Vikipediya:İmlâ/Umumiy qaideler

â işareti

â işaretiniñ yerine a arfi ya da ya birikmesini yazmaq mümkün degil.

Meselâ
DoğruYañlış
selâmselam, selyam
kâğıtkağıt, kyağıt
ilâcilac, ilyac

с arfi

c (kiril elifbesinde дж) arfiniñ yerine dj birikmesini yazmaq mümkün degil.

Meselâ
DoğruYañlış
candjan
olacaqoladjaq
ilâcilâdj

h arfi

h arfi tek [x] sesini (eski arap elifbemizde خ) ifade ete. Şunıñ içün “oqulmağan h” (arap elifbesinde ح ve ) yazılmaz.

Meselâ
DoğruYañlış
erher
uquqhuquq
arekethareket
şeerşeher
ealiehali
paalıpahalı
qaveqahve
sabasabah


İstisnalar
DoğruYañlış
cumhuriyetcumuriyet
ilhamilam
levhaleva
mahsulmasul
ruhru
sulhsul

ilk ecada mu- ve mü- birikmeleri

Türk tiliniñ imlâsından farqlı olaraq arap tilinden keçme sıfatfiiller ald yalğaması olğan ötreli mimniñ ötresi (u,ü) tañlay çekimine tabiy tutulır, şöyleki:

  • ekinci sozuq sesi qalın (a, ı, o, u) ise mu- yazılır,
  • ekinci sozuq sesi ince (e, i, ö, ü) ise mü- yazılır.
Meselâ
DoğruYañlış
mubarekmübarek
mudafaamüdafaa
munasebetmünasebet
mustaqilmüstaqil
mücizemucize
müsibetmusibet
mütebermuteber
müthişmuthiş

ilk ecada ö ve ü arifleri

Kiril imlâsımızdan farqlı olaraq sözniñ başında ya da б, г, к, м, п, ш, дж ariflerinden soñ ince (yani yımşaq) ecalar ögünde ö ve ü yazmaqtır.

Meselâ
DoğruYañlış
özoz
böyleboyle
gölgol
kökkok
mögedekmogedek
şöyleşoyle
cönkconk
ürmeturmet
bütünbutün
gülgul
külmekkulmek
mümkünmumkün
cümlecumle
şübeşube

İstisnalar

Rus tilinden alınma sözler ve daa bir qaç söz.

Meselâ
DoğruYañlış
komissiyakömissiya
kulminatsiyakülminatsiya

sözniñ soñunda c, d, v ve nk

  • Soñunda c bulunğan Arapça-Farsça sözler Türk tilinden farqlı olaraq ç ile yazılmazlar.
Meselâ
DoğruYañlış
tactaç
turuncturunç
ilâcilâç


  • Soñunda d tutuğı bulunğan Arapça-Farsça sözlerde d yerine t yazıla. Bu çeşit sözlernıñ çoqları sozuq ile b aşlanğan eklenti alganlarında yañıdan t > d dönüşimi körüle.
Meselâ
DoğruYañlış
maqsatmaqsad
azatazad
AqmescitAqmescid
maqsadımaqsatı
azadıazatı


  • Fars tilinden alınma sözler soñundaki nk birikmesi sozuqnen başlanğan eklenti arttırğanda nk > ng dönüşimi olmaz.
Meselâ
DoğruYañlış
renkirengi
FrenkiFrengi


  • Ğarbiy halqlar tillerinden alınma sözler soñunda kelgen v söylevde f kibi eşitilse de aslında olğanı kibi yazılır.
Meselâ
DoğruYañlış
aktivaktif
kollektivkollektif
pozitivpozitif

sözniñ soñunda -iy birikmesi

Arapça nisbiy sıfatlarnıñ soñunda kelgen uzun [i:] eski latin ve kiril elifbelerimiz adetine köre –iy şeklinde yazılır. Qırımtatar imlâsında î işareti yoqtır.

Meselâ
DoğruYañlış
siyasiysiyasi, siyasî
milliymilli, millî
samimiysamimi, samimî

dudaq aenki: I, İ vs U, Ü

3-nci, 4-nci, 5-nci, ... ecada

Dudaq aenki söz başında olğan tek EKİ eca iş köre. Aşağıda yazılğan istisnalarnı esapqa almayıp, söz başından üçünci, dörtünci, beşinci, ... ecalarda tek I ve İ arifleri yazıla.

Meselâ
DoğruYañlış
davulcıdavulcu
tütüncitütüncü
tütünciliktütüncülük
doğrulıqdoğruluq
duyğulıduyğulu
yuqusızyuqusuz
rayonımrayonum
buyurıñızbuyuruñız, buyuruñuz
öldüriñizöldürüñiz, öldürüñüz
telefоnımtelefоnum

İstisnalar

  • -uv, -üv yalğamaları sözniñ er bir ecasında tek u, ü ariflerinen yazıla. Meselâ: tüşünüv, tüşündirüv, oqutuvnıñ, toplaşuv, ayıruv, becerüvim.
  • qoşma sözlerdeki tamırlarnıñ er biri bu qaidege ayrı-ayrı tabi olur. Meselâ: açközlük (aç + közlük), yalıboylu (yalı + boylu); yalıboylu.
  • arapçadan alınma sözler bu qaidege tabi degil. Meselâ: teşekkür, teessüf, tebessüm.

2-nci eca

Ekinci ecada I, İ şöyle affikslerde yazıla:

  • -nıñ, -niñ
  • -nı, -ni
  • -ım, -im (MENİM degil de, MEN manasında)
  • -mız, -miz (BİZİM degil de, BİZ manasında)
  • -sıñ, -siñ
  • -dır, -dir, -tır, -tir
  • -dı, -di, -tı, -ti
  • -ıp, -ip
  • -çıq, -çik
  • -mı, -mi
Meselâ
DoğruYañlış
onıñonuñ
köyniñköynüñ
bunıbunu
közniköznü
men dostımmen dostum
men ürimmen ürüm
biz dostmızbiz dostmuz
biz ürmizbiz ürmüz
sen dоstsıñsen dоstsuñ
sen ürsiñsen ürsüñ
oldımoldum
kördikkördük
uçtıuçtu
tüştiñtüştüñ
toydırtoydur
yоqtıryоqtur
sözdirsözdür
tüştirtüştür
оlıpоlup
köripkörüp
buzçıqbuzçuq
gölçikgölçük
çoqmı?çoqmu?
gölmi?gölmü?

Başqa affikslerde ve sözniñ tamırında ekinci ecada U, Ü yazıla:

Meselâ
DoğruYañlış
dоğrudоğrı
çükündirçükindir
yolcuyolcı
topçutopçı
dostluqdostlıq
çöplükçöplik
pullupullı
köylüköyli
unsuzunsız
yüzsüzyüzsiz
оnuncıоnıncı, оnuncu
üçünciüçinci, üçüncü
menim dostummenim dostım
bizim dostumızbizim dostımız, bizim dostumuz
közüñköziñ
közüñizköziñiz, közüñüz
yoluyolı
özüözi
oluñızolıñız, oluñuz
bölüñizböliñiz, bölüñüz
dоğulmaqdоğılmaq
bölünmekbölinmek
yоrğunyоrğın
özgünözgin
olsunolsın
külsünkülsin

Daimiy kelecek zaman fiilleri

Er vaqıt deyerlık -r, -ar/-ır, -er/-ir yalğamaları qoşuluvınen yapıla, bir ecalı tamır-negizlerde sozuq ses dudaqlanğan olsa da. Meselâ: uçar, körer, öler.

İstisna (-ur yalğaması):
DoğruYañlış
olurolır

-mı, -mi affiksi

Türk imlâsından farqlı olaraq -mı, -mi affiksi sözlernen qoşıp yazmaqtır.

Meselâ
DoğruYañlış
barmı?bar mı?
bilesiñmi?bilesiñ mi?
añladıñmı?añladıñ mı?
ocadırmı?ocadır mı?, oca mıdır?

Arap ve Fars izafeti

Arabiy izafet

Meselâ
DoğruYañlış
Dar ül-İslâmDar ul-İslâm, Dar-ül-İslâm, Dar ü'l-İslâm, Darül-İslâm
Dar üs-SelâmDar us-Selâm, Dar-üs-Selâm, Dar ü's-Selâm, Darüs-Selâm, Dar ül-Selâm

Farsiy izafet

Meselâ
DoğruYañlış
noqta-i nazarnoqtai nazar, noqtai-nazar, noqta-i-nazar
Deşt-i QıpçaqDeşti Qıpçaq, Deşti-Qıpçaq, Deşt-i-Qıpçaq
Quran-ı KerimQuranı Kerim, Quranı-Kerim, Quran-ı-Kerim, Quran-i Kerim
Kitab-ı MübinKitabı Mübin, Kitabı-Mübin, Kitab-ı-Mübin, Kitap-i Mubin

Menbalar

  1. A. Garkavets "Qırımtatar tili fonetikası, morfologiya ve imlâsınıñ qısqa tasviri."
  2. S.M. Üseinov, V.A. Mireyev, S.Y. Sahaciyev "Qırımtatar tilini ögreniñiz"
  3. A.V. Veliullayeva "Qırımtatar tili grammatikasından cedveler"
  4. А. Меметов, К. Мусаев "Крымтатарский язык"