Απόλλωνας Νάξου

Ο Απόλλωνας Νάξου αποτελούσε παλαιότερα λιμένα προσέγγισης των πλοίων που εκτελούσαν την "άγονη γραμμή" των Κυκλάδων. Μέχρι περίπου το 1960 όπου και άρχισε η διάνοιξη αμαξωτού δρόμου από στρατιωτική μονάδα (ΜΟΜΑ), το χωριό αυτό συνδέονταν με τα γύρω χωριά με ημιονική οδό.

Σήμερα ο Απόλλωνας Νάξου έχει εξελιχθεί σ΄ ένα τουριστικό θέρετρο με πολλές παραλιακές ταβέρνες και καφενεία. Υφίσταται μικρός προβλήτας που εξυπηρετεί κυρίως αλιευτικά σκάφη και μικρά θαλαμηγά. Ο ομώνυμος όρμος είναι αρκετά ευρύς για θαλάσσια σπορ και παρέχει ασφάλεια κυρίως σε νότιους και νοτιοδυτικούς ανέμους. Το 1951 αριθμούσε περίπου 171 κατοίκους που κύριες ασχολίες τους ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία.

Ο Απόλλωνας Νάξου συνδέεται με τη Χώρα Νάξου και με όλα τ΄ άλλα χωριά με τον δυτικό οδικό άξονα (Χώρα Νάξου- Εγγαρές - Απόλλωνας) και με τον κεντρικό άξονα (Χώρα Νάξου - Σταυρός Κεραμωτής - Απόλλωνας).

Δυτικά και πάνω από το παραθαλάσσιο χωριό Απόλλωνα βρίσκεται ένα από τα δυο αρχαία λατομεία της Νάξου στα οποία πρωτοξεκίνησε η μεγαλύτερη τέχνη της αρχαιότητας, η μαρμαρογλυπτική. Οι "κούροι" της Νάξου είναι οι αρχαιότεροι στον ελληνικό κόσμο και από το αρχαίο αυτό λατομείο του Απόλλωνα μεταφέρθηκαν στη Δήλο, αλλά και σε άλλα μέρη εκατοντάδες ημίεργα αγάλματα και μαρμάρινοι όγκοι, με γνωστότερα αυτά στις Μέλανες Νάξου. Στο αρχαίο λατομείο του Απόλλωνα έχει απομείνει ο υπερμεγέθης κούρος (11 μέτρα) του Θεού Διονύσου, δεκάδες τομές στα μάρμαρα και πολλά κομμάτια από μέλη αρχιτεκτονικά, αλλά και απομεινάρια από ημίεργους κούρους.

Στην κορυφή του λόφου του λατομείου υπάρχει η επιγραφή "όρος χωρίου ιερόν Απόλλωνος" που χρονολογείται στον 5ο προς 4ο αιώνα π. Χ. και πιθανώς ανήκει σε ιερό του Θεού που υπήρχε εκεί.Στο βουνό "Καλόγερος" ανατολικά του όρμου του Απόλλωνα κείτονται τα ερείπια του "κάστρου του Καλοέρου", που λειτουργούσε από την προϊστορική εποχή ως τους βυζαντινούς χρόνους και την τουρκοκρατία. Σώζονται ένας προϊστορικός πύργος με κυκλώπεια τείχη και μερικές από τις εγκαταστάσεις των βυζαντινών χρόνων (πύργοι, δωμάτια και δεξαμενές). Τελευταία εντοπίστηκαν τα απομεινάρια (παλιός μόλος) του "αρχαίου λιμανιού του Απόλλωνα" από το οποίο φορτώνονταν στην αρχαιότητα οι μαρμάρινοι όγκοι και τα αγάλματα για να μεταφερθούν διά θαλάσσης στη Δήλο και αλλού. Έχει εντοπιστεί επίσης το μαρμάρινο καλντερίμι πάνω στο οποίο μετέφεραν στη θάλασσα με το σύστημα της διολίσθησης τους μαρμάρινους όγκους για φόρτωση. Άλλα προϊστορικά κάστρα βρίσκονται στις περιοχές Μυρίση-Κανά και γυναικόπετρα (Ελληνικά).

Στον όρμο του Απόλλωνα διασώζονται τα απομεινάρια του αρχαίου λιμανιού του Απόλλωνα. Το καλοκαίρι του 2007 η αρχαιολόγος Αγγελική Σίμωσι, της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων τα εντόπισε (παλιός μόλος). Αναφορά στον αρχαίο μόλο του Απόλλωνα κάνει ο περιηγητής Ιγνάτιος Λίχτε, ηγούμενος της μονής Ιησουιτών στο κάστρο της Νάξου, στο βιβλίο του " Νάξος" που δημοσιεύτηκε σε μετάφραση του Γ. Κρέμου στο περιοδικο "Απόλλων εν Πειραιεί" (1892). Εκεί ο Λίχτε, που επισκέφτηκε τον Απόλλωνα την περίοδο 1680-1690, αναφέρει ...ο λιμένας δεν αξίζει διόλου, επειδή είναι το στόμιον αυτού πάρα πολύ ανοικτόν και υπόκειται εις τον βορειοανατολικόν άνεμον. Όμως ήτο ένα πρόχωμα (μώλος) από το οποίον απομένει μόνον τόσον όσον χρειάζεται διά να μην αλησμονηθεί ολοτελώς.

Από τον μόλο αυτόν φορτώνονταν στην αρχαιότητα οι μαρμάρινοι όγκοι και τα αγάλματα για να μεταφερθούν διά θαλάσσης στη Δήλο και αλλού. Η αρχαιολόγος Αγγ. Σϊμωσι, σε άρθρο της στο περιοδικό "Ναξιακά" (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 2007) με τίτλο "ένα αρχαίο λιμενικό έργο στον Απόλλωνα Νάξου" το χρονολογεί στον 6ο με 7ο αιώνα π.Χ.

Ο ομότιμος καθηγητής της αρχαιολογίας Βασ. Λαμπρινουδάκης στην ανακοίνωσή του στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα η Νάξος διά μέσου των αιώνων" (Κωμιακή Νάξου 2008) αναφέρεται στην ύπαρξη αρχαίου λιμανιού στον Απόλλωνα και επισημαίνει ότι ο μόλος αυτός εξυπηρετούσε κατά την αρχαιότητα όχι μόνο την εξαγωγή μαρμάρινων έργων, αλλά και τη διακίνηση άλλων προϊόντων.

Στο ίδιο συνέδριο η καθηγήτρια της αρχαιολογίας στο Παν/μιο ΑΘήνών Γεωργία Κοκκορου - Αλευρά αναφέρεται επίσης σε σχετική ανακοίνωσή της στον αρχαίο αυτό μόλο.

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) με ομόφωνη απόφασή του (24.4.2012) οριοθέτησε ως ενάλιο αρχαιολογικό χώρο τον όρμο του Απόλλωνα για την προστασία του αρχαίου μόλου (ΦΕΚ 292/14.9.2012).

Στον Απόλλωνα και μέσα στον οικισμό έχει εντοπιστεί σε θεμέλια κτιρίων, πεζουλών κ.λπ. ο αρχαίος δρόμος, ένα μαρμαροστρωμένο καλντερίμι, πάνω στο οποίο μετέφεραν στη θάλασσα με το σύστημα της διολίσθησης τους μαρμάρινους όγκους για φόρτωση.

• Το 1896, με την απογραφή, αναγνωρίζεται επίσημα σαν οικισμός και προσαρτάται στο δήμο Κορωνίδος με έδρα τον οικισμό Κορωνίδα (Κωμιακή).^[2][13]
• Το 1912, καταργείται ο δήμος Κορωνίδος και δημιουργείται η κοινότητα Κορωνίδος. Ο οικισμός του Απόλλωνα προσαρτάται στην κοινότητα Κορωνίδος.^[14]
• Το 1997, με την εφαρμογή του προγράμματος Καποδίστριας (νόμος 2539/97), η κοινότητα της Κορωνίδας καταργείται και ο οικισμός Απόλλωνας προσαρτάται στο Δήμο Δρυμαλίας με έδρα τον οικισμό του Χαλκείου.^[15] Συγκεκριμένα, με το πρόγραμμα Καποδίστριας υπαγόταν στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κορωνίδας, του Δήμου Δρυμαλίας, του νομού Κυκλάδων, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Νήσων Αιγαίου Πελάγους.^[12]
• Το 2010, με την εφαρμογή του προγραμματος Καλλικράτης (νόμος 3852/2010), καταργείται ο Δήμος Δρυμαλίας και ο οικισμός του Απόλλωνα προσαρτάται στο νεοσύστατο δήμο Νάξου & Μικρών Κυκλάδων.^[16]

Σήμερα, μετά τη τελευταία μεταβολή του 2010 (πρόγραμμα Καλλικράτης), αποτελεί μαζί με τους οικισμούς Αγιά ( 31 κ.), Κάμπο ( 31 κ.), Κορωνίδα (Κωμιακή 279 κ.), Μυρίση (55 κ.), Ταξιάρχη ( 22 κ.), Φαρακλό ( 5 κ.) και Χίλια Βρύση ( 42 κ.) την τοπική κοινότητα Κορωνίδος ( 594 κ.). Η τ.κ. Κορωνίδος υπάγεται στη δημοτική ενότητα Δρυμαλίας, του δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, της περιφερειακής ενότητας Νάξου (του πρώην νομού Κυκλάδων), στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.^[1]

• Φιλιππουπολίτης Ι. Αντώνιος: Πρόεδρος Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμου (1939-2020)^[17]

• ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΗ ΝΑΞΟ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

• 
  Απόλλωνας (Μάιος 2004)
• 
  Ο Κούρος του Απόλλωνα
• 
  Άποψη του Απόλλωνα από τον Κούρο
• 
  Απόλλωνας
• 
  Απόλλωνας
• 
  Άποψη του Απόλλωνα από το χωριό Μέση
• 
  Ανατολή στον όρμο του Απόλλωνα