Aluşta
Aluşta (ukraince Алушта, rusça Алушта) — Qırımnıñ cenübiy yalı boyunda bir şeerdir, belli kurort. Cumhuriyetke boysunğan şeer statusı bar. Qırımnıñ Aluşta regionı (Büyük Aluşta) — Aluşta şeer şurasına boysunğan yer, onıñ terkibinde Aluştadan ğayrı bir qaç köy ve qasaba bar.
| şeer Aluşta ukr. Алушта rus. Алушта 
Vikianbarda Aluşta |
Şeerniñ şimdiki adı — Aluşta yunanca Ἄλουστον (Aluston) adınıñ bozulğan şekli, tercimesi – “yuvulmağan”.
Tarih
Aluston qalesi VI asırda imperator I Yustiniannıñ emrinen qurulğan edi. Orta asırlar boyu Aluston Qırımnıñ yalı boyuna saip olğan devletler içün (Bizans İmperiyası, Hazar Qağanlığı, Feodoro Prinsligi) müim tayama noqta edi.Cenevizliler üküm etken devirde şeer Gotiya Kapitanlığınıñ (tahminen Foridan (şimdiki Foros) Alustonğa qadar yerleşken cenevizliler Qırımdaki saip olğan yerleriniñ bir parçasınıñ adı) pekitilgen merkezleriniñ biri de cenevizlilernen Feodoro Prinsligi arasında daimiy cenk çarpışmalarınıñ sebebi edi.İtaliyalılar şeerge Lusta dey ediler. Bugüngece Orta asırlar qalesiniñ yalıñız bir qullesi saqlanıp qaldı.
Osmanlılar Qırımnıñ yalı boyunı fetih etken soñ Aluşta öz arbiy emiyetini coyıp kiçik balıqçı qasabası olıp qaldı.Osmanlılar üküm etken devirde o Sudaq qadılığı terkibinde edi.
Qırım Rusiye İmperiyasına kirsetilgen de Tavriya guberniyası meydanğa ketirilgen soñ Aluşta başta Aqmescit uyezdi, soñra ise Yalta uyezdi volostiniñ merkezi oldı.XIX asır soñunen XX asır başınıñ arasında Aluşta kurort olaraq rağbet qazanıp başladı da 1902 yılda şeer statusını qazandı.
Vatandaşlıq cenki vaqtında bir çoq barışıqlı Aluştanıñ sakini elâk olğan edi. 1930 yılda şeer Qırım MŞSCniñ Aluşta rayonınıñ merkezi oldı, o milliy qırımtatar rayonlarından birisi edi.
1941 senesi oktâbr 4-ünden başlap 1944 senesi aprel 15-ine qadar devam etken alman işğali şeerge büyük zarar ketirdi. İşğalciler 500-den ziyade aluştalı öldürdi, 231 kişi zorbalıqnen Almaniyağa işlemege alındı.1944 senesi mayıs 18-inde qırımtatarlar sürgün etilgenden soñ şeer daa da ziyade boş oldı.
Cenkten soñ Aluşta yalı boyu kurortı olaraq inkişaf olmaqta edi, bir çoq yañı pansionat ve raatlıq evi quruldı.
Halq sayısınıñ dinamikası
- 1805 — 208 kişi (cümlesi qırımtatarlar)
- 1926 — 4 800 kişi (2 070 qırımtatar, 1 450 rus, 480 ukrain, 270 yeudi, 250 yunan, 30 alman, 20 ermeni, 10 bulğar)
- 1939 — 9 689 kişi
- 1989 — 36 413 kişi
- 2001 — 29 781 kişi
İklim
Subtropik (Aq deñiz tipinde), quru, sıcaq, yımşaq qışlı iklimi bar. Dekabrniñ orta arareti — +2,8 °C, avgustnıñ — +23,8 °C. Yıllıq yağanaqlar — 430 mm, yıllıq küneşli saatlarnıñ miqdarı — 2320-ge yaqın, avanıñ eñ az nisbiy dımlılığı avgustta — 63-68 %. Yuvunuv mevsimi mayıs ortasından oktâbr ortasınace devam ete, balalar içün — iyün soñundan sentâbr soñunace (suv arareti tahminen 20 °C ve ondan da ziyade).
İqtisadiyat
Aluştanıñ sanayısı — demirbeton konstruktsiya zavodı, süt ve ötmek kombinatları. Şeerde 20-den ziyade populâr şarap çeşitini işlep çıqarğan 4 zavod bardır.Eali ve yazda aqça işlep qazanmaq içün kelgen Ukraina grajdanlarınıñ esas derameti turistlerge bağlı. 2004 yıldan berli Aluştanıñ plâjları tölemeli olıp qaldı.
Devlet orman hocalığı (gosleshoz) ve devlet av hocalığı bar.
1959 yıldan berli Avropa ve MDİ (Mustaqil Devletler İttifağı) içün unikal vızlı şeerlerara Aqmescit—Aluşta trolleybus yolu amelde, 1961 yılda o Yaltağa qadar sozuldı.
Bağlantılar
- Şeer saytı 27 dekabrniñ 2005 s. arhivlengen. (Rusça)
- Aluşta interaktiv haritası 9 iyülniñ 2009 s. arhivlengen. (Rusça)
- Aluşta panoraması (Rusça)
- Aluşta şeeriniñ 3, 5, 7 künge ava alını evelden bildirüv (Rusça)