Ο Πέτρος και ο λύκος

Το 1936 ανατέθηκε στον Προκόφιεφ από τη Νατάλια Σατς, τότε διευθύντρια του Κεντρικού Παιδικού Θεάτρου της Μόσχας, να συνθέσει μια μουσική συμφωνία για παιδιά. Οι δύο είχαν γνωρισθεί αφότου ο συνθέτης είχε πάει αρκετές φορές στο θέατρο της Σατς με τους γιους του.^[2] Η πρόθεση του έργου θα ήταν να γνωρίσουν τα παιδιά τα διαφορετικά όργανα της ορχήστρας, να χαρούν τη μουσική και να μάθουν να αναγνωρίζουν τα μουσικά κλειδιά.

Το πρώτο σχεδίασμα του κειμένου ήταν για έναν πρόσκοπο (τον Πέτρο), που επανορθώνει ένα λάθος προκαλώντας έναν ενήλικο. Ωστόσο ο Προκόφιεφ δεν ήταν ευχαριστημένος με το ομοιοκατάληκτο κείμενο που έγραψε η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Νίνα Σακόνσκαγια (πραγματικό όνομα Αντωνία Π. Σακαλόφσκαγια, 1896-1951). Ο συνθέτης έγραψε λοιπόν ένα άλλο λιμπρέτο, στο οποίο ο Πέτρος πιάνει έναν λύκο.

Μέσα σε λιγότερο από μία εβδομάδα, ο συνθέτης συνέθεσε μια μουσική εκδοχή για το πιάνο, τελειώνοντάς τη στις 15 Απριλίου. Η ενορχήστρωση ήταν έτοιμη στις 24 Απριλίου. Το έργο παίχθηκε για πρώτη φορά σε μια συναυλία για παιδιά στην κεντρική αίθουσα του Ωδείου της Μόσχας με την Ορχήστρα της Φιλαρμονικής της Μόσχας (Московская государственная академическая филармония) στις 2 Μαΐου 1936. Αλλά έτυχε τότε η Σατς να είναι άρρωστη, ο αφηγητής που την αντικατέστησε ήταν άπειρος και η εκτέλεση δεν έκανε κάποια ιδιαίτερη εντύπωση.^[2][3][4][5] Αργότερα τον ίδιο μήνα μια πιο επιτυχημένη παρουσίαση, με αφηγήτρια τη Σατς, δόθηκε στο Παλάτι των Πιονιέρων της Μόσχας. Μια από τις πρώτες ξένες χώρες όπου παίχθηκε Ο Πέτρος και ο λύκος ήταν οι ΗΠΑ, λιγότερο από δύο έτη μετά τη δημιουργία του έργου, τον Μάρτιο του 1938, με τον ίδιο τον Προκόφιεφ να διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης στην πόλη αυτή και με αφηγητή τον Ρίτσαρντ Χέιλ.^[6]

Ο Πέτρος, ένας ανήλικος πρόσκοπος^[7][8], ζει στο σπίτι του παππού του, σε ένα ξέφωτο του δάσους. Μια μέρα ο Πέτρος βγαίνει στο ξέφωτο, αφήνοντας την πόρτα του κήπου ανοικτή, οπότε μια πάπια που ζούσε στην αυλή βρίσκει την ευκαιρία να κολυμπήσει σε μια κοντινή λιμνούλα. Η πάπια και ένα πουλάκι φιλονικούν ως προς το αν ένα πτηνό θα έπρεπε να μπορεί να κολυμπά. Μια τοπική γάτα τα πλησιάζει αθόρυβα, και το πουλί (προειδοποιημένο από τον Πέτρο) πετά στην ασφάλεια ενός ψηλού δέντρου, ενώ η πάπια κολυμπά μέχρι το κέντρο της λιμνούλας.

Ο παππούς του Πέτρου τον μαλώνει επειδή έμεινε έξω και έπαιζε στο λιβάδι μόνος του, καθώς θα ήταν πιθανό να του επιτεθεί κάποιος λύκος. Επειδή ο Πέτρος τον αψηφά, μη πιστεύοντας στον κίνδυνο αυτόν, ο παππούς τον παίρνει πίσω στο σπίτι και κλειδώνει την αυλόπορτα. Λίγο αργότερα, ένας θηριώδης γκρίζος λύκος βγαίνει από το δάσος. Η γάτα σκαρφαλώνει γρήγορα στο δέντρο με το πουλί, αλλά η πάπια, που είχε στο μεταξύ βγει έξω από τη λιμνούλα, καταδιώκεται, προφθαίνεται και καταβροχθίζεται από τον λύκο.

Βλέποντας όλα αυτά από το σπίτι, ο Πέτρος αρπάζει ένα σκοινί και σκαρφαλώνει στο τοιχογύρι της αυλής και από εκεί πάνω στο δέντρο. Ζητάει από το πουλάκι να πετάξει γύρω από το κεφάλι του λύκου προκειμένου να του αποσπάσει την προσοχή και εκείνος φτιάχνει μια θηλιά στο σκοινί, τη χαμηλώνει και πιάνει τον λύκο από την ουρά του. Το θηρίο παλεύει να ελευθερωθεί, αλλά ο Πέτρος δένει το σκοινί στο δέντρο και η θηλιά σφίγγει.

Κάποιοι κυνηγοί που ιχνηλατούσαν τον λύκο βγαίνουν από το δάσος με τα τουφέκια τους οπλισμένα, αλλά ο Πέτρος τους πείθει να τον βοηθήσουν να μεταφέρει το θηρίο σε έναν ζωολογικό κήπο. Σχηματίζεται έτσι μια θριαμβευτική παρέλαση από τον Πέτρο, το πουλάκι, τους κυνηγούς που οδηγούν τον λύκο, τη γάτα και τελευταίο τον παππού, ο οποίος μουρμουρίζει, δυσαρεστημένος ακόμα που ο Πέτρος αγνόησε τις προειδοποιήσεις του, αλλά και περήφανος που ο εγγονός του έπιασε το θηρίο. Στο τέλος ο αφηγητής δηλώνει ότι οι προσεκτικοί ακροατές θα μπορούσαν να ακούσουν και την πάπια να φωνάζει από το εσωτερικό της κοιλιάς του λύκου, επειδή την είχε καταπιεί ολόκληρη.

Ο Προκόφιεφ είχε γράψει λεπτομερείς σημειώσεις σχετικώς με την εκτέλεση του έργου, τόσο στη ρωσική, όσο και στην αγγλική γλώσσα:

Ο κάθε χαρακτήρας αυτού του παραμυθιού αντιπροσωπεύεται από ένα αντίστοιχο όργανο της ορχήστρας: το πουλί από το φλάουτο, η πάπια από ένα όμποε, η γάτα από ένα κλαρίνο που παίζει στακάτο σε χαμηλές νότες, ο παππούς από ένα φαγκότο, ο λύκος από τρία γαλλικά κόρνα, ο Πέτρος από το κουαρτέτο εγχόρδων, οι πυροβολισμοί των κυνηγών από τα τυμπάνια. Πριν από μία εκτέλεση του έργου είναι επιθυμητό να δείχνουμε αυτά τα μουσικά όργανα στα παιδιά παίζοντάς τους τα αντίστοιχα μοτίβα. Τα παιδιά μαθαίνουν έτσι να ξεχωρίζουν τους ήχους των οργάνων κατά την εκτέλεση του έργου αυτού.^[9]

Το έργο είναι γραμμένο για αφηγητή και ορχήστρα με τα εξής όργανα^[10]:

• Ξύλινα πνευστά: Φλάουτο, 1 όμποε, 1 κλαρίνο σε Λα και 1 φαγκότο
• Χάλκινα πνευστά: 3 Γαλλικά κόρνα σε Φα, 1 τρομπέτα σε Σι και 1 τρομπόνι
• Κρουστά: Τυμπάνια, 1 τρίγωνο, 1 ντέφι, πιατίνια, καστανιέτες, 1 ταμπούρο και 1 μπάσο τύμπανο
• Έγχορδα: Πρώτα και δεύτερα βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα και κοντραμπάσα.

Ο κάθε χαρακτήρας στην ιστορία εκπροσωπείται από ένα συγκεκριμένο όργανο, αλλά και από ένα μουσικό θέμα:

Πουλάκι

φλάουτο

Πάπια

όμποε

Γάτα

κλαρίνο

Παππούς

φαγκότο

Λύκος

γαλλικά κόρνα

Κυνηγοί

θέμα ξύλινων πνευστών και τρομπέτας, με πυροβολισμούς από τυμπάνια και γκρανκάσα

Πέτρος

έγχορδα (βιολί, βιόλα, βιολοντέλο, κοντραμπάσο και άλλα)

Ο Τζέρεμυ Νίκολας ισχυρίσθηκε στο περιοδικό κλασικής μουσικής Gramophone το 2015 ότι η καλύτερη συνολική ηχογράφηση του έργου έγινε το 1971 από τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα του Λονδίνου, με μαέστρο τον Ρέιμοντ Λέπαρντ^[11] Η πρώτη ηχογράφηση του έργου παγκοσμίως έγινε το 1939 από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης με μαέστρο τον Σερτζ Κουσεβίτσκι (Serge Koussevitzky) και αφηγητή τον Ρίτσαρντ Χέιλ. Μερικές άλλες αξιόλογες ηχογραφήσεις, πολλές με διάσημους ηθοποιούς (ή τραγουδιστές) στον ρόλο του αφηγητή, παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα:

Ο Πέτρος και ο λύκος έχει μεταφερθεί πάμπολλες φορές στον κινηματογράφο, την τηλεόραση, στο μουσικό θέατρο και το μπαλέτο. Μερικές από αυτές τις μεταφορές είναι οι εξής:

• Ο Πέτρος και ο λύκος (1946), μικρού μήκους ταινία κινούμενων σχεδίων του Γουώλτ Ντίσνεϋ, που παίχθηκε στους κινηματογράφους ενσωματωμένη ως μέρος της μεγάλου μήκους ταινίας Μουσική και Χαρά. Το επόμενο έτος παίχθηκε συνοδεύοντας μια επανέκδοση της ταινίας Φαντασία, ενώ τη δεκαετία του 1990 κυκλοφόρησε και τελείως ανεξάρτητα σε οικιακή βιντεοκασέτα.^[14] Αφηγητής είναι ο Στέρλινγκ Χόλογουεϊ. Υπάρχουν αλλαγές σε σχέση με το πρωτότυπο: τα μικρά ζώα έχουν ονόματα (το πουλάκι λέγεται Σάσα, η πάπια Σόνια και η γάτα Ιβάν), το ίδιο και οι κυνηγοί (Μίσα, Γιάσα και Βλαντίμιρ), ενώ ο Πέτρος και τα ζωάκια γνωρίζουν από την αρχή ότι ένας λύκος βρίσκεται κοντά και ετοιμάζονται να τον πιάσουν. Στο τέλος, σε μια ολοκλήρωση του χολιγουντιανού «χάπι εντ», αποκαλύπτεται ότι η πάπια δεν είχε φαγωθεί από τον λύκο. Ο Ντίσνεϋ είχε συναντηθεί προσωπικά με τον Προκόφιεφ το 1938 στο Λος Άντζελες και από τότε είχε εμπνευσθεί αυτή τη δημιουργία.^[15][16]
• Το 1958 έγινε μια τηλεοπτική παρουσίαση του ABC, το «Ο Αρτ Κάρνεϊ συναντά τον Πέτρο και τον λύκο», με τον κωμικό ηθοποιό Αρτ Κάρνεϊ και τις μαριονέτες του Μπιλ Μπαιρντ.
• Ο Ρέυ Μπόλτζερ ήταν ο αφηγητής σε μια εκδοχή με αληθινά ζώα το 1981 σε σκηνοθεσία Νταν Μπέσι. Η μουσική παίχθηκε από την Ορχήστρα δωματίου της Σάντα Κρουζ.^[17][18]
• Το 1985 ο Άρνι Ζέιν χορογράφησε μια εκδοχή μπαλέτου με τη μουσική να έχει μεταφερθεί σε ύφος πανκ.^[19]
• Το 1995 το έργο γυρίσθηκε ως μια 45λεπτη τηλεταινία, που είναι μείγμα κινούμενων σχεδίων και ζωντανών ηθοποιών, σε σχεδιασμό του Τσακ Τζόουνς και σκηνοθεσία του George Daugherty. Αφηγήτρια είναι η Κίρστι Άλεϊ και παίζουν ο Λόιντ Μπρίτζες στον ρόλο του παππού και ο Ρος Μάλινγκερ στον ρόλο του Πέτρου.
• Το 2000 παρουσιάσθηκε με χαρακτήρες του Σουσάμι άνοιξε, αλλά με τον άσχετο τίτλο «Elmo's Musical Adventure».
• Το 2006, η Σούζι Τέμπλτον σκηνοθέτησε σε πολωνοβρετανική παραγωγή του Χιου Γουέλτσμαν το έργο με την τεχνική του stop-motion ως κινηματογραφική ταινία μικρού μήκους. Το ασυνήθιστο εν προκειμένω είναι η έλλειψη αφηγήσεως ή διαλόγων, καθώς η υπόθεση ιστορείται μέσα από τις εικόνες και τη μουσική.^[20] Η ταινία κέρδισε το Βραβείο «Cristal» και το Βραβείο Κοινού στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων του Ανσί^[21] το 2007, καθώς και το Όσκαρ καλύτερης ταινίας κινούμενων σχεδίων μικρού μήκους.

• Morrison, Simon (2009). The People's Artist – Prokofiev's Soviet Years. Νέα Υόρκη: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-975348-2. 

• Παρτιτούρες του έργου στο International Music Score Library Project
• «Ποια ηχογράφηση του έργου είναι καλύτερη;», περιοδικό Gramophone
• Ο Πέτρος και ο λύκος στο Μπρούκλιν (Δεκέμβριος 2008)
• Breakthrough Films' claymation adaptation (2006) στο Wayback Machine (αρχειοθετήθηκε 9 May 2008)
• Michael Biel: «Οι ηχογραφήσεις του Peter and the Wolf» Αρχειοθετήθηκε 2022-05-25 στο Wayback Machine. στο περιοδικό Three Oranges, No. 12, Νοέμβριος 2006, Serge Prokofiev Foundation