شیخ محمد خیابانی
شیخ محمد خیابانی آذربایجانین میلی آزادلیق حرکاتی‌نین رهبری، متفکیر و سیاستچی.
یاشاییشی
شیخ محمد خیابانی شمسی ۱۲۵۹، میلادی ۱۸۷۹-نجو ایلده تبریز یاخینلیغیندا اولان خامنه‌ده آنادان اولموشدور.
او، خامنه‌ده‌کی مکتبی بیتیردیکدن سونرا ماخاچ‌قالادا تیجارتله مشغول اولان آتاسی حاجی عبدالحمیدین یانینا گئتمیش، آز مودتدن سونرا تبریزه قاییداراق دین علملری اؤیرنمه‌یه باشلامیشدیر. خیابانی تبریزین تانینمیش روحانیسی انگجی‌نین یانیندا اوخوموش، اونون ان گؤرکملی طلبه‌لریندن اولاراق، موجتهیدلیک درجه‌سینه یوکسلمیشدیر. بوندان علاوه، خیابانی نوجوم، هیات و حساب علملرینی مشهور مۆنجیم میرزه عبدالعلی‌نین یانیندا منیمسه‌میش، کلام، ایسلام فلسفه‌سی و ادبیات اوزره مشهور عالیم اولموشدور. شیخ محمد خیابانی فصاحتی و گؤزل دانیشیغی ایله تبریز اهالیسی‌نین حسن-رغبتینی قازانمیش، تبریزده مشهور روحانی و اینقیلابچی ثقه‌الاسلامین توصیه‌سی ایله خیاوان محله‌سینده حاج کریمخان مچیدینده ایمام جماعت و واعظ اولموشدور[۱].
سیاسی فعالیتی
اؤلومو
۲۲ شهریور ۱۲۹۹ تبریزده شهید اولموشدور.
یارادیجیلیغی
تجدد درگیسی
تقی رفعت شئیخ محمد خیابانی، فیوضات، عبدالله زاده و امیرخیزی امکداشلیق ایله تجدود درگیسین یاییردی. ایرانین ایچینده چیخان درگیلرده، تجددود درگیسی درگی یایماق قاورامی و میصداقین داشییان بیرینجی گونده‌لیک ایدی.[۲] رفعت اینتیقادی مقاله‌لر یازماقلا اؤز درین سیاسی و توپلومسال باخیشین گؤستریر و تئهراندا اَیله‌شن گونده‌لیک یازارلارینا تجددود و آزاده‌لیک ایسته‌مک درسی وئریر.
آذربایجان دموکرات حیزبی‌نین ۶ آیلیق ایش اوسته اولماسی زامان، خیابانی هر گون تجددود صحنینده اودلو دانشیق آپاراردی و آذربایجانین دئوریمچیلری و آزادلیق سئونلرین ایستکلرین و مراملارین مردوما ایضاح ائدردی. "تورکجه‌ده گئدن خیابانی‌نین هرگونلوک دانیشیقلاری، قیسالدیلاراق تجددود درگیسینده یازیلیردی " کسروی‌نین ایدیعاسینا گؤره رفعت اونون دانیشیقلارین فارسجایا چئورینده جومله‌لرینه ده بعضی دَییشیکلیکلر ائدیردی.[۳]
آزادیستان درگیسی
آذربایجانین دموکرات نهضتی‌نین باشچیلاریندان اولان حاجی اسماعیل آقا امیرخیزی، آذربایجانین مشروطه یولوندا چکدیگی بؤیوک زحمتلر و ایرانا آزادلیغی قایتاردیغینا گؤره "آزادیستان" آدینی اونا قویماغی اؤنرله‌ییر. بۇ اؤنری قبول اولونور و آذربایجانین آدی آزادیستانا چئوریلیر. اوندان بیرآز سونرا ۱۲۹۵-نجی ایل، خورداد آیی‌نین ۱۵-ده تقی رفعت ایداره‌چیلیگیله آزادیستان درگیسی یاییلماغا باشلاییر.
آزادیستان درگیسی اوزون ادبیات ساحه‌سینده تجددود (رونسانس-یئنیلنمک) یانداشی تانیتدیریردی و قادینلار حاقلاری و جیددی صورتده یئنی شیوه و اوسلوبو باره‌ده اولان گنچ شاعیرلرین بحثین یایماقلا اوز زامانیندا اولان درگیلره اوستونلوگه مالیک ایدی.[۴] آزادیستان درگیسیندن اوچ نومره یاییلدی و دؤردونجو نومره‌سی یاییلماق حالیندا اولان زامان (۲۱ زومار ۱۲۹۹) آذربایجانین دموکرات نهضتی مهدیقلی هدایت (مخبرالسلطنه) الیله سرکوب اولوندو و درگی یاییلمادی.[۵]