Κώμη Λήμνου

Το όνομα του οικισμού είναι αρχαιοελληνικό, όπως και το όνομα του γειτονικού λόφου Κωμίτη (Κωμίτ’ς στο τοπικό ιδίωμα).

Ως τα τέλη του 19ου αιώνα στην κώμη διακρίνονταν τα θεμέλια εντυπωσιακού αρχαίου ναού του Ηρακλή, όπως προκύπτει από επιγραφές που δημοσίευσε ο Αργύριος Μοσχίδης το 1902. Το 1904 ο Γερμανός αρχαιολόγος Fredrich φωτογράφισε τα ερείπια και υπολόγισε ότι ο ναός είχε διαστάσεις 15x32 μ., δηλαδή κάλυπτε επιφάνεια 480 τ.μ.

Τον αρχαίο ναό διαδέχθηκε βυζαντινός οικισμός με εκκλησία, όπως προκύπτει από υπολείμματα τειχών και μαρμάρων που υπήρχαν ανάμεσα στα καλύβια του σημερινού αγροτικού οικισμού. Δυστυχώς, πολλά από αυτά χρησίμευσαν ως έτοιμο οικοδομικό υλικό για τις γύρω μάντρες, με αποτέλεσμα το 1918 ο Sealy να μη βρει σχεδόν τίποτα από τον αρχαίο ναό.

Κομμάτια μαρμάρινων κιόνων εντοπίζονται και σήμερα στα γύρω ξωκλήσια. Επίσης, Ιταλοί αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει αρχαίους τάφους, ενώ ο χώρος του ναού συχνά καθιζάνει, πιθανόν λόγω υποκείμενων κενών χώρων.

Ο οικισμός αναφέρεται για πρώτη φορά το 1785 από το Choiseul-Gouffier ως Village. Το 1858 ο Conze, που πέρασε από εκεί, σημειώνει την Κώμη τόσο στο κείμενο όσο και στο χάρτη του. Αναφέρει, επίσης, ότι οι ντόπιοι αποκαλούσαν Λίμνη της Κώμης τη ξερή αλμυρή λιμνοθάλασσα που σχηματίζεται ανάμεσα στα χωριά Ρουσσοπούλι και Κοντοπούλι, δηλαδή το δυτικό τμήμα της Χορταρόλιμνης. Ως Komi την σημειώνουν στους χάρτες τους ο De Launay (1898) και ο Fredrich (1904).

Το 1874 στον οικισμό υπήρχαν έξι σπίτια, αλλά δεν σημειώνεται ύπαρξη κατοίκων χριστιανών. Προφανώς, κατοικούσαν Τούρκοι ιδιοκτήτες των γύρω αγροτικών εκτάσεων. Αναφέρεται πως στην Κώμη υπήρχαν 40 Τούρκοι «ατλήδες» (καβαλάρηδες), οι οποίοι συμμετείχαν στις ιπποδρομίες του Αγίου Γεωργίου Καλλιόπης σε ξεχωριστό, δικό τους, αγώνα.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν σταδιακά η ιδιοκτησία της γης άρχισε να μεταβιβάζεται σε πλούσιους Έλληνες πλοιοκτήτες ή μετανάστες στην Αίγυπτο, οι αγροτικές εκτάσεις του οικισμού πέρασαν στην κατοχή των χριστιανών κατοίκων του γειτονικού χωριού Ρωμανού, οι οποίοι αποφάσισαν να κτίσουν μια εκκλησία κοντά σε ένα πηγάδι που υπάρχει εκεί, το λεγόμενο «αγίασμα».

Την αφιέρωσαν στην Αγία Φωτίδα, αδελφή της Αγίας Φωτεινής, ίσως επειδή ο Ιησούς συνάντησε τη Σαμαρίτιδα δίπλα σε πηγάδι. Σύμφωνα με επιγραφή ιδρυτές του ναού ήταν ο ιερεύς του Ρωμανού παπά Θεοφάνης και ο πλούσιος πλοιοκτήτης Κατακουζηνός Μπάρκας.

Η ανέγερση του ναού έγινε γύρω στο 1850, ίσως και νωρίτερα. Το 1928 ο ναός αγιογραφήθηκε από τον αγιογράφο Μάνο Παπαμαλή γιο του Γρηγόριου Παπαμαλή και το 1964 ανακαινίστηκε.

Ένδειξη παλαιάς ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή αποτελούν επίσης δυο ξωκλήσια, ένα του Ευαγγελιστή Ιωάννη (1877) κι ένα του Αγίου Αντωνίου, στον περίβολο του οποίου υπάρχει ένα κομμάτι μαρμάρινου κίονα.

Επίσης, παλιότερα υπήρχε μια πέτρινη βρύση την οποία φωτογράφησε ο Sealy το 1918. Τα ίχνη της αρχικής βρύσης δεν διακρίνονται πλέον, διότι το 1953 αντικαταστάθηκε από μια νεότερη, μεγαλύτερη μεν, αλλά όχι εξ ίσου καλαίσθητη με την παλιά.

Σήμερα η Κώμη είναι ακατοίκητη. Τα 15 ως 20 ερειπωμένα κτίσματα που την αποτελούν, χρησιμεύουν ως μάντρες, ορνιθώνες και αποθήκες των αγροκτηνοτρόφων του Ρωμανού.

Μόνο την 1η Αυγούστου, που εορτάζει η Αγία Φωτίδα, το χωριουδάκι ζωντανεύει. Γίνεται και ζωοπανήγυρη, στην οποία πολλοί προμηθεύονται το γουρουνάκι της χρονιάς.

• Ναός Αγίας Φωτίδας (πανηγύρι 1η Αυγούστου)
• Αγίασμα

1. Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
2. Θ. Μπελίτσου, Η Αγία Φωτίδα της Κώμης, εφ. Φωνή του Μούδρου, φ. 123 (Ιανουάριος 1996).
3. "ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά", εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.