Διώξεις ειδωλολατρών στην ύστερη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία
| Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές. |
| Η ακρίβεια του λήμματος αμφισβητείται. |
Οι διώξεις των ειδωλολατρών (παγανιστών) στην ύστερη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ξεκίνησαν προς το τέλος της βασιλείας του Μεγάλου Κωνσταντίνου όταν διέταξε τη λεηλασία και τις κατεδαφίσεις κάποιων ναών.[2][3][4] Οι πρώτοι αντιπαγανιστικοί νόμοι από το χριστιανικό κράτος ξεκίνησαν με τον γιο του Κωνσταντίνου Α΄, τον Κωνστάντιο Β´ ο οποίος ήταν αντίπαλος του παγανισμού.[5][6] Αυτοί οι διωγμοί στρέφονταν και κατά χριστιανικών ομάδων που θεωρούνταν ότι ήταν αιρετικές.[7] Διέταξε να κλείσουν όλοι οι παγανιστικοί ναοί, απαγόρευσε τις παγανιστικές θρησκείες με την ποινή του θανάτου,[3] και απομάκρυνε το παραδοσιακό Βωμό της Νίκης από τη Σύγκλητο.[8] Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, οι χριστιανοί πολίτες ξεκίνησαν να βανδαλίζουν παγανιστικούς ναούς, τάφους και μνημεία.[9][10] Αυτές οι διώξεις άρχισαν μετά από μια περίοδο διωγμών των Χριστιανών στην Αυτοκρατορία.
.jpg)
Από το 361 έως το 375, ο παγανισμός ήταν σχετικά ανεκτός. Τρεις αυτοκράτορες, ο Γρατιανός, ο Βαλεντινιανός Β΄ και ο Θεοδόσιος Α΄ ήταν αρκετά επηρεασμένοι από τον επίσκοπο του Μιλάνου, Αμβρόσιο. Με την εισήγηση του, οι κρατικές αντιπαγανιστικές πολιτικές αποκαταστάθηκαν[11][12] Υπό την επίβλεψη του Αμβρόσιου, ο Θεοδόσιος Α΄ επηρεάστηκε στο να εκδώσει τον «θεοδοσιανό κώδικα» το 391.[12][13] Ο Γρατιανός αφαίρεσε τον Βωμό της Νίκης για δεύτερη φορά. Οι Εστιάδες Παρθένες απαγορεύτηκαν και διαλύθηκαν και η πρόσβαση σε παγανιστικούς ναούς απαγορεύτηκε.
Κατά την διάρκεια της ζωής του, ο Κωνσταντίνος σταδιακά πλησίαζε όλο και περισσότερο τον Χριστιανισμό και απομακρύνθηκε από τις συγκρητικές τάσεις που κατά καιρούς υποστήριζε, επιδεικνύοντας, σύμφωνα με τους βιογράφους, ότι «ο Θεός των Χριστιανών είναι πράγματι ένας ζηλόφθονος θεός, ο οποίος δεν ανέχεται άλλους θεούς δίπλα του. Η Εκκλησία δεν θα μπορούσε ποτέ να αποδεχτεί ότι στέκεται στο ίδιο βάθρο με άλλα θρησκευτικά σώματα και κατακτούσε για τον εαυτό της τον ένα χώρο μετά τον άλλο».[14]
H σύγχρονη ιστοριογραφία (λεγόμενη και "αναθεωρητική") αμφιβάλλει αν εφαρμόζονταν οι διάφοροι νόμοι κατά των παγανιστών.[15] Δεν έγιναν δίκες και εκτελέσεις παγανιστών, οι δε ποινές αναφέρονται αόριστα ως "θείες και ανθρώπινες τιμωρίες". Ακόμα και για τα βαριά πρόστιμα που προβλέπονταν για τους αξιωματούχους, δεν υπάρχουν αναφορές ότι εφαρμόστηκαν τον 4ο και 5ο αιώνα. Η εξιστόρηση ότι ο Ιουστινιανός έκλεισε την Ακαδημία του Πλάτωνος θεωρείται ότι δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.[16]
Κατά την άποψη του Perez Zagorin, οι διώξεις απο την Χριστιανική εκκλησία εναντιον των ειδωλολατρών (αλλά και άλλων θρησκειών ή ακόμη και χριστιανικών αιρέσεων) λόγω της πρωτοφανούς έλλειψης ανεκτικότητας, ηταν ενας από τους λόγους που οδήγησαν την Ευρώπη στον μεσσαίωνα.[17] Κατά τον ίδιο, η σύγχρονη αξία της ανεκτικότητας πηγάζει από τον Χριστιανισμό κατά την εποχή της Μεταρρύθμισης.[18] O καθηγητής Alan Cameron (1938 – 2017) υποστήριξε ότι η αντίληψη περί θρησκευτικής σύγκρουσης παγανισμού-χριστιανισμού στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία είναι μια καθαρά ιστοριογραφική κατασκευή, που παρουσίασε τον Μεγάλο Κωνσταντίνο σαν Χριστιανό σε αδιάλλακτη σύγκρουση με την παγανιστική Ρώμη.[19]
Θρησκευτική πολιτική του Μεγάλου Κωνσταντίνου
Ο Κωνσταντίνος Α΄ (272 - 22 Μαΐου 337) ήταν αυτός που επί της βασιλείας του (306 έως το 337) η Χριστιανική εκκλησία απέκτησε προνόμια και έγινε κυρίαρχη θρησκεία, ενώ οι υπόλοιπες θρησκείες καταπιέστηκαν. Το αν ο Κωνσταντίνος ήταν πραγματικός χριστιανός ή αν απλά εκμεταλλεύτηκε τους χριστιανούς για την πολιτική του ανέληξη, είναι ακόμη συζητήσιμο.[20] Κατά τον Errington (1998), o Barnes πιστεύει ότι κατά τη διάρκεια της εξουσίας του, εξαπέλυσε επίθεση κατά άλλων χριστιανικών ομάδων και κατά του παγανισμού, όπου προκάλεσε οξείες αντιδράσεις από τους παγανιστές της αυτοκρατορίας. [21] Ο Κωνσταντίνος ήθελε να εκχριστιανίσει την αυτοκρατορία, όμως επειδή η πλειονότητα στον στρατό και τον γενικό πληθυσμό ήταν παγανιστές, ήταν αναγκασμένος να κινηθεί με αργά και προσεκτικά βήματα.[22]
Τα πρώτα επεισόδια δίωξης του παγανισμού στην ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ξεκίνησαν προς το τέλος επί της βασιλείας του Κωνσταντίνου με την εντολή του να καταστρέψουν και να κατεδαφίσουν παγανιστικούς ναούς.[2][4] Οι αντιπαγανιστικές πολιτικές του Μεγάλου Κωνσταντίνου εξελίχθηκαν από την αρχική απαγόρευση κατασκευής νέων ναών[23] και την ανοχή παγανιστικών θυσιών, μέχρι σε διαταγές για τη λεηλασία και την κατεδάφιση των παγανιστικών ναών στο τέλος της βασιλείας του.[2][3][4] Νωρίτερα, είχε απαγορεύσει την κατασκευή νέων ναών[23] αλλά είχε ανεχθεί την πρακτική των παγανιστικών θυσιών.
Απαγόρευση παγανιστικών θυσιών
Σύμφωνα με την διήγηση του συγγραφέα και συμβούλου του Ευσέβιου (βιογράφος του Κωνσταντίνου, ο οποίος εξυμνούσε συνεχώς τον αυτοκράτορα)[24], αναφέρεται εμφατικά, ότι μετά τη νίκη του Κωνσταντίνου με τον Λικίνιο, εξέδωσε ένα διάταγμα που απαγόρευε τις παγανιστικές θυσίες. Άλλωστε, δεν ήταν μυστικό ότι ο Κωνσταντίνος αντιπαθούσε τις συγκεκριμένες θυσίες. Για παράδειγμα, σε ένα γράμμα στον βασιλιά της Περσίας, ο Κωνσταντίνος έγραψε πως απέφευγε το αποτρόπαιο αίμα και τις μισητές οσμές των παγανιστικών θυσιών και πως, αντίθετα, λάτρευε τον Χριστιανικό θεό, «κλίνοντας το γόνυ» δηλαδή με έναν σχετικά Ρωμαϊκό τρόπο·[25][26] στην καινούργια πρωτεύουσα που έχτισε, ο Κωνσταντίνος έκανε σίγουρο πως δεν θα κατασκευαστούν παγανιστικοί ναοί.[23]
Ωστόσο, το αν πράγματι εξέδωσε τέτοια διαταγή εναντίον των θυσιών ο Κωνσταντίνος, παραμένει αμφιλεγόμενο θέμα ανάμεσα στους ιστορικούς. Μια μερίδα ιστορικών, ισχυρίζεται ότι ήταν ο γιος του, ο Κωνστάντιος Β' που απαγόρευσε πρώτος τις θυσίες. Κατά πάσα πιθανότητα το 324 όντως εξέδωσε νόμο με τον οποίο απαγορεύονταν οι αιματηρές θυσίες. Αυτό που είναι σίγουρο, είναι πως δεν έκρυβε την απέχθεια του για αυτό το ειδωλολατρικό έθιμο.[27] Κατά τον Peter Brown, o Κωνσταντίνος σποραδικά απαγόρευε τις δημόσιες θυσίες και έκλεινε παγανιστικούς ναούς· ωστόσο, οι παγανιστές σαν άτομα πιέστηκαν πολύ λίγο και δεν υπήρξαν παγανιστές μάρτυρες.[28]
Σε ανάλυση φρασεολογίας επιστολής του Κωνσταντίνου προς τις ανατολικές επαρχίες, την οποία παραθέτει και ο Ευσέβιος, αναφέρεται ότι δεν υπήρχε καμία απαγόρευση θυσιών, αλλά υπήρχε κάλεσμα για την ισότιμη μεταχείριση Χριστιανών και παγανιστών. Ο ίδιος ο Ευσέβιος δεν αναφέρει ότι ετέθη σε εφαρμογή ο νόμος του 324 που απαγόρευε τις παγανιστικές θυσίες. Ο Λιβάνιος επίσης, σύγχρονος του Κωνσταντίνου, δεν αναφέρει τέτοια απαγόρευση. Πιστεύεται ότι ο επίσκοπος Ευσέβιος σκόπιμα συνεισέφερε στη δημιουργία του μύθου του Κωνσταντίνου ως καταπιεστή του παγανισμού.[29]
Λεηλασίες και καταστροφές ναών
Ο Ευσέβιος αναφέρει την καταστροφή τεσσάρων ναών, τριών της θεάς Αφροδίτης και ένα του Ασκληπιού. Από τους ναούς της Αφροδίτης, ο ένας ήταν κοντά σε ιερό για τους Χριστιανούς τόπο και στους άλλους δυο, γινόταν άσκηση της ιερής πορνείας. Έτσι οι επιθέσεις κατά των ναών φαίνεται να έγιναν για να ανακτηθεί ένας χριστιανικός ιερός χώρος ή για να σταματήσει απρεπής σεξουαλικότητα.[30] Ο A.L Lee, o οποίος επικαλείται τον Ευσέβιο, αναφέρει την καταστροφή 5 ναών: της Αφροδίτης στην Ιερουσαλήμ, την Ηλιούπολή και την Αphaca (στον Λίβανο), τον ναο του Ασκληπίου στο Αιγείο της νοτιοανατολικής ανατολίκας και τον ναο του Mamre στην Παλαιστίνη.[31] Σύμφωνα με τον ιστορικό Ramsay MacMullen, [Σημ 1] ο Κωνσταντίνος επιθυμούσε να εξαλείψει τους μη Χριστιανούς αλλά επειδή δεν είχε τα μέσα, έμεινε ικανοποιημένος με την ληστεία των ναών τους κατά τα τελευταία χρόνια της εξουσίας του.[33] Κατέφυγε στη χρήση υποτιμητικών και περιφρονητικών σχολίων για την παλιά θρησκεία, γράφοντας για «πραγματική ισχυρογνωμοσύνη» των παγανιστών, για τις «εσφαλμένες τελετές και τελετουργίες» καθώς και τους «ναούς του ψέματος» σε αντίθεση με το «μεγαλείο των οίκων της αλήθειας».[3] Ο Κωνσταντίνος νομοθέτησε κατά της μαγείας και της ιδιωτικής μαντείας, πιθανόν ένας λόγος ήταν ότι ο ίδιος φοβόταν ότι οι άλλοι θα κερδίσουν δύναμη μέσω της μαγείας.[εκκρεμεί παραπομπή]
O Κωνσταντίνος, πέραν από το ότι νομοθέτησε προνόμια και εξουσίες στους χριστιανούς επισκόπους, προώθησε πολιτική για να οικειοποιηθεί τον πλούτο των παγανιστικών ναών, ο οποίος μέσα από τα δημόσια ταμεία, θα μπορούσε να προωθηθεί στις χριστιανικές Εκκλησίες.[34]. Αντιπρόσωποι του Κωνσταντίνου αφαίρεσαν αγάλματα, πόρτες, ακόμη και οροφές από παγανιστικούς ναούς, για να κοσμήσει με αυτά τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης.[35]. Τέχνη από πολύτιμα μέταλλα αφαιρέθηκε από ναούς στη Ρώμη, Αθήνα, Νικομήδεια, Καισαρεία, Σαρδηνία, Σεβάστεια, Κρήτη, Κύπρο, Ρόδο, Χίο, Αττάλεια, Ικόνιο, Σμύρνη, Σελευκία, Νίκαια, Σικελία, Αντιόχεια και αλλού[36] Ο Κωνσταντίνος χρηματοδότησε το χτίσιμο της Κωνσταντινούπολης και χριστιανικών εκκλησιών από παγανιστικούς ναούς και ταυτόχρονα έδωσε τεράστια προνόμια -διοικητικά και οικονομικά- στην χριστιανική εκκλησία. [37]
Ο Κωνσταντίνος δίωξε πέρα από παγανιστές και αιρετικούς χριστιανούς, για να επιβάλει θρησκευτική ενότητα.[38] Αυτός διέταξε τη διάλυση εκκλησιών, εξόρισε επισκόπους και έκαψε βιβλία. Αυτά τα μέτρα είχαν περιορισμένη επιτυχία, αλλά μέχρι και τις αρχές του 5ου αιώνα ορισμένες χριστιανικές κοινότητες υφίσταντο διώξεις καθώς το κράτος επέβαλε τους ορθοδόξους ή "καθολικούς" επισκόπους. Πριν από την εποχή του Κωνσταντίνου οποιοδήποτε χριστιανικό δόγμα αυτοπροσδιοριζόταν ως "ορθόδοξο", ισχυριζόμενο δηλαδή ότι είχε τη σωστή άποψη. Με το σταδιακό εκχριστιανισμό της κυβέρνησης και την "κυβερνοποίηση" της εκκλησίας, συνεχίστηκαν οι διώξεις που γίνονταν στους προηγούμενους αιώνες, στοχεύοντας τόσο τους λεγόμενους αιρετικούς Χριστιανούς όσο και τους παγανιστές. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, είτε παγανιστές είτε χριστιανοί, εφάρμοζαν θρησκευτικές διώξεις για τον ίδιο λόγο: Πίστευαν ότι συνέβαιναν κακά γεγονότα επειδή οι καλοί θεοί (ή καλός θεός) ήταν θυμωμένοι.[39]
Η συνήθης θεώρηση της βασιλείας του Κωνσταντίνου ως ένα αποφασιστικό βήμα για την μετατροπή της αυτοκρατορίας σε "επίσημα" χριστιανική, φαίνεται αρκετά προβληματική στη σύγχρονη ιστοριογραφία, σε βαθμό που μια ειδικός έγραψε για στροφή προς μια "μινιμαλιστική οπτική" της δυνατότητας της ρωμαϊκής κυβέρνησης να επιφέρει θρησκευτικές αλλαγές.[40]
Αντιπαγανιστική πολιτική του Κωνστάντιου Β'
Η αντιπαγανιστική πολιτική του γιου του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Κωνστάντιου Β', διήρκεσε από το 327 μέχρι το 361. Χαρακτηρίστηκε από νόμους και διατάγματα τα οποία τιμωρούσαν τις παγανιστικές λατρευτικές τελετές.[5][6] Νόμοι που χρονολογούνται από το 350 συνιστούν τη θανατική ποινή σε όσους πραγματοποιούν ή παρίστανται σε παγανιστικές θυσίες, καθώς και για λατρεία ειδώλων.[5][41][42] Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κωνστάντιου, ναοί έκλεισαν και λεηλατήθηκαν,[3][6] ενώ ο «Βωμός της Νίκης» απομακρύνθηκε από τη Σύγκλητο.[8]
Ο παγανισμός ήταν ακόμη δημοφιλής ανάμεσα στον πληθυσμό την εποχή. Οι πολιτικές του αυτοκράτορα συνάντησαν την παθητική αντίσταση πολλών κυβερνητών σε διάφορες επαρχίες.[3][43][44][45]
Αρχικά μέτρα
Τα πρώτα μέτρα του Κωνστάντιου Β΄ ήταν η απαγόρευση των παγανιστικών θυσιών κατά τη διάρκεια των τελετών.[5][5][6][6][41] Αυτός ο νόμος ήταν συμβατός με το ρηθέν "Cesset superstitio; sacrificiorum aboleatur insania" (Αφήστε την δεισιδαιμονία να σταματήσει. Αφήστε τις ασεβείς θυσίες να καταργηθούν).[46] Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του Λιβάνιου σε επιστολή του στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, o Κωνστάντιος ήταν υπό την επιρροή άλλων, οι οποίοι του ενέπνευσαν να τερματίσει τις παγανιστικές θυσίες.[47]
Με την κατάρρευση των τελετουργιών, μικρές ιδιωτικές λατρείες προσπάθησαν να διεισδύσουν στους ναούς. Το 353 ο Κωνστάντιος απαγόρευσε όλες τις παγανιστικές θυσίες υπό την ποινή του θανάτου. Έκλεισε ναούς, απαγόρευσε την πρόσβαση σε αυτούς και τους αφαίρεσε φοροελαφρύνσεις.[3][6]
Οπως επίτασσε η Χριστιανική θεολογία[εκκρεμεί παραπομπή], ο Κωνστάντιος προχώρησε σε εκστρατεία εναντίον μάγων, αστρολόγων και άλλων επαγγελμάτων που σχετίζονταν με την παγανιστική θρησκεία.[εκκρεμεί παραπομπή]
Ο Herbermann το 1911, ισχυρίστηκε πως η αντιπαγανιστική νομοθεσία του Κωνστάντιου είχε αρνητική επίδραση στον Μεσαίωνα και υπήρξε η βάση της Ιεράς Εξέτασης.[46][43][44][45]
Αντίσταση Παγανιστών
Η κυβερνητική πολιτική δεν μπορούσε να εφαρμοστεί με αυστηρότητα, εξ αιτίας του μεγάλου αριθμού των παγανιστών.[3][43][44] Ανεξάρτητα από τα διατάγματα, η παθητική αντίσταση των κυβερνητών και ιερατείων κατέστησε αρκετούς νόμους ανεφάρμοστους. Ωστόσο η πολιτική είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει ένα διαδεδομένο ρεύμα με παγανιστές να στρέφονται προς τον Χριστιανισμό, αν και ο παγανισμός δεν εξαφανίστηκε.[3][νεκρός σύνδεσμος][45] .
Αντιπαγανιστικές δράσεις από Χριστιανούς
Χριστιανοί ενθάρρυναν τον Κωνστάντιο να πάρει πιο σκληρά μέτρα για να εξαφανίσει τον παγανισμό, μετά την απαγόρευση των θυσιών.[3] Ο Firmicus Maternus συνέστησε: «Ο παγανισμός, αυτοκράτορες μου, πρέπει να καταστραφεί ...για να μην λεκιάζει αυτή η η θανατηφόρα αυταπάτη τον ρωμαϊκό κόσμο» και «Πόσο τυχεροί είστε, που ο Θεός, του οποίου είστε το μέσο, σας έχει επιλέξει για να καταστρέψετε την ειδωλολατρεία και να γκρεμίσετε τους ναούς τους.»[5]
Περίοδος αποκατάστασης και ανοχής από τον Ιουλιανό εώς τον Βαλεντινιανό Α (361–378)
Η περίοδος του Ιουλιανού (361–363)
Ο Ιουλιανός, είχε αποκλειστικά την εξουσία για 18 μήνες μόνο, από το 361 τo 363. Ήταν ανιψιός του Κωνσταντίνου Α και είχε λάβει χριστιανική εκπαίδευση. Μετά την ενηλικίωση του, έλαβε επιπλέον μόρφωση από τους νεοπλατωνιστές. Έχοντας παρακολουθήσει τη δολοφονία του πατέρα του, του αδελφού του και άλλων μελών της οικογένειας του από την αυτοκρατορική φρουρά, έριξε το βάρος της ευθύνης στον Κωνστάντιο, ενώ ανέπτυξε αντιχριστιανικό συναίσθημα, όταν ο Κωνστάντιος δολοφόνησε τον εναπομείναντα αδελφό του.[49] Ο Ιουλιανός θρησκευτικά, πίστευε στον συγκρητισμό, δηλαδή επέλεξε τρεις θεούς από ένα πάνθεον.[3][50] προσπαθώντας να αποκαταστήσει την παραδοσιακή θρησκεία.[3][51][52] Ως αυτοκράτορας, επέτρεψε θρησκευτική ελευθερία.[εκκρεμεί παραπομπή]
Θρησκευτική ανοχή (363-378)
Με τον θάνατο του Ιουλιανού, ο διάδοχός του Ιοβιανός φαίνεται πως υιοθέτησε μια πολιτική θρησκευτικής ανεκτικότητας η οποία απέφευγε τις αρκρότητες[εκκρεμεί παραπομπή] του Κωνστάντιου και του Ιουλιανού. Υπό τον Βαλεντινιανό και τον Βάλενα, η θρησκευτική ανοχή συνεχίστηκε. Οι παγανιστές συγγραφείς επαινούν τους δύο αδερφούς αυτοκράτορες για την φιλελεύθερη θρηκευτική τους τακτική. Οι Βαλεντινιανός και Βάλης εδωσαν πληρη ελευθερία σε ολες τις θρησκείες στις αρχές της βασιλείας τους το 364.[εκκρεμεί παραπομπή] Ο Βαλεντινιανός επέτρεψε ακόμα και την τέλεση νυχτερινών θυσιών, επίσης επιβεβαίωσε τα προνόμια των παγανιστών ιερέων, να ειναι οι αποκλειστικά υπεύθυνοι για τους ναους τους.[53] Ο Βάλης, κυβερνήτης της Ανατολής, ήταν Αρειανός και ήταν πολύ απασχολημένος με την καταπολέμηση των Ορθοδόξων Χριστιανών, ώστε δεν μπορούσε να ασχοληθεί με τους παγανιστές.[εκκρεμεί παραπομπή] Τόσο στην ανατολή όσο και στη δύση, θεσπίστηκαν αυστηροί νόμοι που απαγόρευαν μαντεία, αστρολογία, μαγεία[54]
Αντιπαγανιστική πολιτική από τον Γρατιανό, Βαλεντίνιο Β' και Θεοδόσιο Α'
Οι αυτοκράτορες Γρατιανός, Βαλεντίνιανός Β΄ και Θεοδόσιος Α' εφάρμοσαν αντι-παγανιστική πολιτική , οι οποίοι πιστεύεται ότι ήταν υπό την επίδραση του Επισκόπου του Μιλάνου, Αμβρόσιου.[11][12][55][56] Ο Θεοδόσιος, έκδοσε τα διάσημα- με αρνητική έννοια, «Θεοδοσιανά διατάγματα» του 391[12][13]
Αντιπαγανιστική πολιτική του Γρατιανού
Ο Γρατιανός πήρε αρκετά μέτρα για να καταπιέσει τον Παγανισμό.[2][57][58][59] Το 382, ο Γρατιανός οικιοποιήθηκε το εισόδημα των παγανιστών ιερέων και των Εστιάδων Παρθένων, κατασχέθηκαν τα υπάρχοντα των παγανιστικών ιερατικών σχολών και το άγαλμα της Νίκης απομακρύνθηκε πάλι από τη Σύγκλητο.[60][61] Οι παγανιστικές σχολές έχασαν τα προνόμια και την ασυλία τους, ενώ ο Γρατιανός ανακοίνωσε πως η περιουσία τους θα εντασσόταν στο ταμείο του κράτους.[62]
Αντιπαγανιστική πολιτική του Βαλεντίνιου Β΄
Όταν το 388 Βαλεντίνιος ανέβηκε στην εξουσία, συνέχισε την πολιτική του Γρατιανού, παρόλες τις παρακλήσεις να ανακαλέσει τους αντιπαγανιστικούς νόμους.ο Βαλεντινιανός απαγόρευσε τις θυσίες και τις επισκέψεις σε παγανιστικούς ναούς. Τον επόμενο χρόνο, εξέδωσε διάταγμα με το οποίο κήρυττε πως οι παγανιστικοί ναοί έπρεπε να κλείσουν, ουσιαστικά έθετε τον παγανισμό εκτός νόμου.[εκκρεμεί παραπομπή]
Αντιπαγανιστική πολιτική του Θεοδόσιου Α΄
Οι αντιπαγανιστικές πολιτικές του Θεοδόσιου Α' ξεκίνησαν το 381 μΚΕ, λίγο μετά την κυριαρχία του επί της Ανατολικής Αυτοκρατορίας. Ο Θεοδόσιος επανέλαβε τις διώξεις του Κωνστάντιου, αρχικά απαγορεύοντας τις παγανιστικές θυσίες και τη μαντεία υπό την ποινή του θανάτου. Πρώτος ο Θεοδόσιος, θεωρούσε εγκληματίες τους δικαστές που δεν προωθούσαν την αντιπαγανιστική νομοθεσία. Διέλυσε παγανιστικές οργανώσεις και κατέστρεψε παγανιστικούς ναούς.
Μεταξύ 289-391, έκδοσε τα διάσημα Θεοδοσιανά διατάγματα με τα οποία απαγόρευε ουσιαστικά τον παγανισμό. Επισκέψεις σε ναούς απαγορεύτηκαν[63][64] εναπομείναντες παγανιστικές γιορτές γιορτές καταργήθηκαν, οι Εστιάδες Παρθένες διαλύθηκαν και η άσκηση μαγείας ποινικοποιήθηκε.
Το 392 ο Θεοδόσιος έγινε αυτοκράτορας όλης της Αυτοκρατορίας διέταξε ή συμμετείχε στην εκτέλεσε παγανιστών ιερέων, καταστροφή αρκετών ναών και ιερών τόπων, εικόνων και αντικειμένων σε όλη την αυτοκρατορία.[2][65][66][67][68] και συμμετείχε στις δράσεις χριστιανών πολιτών κατά παγανιστικών χώρων..[69] Τα τελευταία διατάγματα του έχουν χαρακτηριστεί ως κήρυξη πολέμου στις παραδοσιακές θρησκευτικές τελετές,[12][13] και για κάθε παγανιστή που συλλαμβανόταν, η απόφαση ήταν θανατική ποινή και ταυτόχρονα κατάσχεση περιουσίας, ακόμη και των οικογενειακών κημηλίων εντός της οικείας. Πάντως, κατά την άποψη του Gibbon το 1776 φαίνεται ότι αρκετοί παρέμειναν παγανιστές, ακόμη και με κίνδυνο των οικείων τους.[70] Οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελέστηκαν για τελευταία φορά στην αρχαία Ρώμη το 393.[71]
Αντιπαγανιστικές πολιτικές μετά τον Θεοδόσιο Α' εως την πτώση της Δυτικής Αυτοκρατορίας
| Το λήμμα πιθανόν να περιλαμβάνει πληροφορίες που αποτελούν πρωτότυπη έρευνα, που δεν έχουν προηγουμένως δημοσιευτεί ή δεν έχουν ελεγχθεί από ειδικούς. |
Οι αντιπαγανιστικές πολιτικές συνεχίστηκαν από τους διαδόχους του Θεοδόσιου Α΄εώς την πτώση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Επανέλαβαν τους νόμους οι Αρκάδιος[72][73][74][75][76] , Ονώριος[77][78][79] , Θεοδόσιος Β΄,[80][81],Μαρκιανός[εκκρεμεί παραπομπή] και Λεων Α΄ ο Θραξ. Αυξήθηκαν οι ποινές για τις παγανιστικές τελετουργίες. Η ανάγκη για κάτι τέτοιο δείχνει πως η παλιά θρησκεία είχε ακόμη αρκετούς ακόλουθους.[82][83] Υποστήριξη για τον παγανισμό υπήρχε ανάμεσα σε Ρωμαίους ευγενείς,[84] γερουσιαστές, δικαστές,[85] αξιωματούχους,[86] και άλλους γραφειοκράτες και επίσημους[85] οι οποίοι δεν εφαρμόζαν τα διατάγματα.
Η εξάσκηση του παγανισμού, γινόταν μυστικά.[70] Ορισμένοι υποκρίνονταν ότι είχαν γίνει Χριστιανοί, ώστε να συνεχίσουν τις παγανιστικές πρακτικές χωρίς να κινούν υποψίες.[87] Όταν Χριστιανοί ξεκίνησαν να αποστατούν και να επιστρέφουν στην παγανιστική θρησκεία, αρκετοί νόμοι κατά της αποστασίας εκδόθηκαν.[88][89][90][91] Παγανιστές εξέφρασαν την ανυσηχία τους για την καταστροφή κειμένων καθώς και για το ότι οι χριστιανοί και απειλούσαν να κόψουν τα χέρια σε όσους έφτιαχναν αντίτυπα.[92][93]
Υπήρχαν νόμοι ότι οικίες ή άλλα κτίσματα, τα οποία άνηκαν σε παγανιστές και αιρετικούς, θα κατάσχονταν από την Εκκλησία.[94][95][96] O Άγιος Αυγουστίνος ο Ιππώνος, προέτρεψε το ποίμνιο του στην Καρχηδόνα να καταστρέψει όλα τα σύμβολα του παγανισμού που μπορούσαν να φτάσουν με τα χέρια τους.[95]
Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Το 476, ο τελευταίος αυτοκράτορας της Ρώμης, Ρωμύλος Αυγουστύλος εκχώρησε την κυριαρχία της Ιταλίας στον Οδόακρο ο οποίος έγινε ο πρώτος «βάρβαρος» βασιλιάς της Ιταλίας. Οι παγανιστές χρησιμοποίησαν την ευκαιρία να αναβιώσουν παλιές λατρείες. Το 484, ο Ίλλος επαναστάτησε κατά του αυτοκράτορα Ζήνωνα, και υποσχέθηκε θρησκευτικές ελευθερίες στους παγανιστές, οι οποίοι εντάχθηκαν στο στράτευμα του. Ωστόσο ο Ζήνων επικράτησε και επανέφερε σκληρούς αντιπαγανιστικούς νόμους. Μετά την επανάσταση, αρκετοί παγανιστές στράφηκαν στον χριστιανισμό (ή το υποκρίθηκαν) ώστε να αποφύγουν τις διώξεις.
Ιστοριογραφικές απόψεις
Με εξαίρεση την πιο πρόσφατη βιβλιογραφία, τουλάχιστον για τα τελευταία 200 χρόνια, οι ιστορικοί ακολούθησαν ένα εννοιολογικό σχήμα στο οποίο η δίωξη των μεσογειακών θρησκειών που σήμερα ονομάζουμε «παγανισμό» θεωρήθηκε αποτέλεσμα θρησκευτικής μισαλλοδοξίας[εκκρεμεί παραπομπή]. Η κλασική έκφραση αυτής της άποψης εμφανίζεται στο έργο του Edward Gibbon “Η Παρακμή και η Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας” (1776 - 1789).[97] Ο ιστορικός Herbert Drake αμφισβητεί την ιστοριογραφία του Γκίμπον, υποστηρίζοντας ότι ενώ οι διώξεις σίγουρα έγιναν για θρησκευτικούς λόγους, το υποκείμενο κίνητρο ήταν η παγίωση της εξουσίας της δυναστείας του Κωνσταντίνου, η οποία πραγματοποιήθηκε με την προώθηση της λατρείας του Χριστιανισμού και τον αποκλεισμό των άλλων.
Ο Drake αμφισβητεί τρεις υποθέσεις της παλαιότερης ιστοριογραφίας: Πρώτον ότι ο πρώιμος Χριστιανισμός ήταν μονολιθικός, δεύτερον, ότι η μη ανοχή ήταν θεσμική για τους Χριστιανούς, και τρίτον, ότι ο παγανισμός ήταν το πρώτο και μεγαλύτερο αντικείμενο της μη ανοχής. Αυτά τα τρία λάθη κάνουν τους ιστορικούς να ορίζουν Χριστιανούς και παγανιστές πάνω στη βάση της αμοιβαίας εχθρότητας και αξεπέραστων διαφορών, και να υποτιμούν τη σημασία μακρών περιόδου ειρηνικού διαλόγου και συνύπαρξης κατά τους πρώτους τρεις αιώνες. Κατ' αυτόν η χρήση καταναγκασμού τον 4ο αιώνα ήταν επακόλουθο μάλλον πολιτικών παρά θεολογικών καταστάσεων και οφείλεται σε μια εσωτερική αιτία που δεν υπάρχει μόνο στο Χριστιανισμό αλλά και σε όλες τις οργανώσεις της ίδια κατηγορίας, δηλ. των μαζικών κινημάτων [98]
Ο Dem. Constantelos, αφού απαριθμεί διάφορες αναφορές για διώξεις παγανιστών και αιρετικών μέχρι και τον 6ον αιώνα, αναφέρει ότι οι πηγές είναι βασικά δύο: Ο Προκόπιος (500 - 565) και ο Ιωάννης της Εφέσου (6ος αι.), τους οποίους θεωρεί μη αξιόπιστους. Αυτοί οι δύο Βυζαντινοί ιστορικοί είχαν προσωπικούς λόγους να προβάλλουν ως κακή τη θρησκευτική πολιτική των αυτοκρατόρων της εποχής τους, και να υπερβάλλουν τον ηρωισμό αυτών που υπέφεραν από αυτές. Οι αντιπαγανιστικοί νόμοι που αναφέρουν δεν εφαρμόζονταν και οι διώξεις ήταν σποραδικές. Συχνά οι διώξεις είχαν πολιτικά κίνητρα, καθώς η Βυζαντινή αυτοκρατορία είχε εξωτερικούς κινδύνους και οι αυτοκράτορες επιδίωκαν εσωτερική ειρήνη και ενότητα.[99]
Πρόσφατες (δεκαετία 2010) δημοσιεύσεις αμφισβητούν ως ξεπερασμένο το παλαιό μοντέλο της σύγκρουσης μεταξύ παγανιστών και χριστιανών και προκρίνουν νέες πιο περίπλοκες προσεγγίσεις.[100]
Δείτε επίσης
Σημειώσεις
Παραπομπές
Βιβλιογραφία
- Errington, R. Malcolm (1988) Constantine and the Pagans PHILLIPPS-UNIVERSITAT, MARBURG
- Bradbury, Scott (1994) Constantine and the Problem of Anti-Pagan Legislation in the Fourth Century, Classical Philology, Vol. 89, No. 2 (Apr., 1994), pp. 120–139
- Digeser Elizabeth DePalma (2000)The Making of a Christian Empire Lactantius and Rome, Cornell University Press
- Sheridan, J.J. (1966) The Altar of Victor – Paganism's Last Battle. in L'Antiquite Classique 35 : 186-187
- Brown,Peter (2003) The Rise of Christendom 2nd edition, Oxford, Blackwell Publishing
- Herbermann C. G (1911)Constantine the Grea, Catholic Encyclopedia, 1911, New Advent web site
- Paradis, Daniel (2017) The Christianization of the Roman Empire Under Constantine, Πτυχιακή Εργασία, Department of History, Georgetown University Advisor: Professor Josiah Osgood Honors Program Chair: Professor Amy Leonard
- Drake, H.A. (November 1996). «Lamps into Lions:Explaining early Christian Intolerance». Past & Present, Volume 153, Issue 1, 1 , Pages 3–36,. doi:. http://www.constantinethegreatcoins.com/articles/Drake_Explaining_Early_Christian_Intolerance.pdf.