Švicarska

Od 1848. Švicarska konfederacija bila je federalna država s relativno autonomnim kantonima, od kojih neki imaju historiju konfederacije koja seže više od 700 godina, stavljajući ih među svjetski najstarijih sačuvanih republika. Švicarska dolazi pod rimsku vlast u 1. stoljeću p. n. e. U srednjem vijeku, istočni dio postao je dio Vojvodstva Švapske u Svetom Rimskom Carstvu, dok je zapadni dio je bio dio Burgundije. Stara Švicarska konfederacija u kasnom srednjem vijeku osniva nezavisnost od Habsburgovaca i Vojvodstva Burgundije, te u italijanskim ratovima stekla teritorij južno od Alpa. Švicarska reformacija podijeljena na Konfederacije rezultirala je na dugotrajnu historiju unutarnjih nemira između Trinaest kantona u novom vijeku. U svjetlu francuske revolucije, Švicarska je pala na francusku invaziju u 1798. Napoleonov Zakon o posredovanju u 1803. obnovio je status Švicarskoj kao konfederacija, a nakon završetka Napoleonove vlasti, Švicarska konfederacija prošla je razdoblje previranja, kulminirala u kratkom građanskom ratu u 1847. i stvaranje federalnog ustava u 1848. Historija Švicarskoj od 1848. godine u velikoj je mjeri uspjeha. Industrijalizacija pretvara tradicionalno poljoprivredno gospodarstvo, a švicarska neutralnost tokom dvaju svjetskih ratova i uspjeh u bankarstvu, uspon Švicarske u svom statusu kao jedan od svjetskih većina stabilnih ekonomija. Švicarska je potpisala sporazum o slobodnoj trgovini s Evropskom ekonomskom zajednicom u 1972, te je učestvovala u procesu evropskih integracija putem bilateralnih ugovora, ali prije svega se opirao puni ulazak u Evropsku uniju (EU), iako je teritorij Švicarske okružen zemljama članicama EU.

Švicarska se od 1979. sastoji od 26 kantona. S površinom od svega 37 km² kanton Basel-grad najmanji je kanton dok je Graubünden sa 7.105 km² najveći kanton.S nešto iznad 16.000 stanovnika kanton Appenzell Innerrhoden ima najmanje stanovnika dok je njemu nasuprot kanton Zürich. Velika je raznolikost po gustini naseljenosti pojedinih kantona pa je tako Kanton Basel-grad sa 5.072 stanovnika po km² najgušće naseljeni a Graubünden sa 26 stanovnika po km² najrjeđe naseljeni švicarski kanton.

Političko uređenje Švicarske bazira na jakom konfederalizmu. Svaki kanton ima svoj ustav i sve kompetencije koje nisu dodijeljene federalnoj vladi pripadaju kantonima (policija, porez itd.). Osim toga su politička prava građana veoma dalekosežna. Tako građani npr. imaju pravo na referendum ili inicijativu ako im se neka od odluka općinskog, kantonalnog ili saveznog parlamenta ne dopada.

Građani na direktnim izborima najprije biraju zastupnike oba doma saveznog parlamenta (Nationalrat i Ständerat), a novoizabrani članovi na zasjedanju oba doma parlamenta (Nationalversammlung) zatim biraju i sedmoročlanu saveznu vladu (Bundesrat).

Švicarska se nalazi u srednjoj Evropi i prostire se između Ženevskog i Bodenskog jezera. Graniči s Njemačkom, Austrijom, Italijom, Lihtenštajnom i Francuskom. Ukupna površina iznosi 41.285 km², a zemlja ima preko 7.500.000 stanovnika. Glavni grad je Bern, a ostali veći gradovi su Zürich, Ženeva, Lausanne i Basel.

Švicarska je pretežno alpska zemlja čija je prosječna nadmorska visina 500–800 m. Njeni najveći vrhovi prelaze i preko 4.500 m. Najviši vrhovi su Monta Rosa (4.635 m) i Matterhorn 4478 m. Klima je umjereno-kontinentalna, dok je na planinama planinska te alpska. Tokom zime puše vjetar zvani fen (Föhn), koji puše s Alpa u pravcu dolina.

Rijeke

Rijeke su poredane po dužini a dati su i neki opći podaci o njima. U orografskom smislu rijeke Švicarske otiču u četiri različita mora:

• Sjeverno more preko Rajne,
• Sredozemno more preko Rone,
• Jadransko more preko rijeka Po i Adige i
• Crno more preko Dunava.

Švicarska je razvijena industrijska i poljoprivredna zemlja. Najviše ljudi zaposleno je u uslužnim djelatnostima te u poljoprivredi. Razvijena je industrija čelika, metala, aluminija, mašinska, preciznih instrumenata, elektrotehnika, hemijska, farmaceutska, tekstilna, kože, prehrambena, keramička, betonskog materijala i dr. Zemljište nije naročito pogodno za razvitak poljoprivreda mada ostaje važan faktor u Švicarskoj. Razvijeno je stočarstvo, a naročito se uzgajaju mliječne krave te svinje. Također je razvijen zimski turizam.

Švicarska je vrlo važna tranzitna država za ljude i robu koji putuju ka unutrašnjosti Evropske unije. Švicarska je zbog svog geografskog položaja od velikog značaja u međunarodnom saobraćaju s posebno dobro razvijenom prometnom infrastrukturom.

Ukupna dužina željezničke mreže u Švicarskoj iznosi više od 5.000 km, što je jedna od najgušćih željezničkih mreža na svijetu, a ukupna dužina prometnica veća je od 70.000 km, od čega su otprilike 1.600 km autoceste. Već danas je švicarska autocesta jedna od najrazvijenijih na svijetu. Većina stanovnika živi manje od 10 km od najbližeg izlaza na autocestu. Švicarska je dobro razvila promet.

Najvažnija cesta u Švicarskoj jest željeznička pruga koja povezuje sjevernu Švicarsku i Italiju (autocesta A2, Basel – Lucern – Belincona – Lugano – Italija; kao i autocesta A1, Ženeva – Lausanne – Bern – Zürich – Sankt Gallen – Austrija), koji povezuje zapadnu Švicarsku i Francusku s istokom Evrope (Austrija).

Rijeka Rajna teče kroz Švicarsku, važni vodeni put koji povezuje Švicarsku s Atlantskim okeanom. Jedina švicarska luka nalazi se u Bazelu, Rajna.

Aerodromi za međunarodni putnički promet u Švicarskoj su u Zürichu, Bazelu i Ženevi. Aerodrom Zurich postala je glavna prometna vrata Švicarske, s više od 20 miliona putnika godišnje. Mnoge zrakoplovne kompanije lete za Zürich, poput American Airlinesa, Lufthansa ili Iberia. Ostali međunarodni aerodromi Švicarske su Aerodrom Basel i Aerodrom Ženeva.

Najslabije je naseljeno područje Alpa (25–50 stanovnika na km²). Glavnina stanovništva okupljena je na prostoru Švicarske visoravni; tu se nalaze najvažniji gradovi s glavnim granama industrije i najveći dio poljoprivredne površine. Glavni je grad Bern (141.300 stanovnika, šire područje grada Berna 282.400 stanovnika, prema podacima iz 1980), a najveći Zürich (374.200 stanovnika, šire područje grada Züricha, 707.300 stanovnika, 1975); ostali su istaknuti gradski centri Basel, Ženeva, Lausanne i Luzern.

Švicarska ima četiri službena jezika: njemački (63,7%) kojim se govori u sjevernoj, istočnoj i srednjoj Švicarskoj (Deutschschweiz); francuski (20,4%) u zapadnoj Švicarskoj (Romandie); italijanski (6,5%) na jugu zemlje (Tessin). Retoromanski je jezik kojim se služi malobrojna manjina (0,5%) u jugistočnom kantonu Graubünden i priznat je kao službeni jezik, ali se savezni zakoni i službeni dokumenti ne moraju donositi na ovom jeziku.^[3]

U Švicarskoj boravi preko 21% stranih državljana u odnosu na ukupan broj stanovništva ove zemlje. Većinom su iz zemalja EU ili EFTA-e. Italijani predstavljaju najveću grupu stranih državljana u Švicarskoj, dok državljani zemalja zapadnog Balkana (Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Slovenije, Crne Gore, Makedonije i Kosova) predstavljaju preko 21% udjela u broju stranih državljana u Švicarskoj konfederaciji.^[4]

Od 12 švicarskih univerziteta najstariji je onaj u Baselu (osnovan 1460).

Zemlja ima blizu 8.000.000 stanovnika (procjena iz 2009).

U 2018, švicarsko stanovništvo je neznatno premašilo 8,5 miliona. Zajedničko s drugim razvijenim zemljama, švicarska populacija naglo se povećala tokom industrijskog doba, između 1800. i 1990. rast se u međuvremenu stabilizira, a kao i većina Evrope, Švicarska se suočava sa starenjem stanovništva. Švicarska ima jednu od najstarijih populacija na svijetu, s prosječnom dobi od 42,5 godina. Od 2019. stranci čine 25,2% stanovništva, jedan od najvećih razmjera u razvijenom svijetu. Većina njih (64%) bili su iz Evropske unije ili EFTA-e. Italijani su najveći pojedinačni stranaci, s 15,6% ukupnog inozemnog stanovništva, iza njih su Nijemci (15,2%), doseljenici iz Portugala (12,7%), iz Francuske (5,6%), Srbije (5,3%), Turske (3,8%), Španije (3,7%) i Austrije (2%). Imigranti iz Šri Lanke, većina od njih bivši Tamilski izbjeglica, bili najbrojnija skupina među ljudima azijskog porijekla (6,3%).

Religija

Švicarska nema službene državne religije, iako je većina kantona (osim Ženevi i Neuchâtel) lako prepoznati službene crkve, koji su Rimokatoličke crkve ili reformirane crkve. Kršćanstvo je dominantna religija u Švicarskoj (otprilike 68% od rezidentnog stanovništva u 2016. i 75% švicarskih građana, podijeljeno između Rimokatoličke crkve (37,2% stanovništva), Reformirane crkve Švicarske (25,0%), protestantske crkve (2,2%), pravoslavne crkve (oko 2%), druge crkve (1,3%). Imigracijom se uspostavio i islam (5,1%), 24% švicarskih stalnih stanovnika nisu povezani s bilo kojom crkvom (ateizam, agnosticizam i drugi)

Švicarska se nalazi na raskrižju nekoliko velikih evropskih kultura. Tri glavna jezika – njemački, francuski i italijanski – nacionalni jezici u Švicarskoj su romanski, izrečene od male manjine. Švicarsku kulturu karakterizira raznovrsnost, što se odražava u širokom rasponu od tradicionalnih običaja. Dvadeset šest kantona čine veliku kulturnu raznolikost. Ne poričući regionalne razlike, Alpe su odigrali važnu ulogu u oblikovanju historije i kulture Švicarske. Regija Gotthard Pass postala je jezgra Švicarske konfederacije u ranom 14. stoljeću. Danas svi planinskih područja u Švicarskoj imaju snažnu kulturu. Ostale švicarske kulturne ikone su švicarske čokolade, švicarski sir, satovi, kravljih zvona, bankarstvo i noževi švicarske vojske.

Sport

Pretežno planinski krajobrazi presudno su utjecali na izbor omiljenih sportskih i rekreacijskih aktivnosti. Tako je krajem 19. i početkom 20. stoljeća skijanje bio jedan od omiljenih sportova Švicarske. Razvojem turizma i izgradnjom skijališta švicarski se odnos prema zimskim sportovima još više učvrstio. Skijanje, skijaško trčanje i, u posljednje vrijeme, snowboarding neki su od najdražih zimskih sportova u Švicarskoj.^{[potreban citat]} Na planine također utječu ljetne slobodno vrijeme i sportovi, poput planinarenje i planinarenje.

Tipične švicarske atletske discipline su schwingen (vrsta hrvanja na piljevini) i hornusen (sportska disciplina slična kriketu i baseball). Omiljeni sportski tim su nogomet, odbojka, rukomet i florbal (zatvoreni hokej). Također je popularan hokej na ledu, čiji je švicarski prvoligaš jedan od najjačih na svijetu.

Zbog svoje političke i vojne neutralnosti, mnoge međunarodne sportske organizacije imaju sjedište u Švicarskoj. To uključuje: MOO, UEFA, FIFA i FIBA. Uz Finsku i Švedsku, Švicarska je osnovala i Međunarodnu hokejašku federaciju.

Krajem 20. i početkom 21. stoljeća švicarski teniseri Roger Federer i Martina Hingis pobijedili su na brojnim velikim teniskim turnirima i postali jedni od najboljih tenisera svih vremena. U isto vrijeme, Švicarac Stephane Lambiel jedan je od najboljih svjetskih klizača. Grad St. Moritz dva puta je bio domaćin zimskih olimpijskih igara 1928. i 1948. Švicarska je bila domaćin Svjetskog prvenstva 1954. i s Austrijom domaćin Evropskog nogometnog prvenstva 2008.

Gastronomija

Na švicarsku kuhinju utječu njemačka, francuska i italijanska kuhinja, pored originalnih švicarskih recepata. Švicarska je planinska zemlja i zato se tradicionalna hrana temelji na krompiru i siru.

Vrste namirnica koje se najčešće odnose na Švicarsku su čokolade i sirevi. Švicarska je postojbina oko 450 vrsta sireva. Najpoznatije vrste su ementaler, grijer, vaherin, tilsiter i apenceler. Sirevi su glavni sastojak nacionalnih jela od fondue i raketa.

Ostali poznati švicarski recepti uključuju: resti (pečeni pire krompir), musli (mješavina žitarica, suhog voća i orašastih plodova), servule (vrsta kuhane kobasice), bazalni hljeb i keksi, španski vjetar (meringue) itd.

Švicarska se smatra stabilnom apsintom.

• 
  Švicarske čokolade
• 
  Švicarski sir
• 
  Švicarski noževi
• 
  Švicarski sat

• Federalna vlast Arhivirano 3. 1. 2005. na Wayback Machine
• Švicarski parlament
• Federal Ustavni sud Švicarske
• Statistička agencija
• Culturelinks.ch Arhivirano 25. 11. 2004. na Wayback Machine
• Prezentacija Švicarske konfederacije
• Historijski rječnik Švicarske
• Vijesti iz Švicarske Arhivirano 10. 5. 2018. na Wayback Machine