S Archyv und d Aargauer Kantonsbiblioteek händ zu de Sache vom Suurländer es eigets Internetprojäkt uf d Bei gstellt.[5]
Bekanti Autoore vom Suurländer
Literatur
- Hans Sauerländer, Heinz Sauerländer, Charles Bornet: Hundertfünfzig Jahre Haus Sauerländer in Aarau. Aarau 1957.
- 175 Jahre Sauerländer. Aarau 1982.
- Verena Rutschmann: Pädagogischer Anspruch, konfessionelle Botschaft und literarischer Markt: Die Kinderbuchproduktion von drei Schweizer Verlagen im 19. Jahrhundert. In: Heidy Margrit Müller (Hrsg.): Dichterische Freiheit und pädagogische Utopie. Lang, Bern 1998, ISBN 3-906757-56-0, S. 9–39.
- Patrick Zehnder: Verlag Sauerländer In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Weblink
- Suurländer Verlag (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) uf dr Website vo dr Datebank Induschtrygschicht vom Vamus