Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου

Αν και ο Χριστιανισμός διαδόθηκε στην Κρήτη από τους πρώτους μετά Χριστό αιώνες, η εν λόγω μητρόπολη εμφανίζεται ιστορικά περί τον 15ο αιώνα, (μία από τις 12 υφιστάμενες τότε μέχρι Τουρκοκρατίας), με προηγούμενο όνομα επισκοπή Καλαμώνος με λατίνους επισκόπους, όταν και ορίσθηκε ως έδρα το Ρέθυμνο που ήδη είχε αναπτυχθεί ως πόλη, λαμβάνοντας τότε το όνομα επισκοπή Ρεθύμνης. Παράλληλα στην ίδια περιοχή και περίοδο αναφέρεται σε σχετικό έγγραφο και άλλη μητρόπολη με το όνομα επισκοπή Αγρίου ή Καλλιεργηπόλεως, με ορθόδοξο επίσκοπο τον Βασίλειο Βαρούχα. Το 1555 επί Πάπα Ιουλίου Γ΄ η επισκοπή Αγρίου συγχωνεύθηκε με την επισκοπή Ρεθύμνης.

Εκτός των παραπάνω υπήρχε επίσης και η εκ λατίνων επισκοπή Μυλοποτάμου ή Αυλοποτάμου, αρχαιότερη των προηγουμένων, με έδρα τον Μυλοπόταμο (Μελιδόνι Μυλοποτάμου). Το 1641 συνενώθηκε και αυτή με τις παραπάνω δημιουργώντας πλέον την επισκοπή Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Σημειώνεται ότι το όνομα Αυλοπόταμος ήταν το ιστορικό όνομα του Μυλοποτάμου, όπου Αυλώνα λεγόταν η αρχαία ομώνυμη πόλη παρά την εκβολή του στο Κρητικό πέλαγος.

Από την εποχή εκείνη αρχίζει και η πνευματική ανάπτυξη της περιοχής, η θρησκευτική λογοτεχνία, η βυζαντινή μουσική και αρχιτεκτονική καθώς και η λεγόμενη μεταβυζαντινή κρητική αγιογραφία στους ναούς και τα μοναστήρια που οικοδομήθηκαν. Πολλοί Ρεθυμνιώτες αναδείχθηκαν σπουδαίοι λόγιοι, κληρικοί αλλά και καλλιτέχνες και τεχνίτες.

Από το 1646 που αρχίζει ουσιαστικά η περίοδος τουρκοκρατίας της Κρήτης, ξεκινά αναμφίβολα και με τη συμβολή των Οθωμανών(Σουλτανικά προνόμια) η ανασύσταση της ορθόδοξης Εκκλησίας της Κρήτης. Έτσι η επίσημη ένωση των επισκοπών Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου συστάθηκε με πατριαρχικό σιγίλλιο στις 24 Νοεμβρίου του 1831, επί πατριαρχίας Κωνσταντινουπόλεως Κωνσταντίου Α΄.

Στην Κρητική Επανάσταση (1895-1898) μητροπολίτης ήταν ο Διονύσιος Καστρινογιαννάκης (1896-1910) που ανέπτυξε ιδιαίτερη δράση.

Ο πλήρης τίτλος του εκάστοτε επισκόπου είναι «Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Υπέρτιμος και Έξαρχος^[α] Άνω Κρήτης και πελάγους Κρητικού».

Στο μητροπολιτικό μέγαρο στο Ρέθυμνο στεγάζονται το Γραφείο του Μητροπολίτη, τα γραφεία των αρχιερατικών επιτρόπων, το γραφείο του Μητροπολιτικού Συμβουλίου, το Επισκοπικό δικαστήριο, το τοπικό Τ.Α.Κ.Ε., η Γραμματεία, το γραφείο Αποστολικής Διακονίας, το Λογιστήριο, το μητροπολιτικό ταμείο, καθώς και έτερα γραφεία που αφορούν εκδόσεις της Μητρόπολης και πνευματικής διακονίας όπως φιλοπτώχου και φιλανθρωπικής διακονίας, κατηχητικών σχολείων, συνάξεως νέων, ανάπτυξης κέντρων νεότητας, αντιαιρετικής ενημέρωσης και δράσης, συμπαράστασης οικογενείας, θρησκευτικών υπηρεσιών ασθενών, στρατού και σωμάτων ασφαλείας, επιστημόνων ως και συμπαραστατών εκπαιδευτηρίων, ενώ τελευταία οργανώνονται συσσίτια σε συγκεκριμένες ενορίες.

Η εκκλησιαστική περιφέρεια της Μητρόπολης χωρίζεται σε οκτώ αρχιερατικές περιφέρειες. Σ΄ αυτές περιλαμβάνονται συνολικά 101 ενοριακοί ναοί, 367 παρεκκλήσια, 364 εξωκλήσια, 79 ναοί κοιμητηρίων και 5 ιδιωτικοί ναοί καθώς και 12 ιερές Μονές (ανδρώες και γυναικείες). Σε όλη την περιφέρεια της Μητρόπολης υπηρετούν συνολικά 118 εφημέριοι εκ των οποίων οι 20 είναι άγαμοι, ενώ οι συνταξιούχοι ανέρχονται περίπου στους 30, στις δε Ιερές Μονές υπηρετούν περίπου συνολικά 30 μοναχοί-χές. Το έργο των προηγουμένων συνεπικουρούν εθελοντικά περίπου 1000 λαϊκοί.

• Άγιος Αθανάσιος ο Γ΄ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Πατελάρος (1654)
• Άγιος Νεοϊερομάρτυς Γεράσιμος, επίσκοπος Ρεθύμνης (1822)
• Άγιος Μάρτυς Αγαθόπους ο εκ Πανόρμου, εκ των αγίων Δέκα Μαρτύρων
• Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες Ρεθύμνης, Γεώργιος, Μανουήλ, Αγγελής και Νικόλαος (1824)
• Άγιος Νεομάρτυς Ματθαίος, ο εκ Γερακαρίου (1697)
• Άγιος Ὁσιομάρτυς Γεδεών ο Καρακαλληνός
• Οι Αγίες Πέντε Κανονικές Παρθένοι, Μάρθα, Μαρία, Ενναθά, Θέκλα και Μαριάμνη
• Όσιος Κυρ-Ιωάννης ο Ξένος
• Όσιος Ιγνάτιος ο Σιναΐτης ο εκ Ρεθύμνης
• Όσιος Μεθόδιος ο εν Νιβρύτω ο εκ Ρεθύμνης

Ο Καθεδρικός (μητροπολιτικός) ιερός ναός της Ιεράς Μητροπόλεως βρίσκεται στο Ρέθυμνο και είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου. Είναι ναός ρυθμού βασιλικής, τρίκλιτος, χωρίς τρούλο που ανοικοδομήθηκε το 1956 στη θέση παλαιότερου που είχε οικοδομηθεί το 1844 από την τότε δημογεροντία. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι το επιβλητικό κωδωνοστάσιο που αποτελεί ξεχωριστό νεοκλασικό τετράπλευρο κτίσμα που οικοδομήθηκε το 1844 και βρίσκεται σήμερα δίπλα στον ναό φέροντας εντοιχισμένο ρολόι.

Στην περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου υφίστανται πέντε ιερά προσκυνήματα που τυγχάνουν και παγκρήτια. Αυτά είναι: Του Τιμίου Σταυρού Ρεθύμνου, του Προφήτη Ηλία Ρεθύμνου, της Θεοτόκου των Μυριοκεφάλων, της Παναγίας της Χαρακιανής και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος των Ρουστίκων.

Στην Ιερά Μητρόπολη υπάγονται οι ακόλουθες Ιερές Μονές και Μετόχια Μονών:

1. Ιερά Μονή Αρκαδίου, ή Ιερά Μονή Αγίων Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου και Ελένης (Αρκαδίου).

2. Ιερά Μονή Αρσανίου, ή Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου (Αρσανίου).

3. Ιερά Μονή Ρουστίκων, ή Ιερά Μονή Προφήτου Ηλία Ρουστίκων.

4. Ιερά Μονή Ατάλης - Μπαλί, ή Ιερά Μονή Γενέσεως Προδρόμου ή Τιμίου Προδρόμου, Πανόρμου.

5. Ιερά Μονή Χαλέπας, ή Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης Σωτήρος (Χαλέπας).

6. Ιερά Μονή Βωσσάκου, ή Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Βωσσάκου.

7. Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Ανωγείων, ή Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Δισκουρίου.

8. Ιερά Μονή Αγίας Αναστασίας Ρεθύμνου, ή Ιερά Μονή Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας και

9. Ιερά Μονή Αγίου Νεκταρίου Ανωγείων (η Ανδρώα).

1. Ιερά Μονή Κουμπέ, ή Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Κουμπέ Ρεθύμνου.

2. Ιερά Μονή Αγίας Ειρήνης Ρεθύμνης.

3. Ιερά Μονή Αγίου Νεκταρίου Ανωγείων.

1. Κόκκινο Μετόχι, ή Μετόχι Αγίου Αμβροσίου, που υπάγεται στην Ιερά Μονή Αρκαδίου.

2. Μετόχι Βένι, ή Μετόχιο Αγίου Αντωνίου, που υπάγεται στην Ιερά Μονή Αρκαδίου.

3. Μετόχι Αγίου Παύλου του Γάλλου, που υπάγεται στην Ιερά Μονή Αρκαδίου, (υπό αναστήλωση).

4. Μετόχι Κοιμήσεως της Θεοτόκου Χαλεβή ή Ρεθύμνου, που υπάγεται στη γυναικεία Μονή Αγίας Ειρήνης Ρεθύμνης.

1. Μονή Μυριοκεφάλων (το Καθολικό της, αφιερωμένο στο Γενέσιον της Θεοτόκου, λειτουργεί ως ενοριακός ναός του ομωνύμου χωρίου).

• Ιεράς Μονής Αρκαδίου
• Ιεράς Μονής Αρσανίου
• Ιεράς Μονής Δισκουρίου
• Ιεράς Μονής Σωτῆρος Χριστού Κουμπέ
• Ιεράς Μονής Αγίας Εἰρήνης
• Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Εισοδίων της Θεοτόκου Ρεθύμνης
• Ενορίας Ρουστίκων Ρεθύμνης