Abenduaren 17

Euskal Herria

• 1974 – ETAk bi goardia zibil hil zituen Arrasaten.
• 1978 – ETAk Diego Fernandez Montes armadako koronel ohia hil zuen Donostian.
• 2009 – Espainiako Kongresuak Euskal Autonomia Erkidegoko Ekonomia Itunaren alde bozkatu zuen.

Mundua

• 1577 – Francis Drake nabegatzailea Plymouth, Ingalaterratik irten zen Elisabet I.arentzako misio sekretu batean.
• 1819 – Simón Bolívarek Kolonbia Handiaren independentzia deklaratu zuen Angosturan (egungo Bolivar Hiria, Venezuela).
• 1973 – Berunezko urteak Italian: Erromako Fiumicinoko aireportuan lehergailu batek 32 lagun hil zituen.
• 1999 – Nazio Batuen Erakundeko Biltzarrak azaroaren 25a Emakumeen aurkako Indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna izendatu zuen.
• 2006 – Hamasek eta Al Fatak su-etena sinatu zuten asteetako istiluei amaiera emateko.

Euskal Herria

• 1911 – Alfonso Maria Zabalaren Periyaren Zalapartak antzerki-lana antzeztu zen lehenbizikoz.
• 1989ko Bertsolari Txapelketa Nagusiaren finala Jon Lopategik irabazi zuen.
• 1995eko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketan Aitor Mendiluzek bere lehen txapela jantzi zuen.
• 2006 – Xabier Paiak Bizkaiko Bertsolari Txapelketa irabazi zuen.
• 2016ko Bizkaiko Bertsolari Txapelketan Etxahun Lekuek jantzi zuen txapela.
• 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusia: Maialen Lujanbio izan zen irabazle. Bere bigarren txapela jantzi zuen.

Mundua

• 1770 – Ludwig van Beethoven musikagilearen bataioa.
• 1867 – Leon Tolstoiren Gerra eta Bakea eleberria argitaratu zen.
• 1964 – Zorba the Greek ("Zorba Greziarra") filma estreinatu zen, Michael Cacoyannisek zuzendu eta Anthony Quinnek antzeztua.
• 1966 – El Dorado filma estreinatu zen, Howard Hawksek zuzendu eta John Wayne, Robert Mitchum, James Caan, Ed Asner, Charlene Holt eta Paul Fix aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1970 – Rio Lobo filma estreinatu zen, Howard Hawksek zuzendu eta John Wayne, Jorge Rivero, Jennifer O'Neill, Jack Elam eta Christopher Mitchum aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1974 – The Front Page ("Azal Nagusia") filma estreinatu zen, Billy Wilder ek zuzendu eta Jack Lemmon, Walter Matthau, Charles Durning, David Wayne, Susan Sarandon eta Carol Burnett aktoreek antzeztu zuten.
• 1976 – King Kong filma estreinatu zen, John Guillerminek zuzendu eta Jeff Bridges, Charles Grodin eta Jessica Lange aktoreek antzeztu zuten.
• 1979 – Kramer vs. Kramer ("Kramer Krameren aurka") filma estreinatu zen, Robert Bentonek zuzendu eta Dustin Hoffman, Meryl Streep, Justin Henry eta Jane Alexander aktoreek antzeztu zuten.
• 1982 – Tootsie filma estreinatu zen, Sydney Pollackek zuzendu eta Dustin Hoffman, Jessica Lange, Teri Garr, Charles Durning eta Bill Murray aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1982 – The Year of Living Dangerously ("Arriskuz Bizi Izan Ginen Urtea") filma estreinatu zen, Peter Weirek zuzendu eta Mel Gibson, Sigourney Weaver eta Linda Hunt aktoreek antzeztu zuten.
• 1993 – What's Eating Gilbert Grape ("Nor Maite Du Gilbert Grapek?") filma estreinatu zen, Lasse Hallströmek zuzendu eta Johnny Depp, Juliette Lewis eta Leonardo DiCaprio aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

• 2006 – Esku huskako pilota: Juan Martinez de Irujo, lau eta erdiko txapelketa nagusiaren irabazlea, finalean Abel Barriola 22-21 garaituta.
• 2006 – Aizkolaritza desafioa Tolosan: 18.000 euro jokoan Jose Mari Olasagastiren eta Mikel Mindegiaren artean. Mikel Mindegia irabazle.

Euskal Herria

• 1918 – Rosario Zubizarreta, Ermua I, bizkatar erraketista (h. 2002).
• 1920 – Mercedes Zubikaray, gipuzkoar erraketista (h. 1983).
• 1930 – Patxi Aldabaldetrecu, gipuzkoar enpresari eta historialaria, Kantabrian (h. 2002).
• 1934 – Xipri Arbelbide, baxenafar idazle, kazetari eta apaiza.
• 1946 – Antton Larretxau, Uliako parkeko zaindari eta Donostiako ur zerbitzuko langile ohia.
• 1958 –
  • Hilario Extremiana, arabar musikagilea, Miranda Ebron.
  • Izaskun Moyua, Emakundeko zuzendari ohia eta Arabako Batzar Nagusietako bozeramailea.
• 1961 – Arantza Manterola Odriozola, ikastola mugimenduko gipuzkoar ekintzailea.
• 1962 – Christophe Hondelatte, baionar irrati esatari eta telebista aurkezlea.
• 1963 – Gerardo Markuleta, Jon Iriberri, gipuzkoar idazlea eta itzultzailea.
• 1964
  • Iñaki Badiola, gipuzkoar enpresaburua eta Real Sociedadeko presidente ohia.
  • Iñigo Muguruza, gipuzkoar musikaria (h. 2019).
• 1967 – Joxan Goikoetxea, gipuzkoar musikaria.
• 1968 – Nerea Irakulis, bizkaitar unibertsitateko-irakaslea.
• 1969 –
  • Luis Altadill, Altadill I.a, nafar pilotari ohia.
  • Maria Quintanal, euskal tiratzailea.
• 1972 –
  • Jon Cuyami, euskal herritar futbolari ohia, nazioartean Ekuatore Ginea ordezkatu zuena.
  • Aitor Merino, euskal aktorea.
  • Ibon Zugasti, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1985 – Erika Letamendi Hurtado, Donemiliagako alkatea.
• 1992 – Bárbara Rivas, gipuzkoar aktore eta abeslaria.
• 1997 – Gaizka Larrazabal, bizkaitar futbolaria.
• 1998 – Bittor Isuskitza, bizkaitar futbolaria.
• 2001 – Iñigo Ariztimuño, gipuzkoar futbolaria.
• 2002 – Malen Osa, gipuzkoar mendi lasterketaria.

Mundua

• 1239 – Kujō Yoritsugu, Japoniako Kamakura shogunerriko bosgarren shoguna (h. 1256).
• 1706 – Émilie du Châtelet, frantziar matematikari, fisikari eta idazlea (h. 1749).
• 1734 – Maria I.a Portugalgoa, elizkoia, Portugalgo erregina (h. 1816).
• 1749 – Domenico Cimarosa, italiar musikagilea (h. 1801).
• 1775 – François Marius Granet, Frantziako margolaria (h. 1849).
• 1778 – Humphry Davy, ingeles kimikari eta fisikaria (h. 1829).
• 1802 – Frantzisko Karlos Austriakoa, austriar artxidukea (h. 1878).
• 1824 – John Kerr, eskoziar fisikaria (h. 1907).
• 1842 –
  • Ernest Lavisse, frantziar historialaria eta historia positibistaren fundatzailea (h. 1922).
  • Sophus Lie, norvegiar matematikaria, simetria jarraituaren teoria sortu zuena (h. 1899).
• 1847 – Émile Faguet, frantziar idazlea, saiakeragilea eta literatura kritikaria (h. 1916).
• 1853 – Emile Roux, frantziar zientzialaria (h. 1933).
• 1855 – Suze Robertson, herbehereetar margolaria (h. 1922).
• 1859 – Paul César Helleu, frantziar margolaria (h. 1927).
• 1868 – Josep Comas i Solà, astronomoa.
• 1873 – Ford Madox Ford, ingeles nobelagile eta editorea (h. 1939).
• 1874 – William Lyon Mackenzie King, Kanadako lehen ministroa (h. 1950).
• 1891 – Paul Sears, estatubatuar ekologista (h. 1990).
• 1893 – Erwin Piscator, alemaniar antzerki-zuzendaria (h. 1966).
• 1894 – Willem Schermerhorn, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1977).
• 1900 –
  • Mary Cartwright, britainiar matematikaria (h. 1998).
  • Katina Paxinou, greziar aktore tragikoa (h. 1973).
• 1903 – Erskine Caldwell, estatubatuar eleberrigilea (h. 1987).
• 1905 –
  • Simo Häyhä, Herio Zuria, finlandiar gudari eta frankotiratzailea, historiako frankotiratzaile onena gisa joa (h. 2002).
  • Erico Verissimo, basildar eleberrigilea eta literatura-historialari eta kritikaria (h. 1975).
• 1908 –
  • Sylvia Ashton-Warner, zeelandaberritar idazle, poeta eta hezitzailea (h. 1984).
  • Willard Libby, estatubatuar kimikaria, 1960ko Kimikako Nobel Saria (h. 1980).
• 1910 – Joaquín Pérez Villanueva, espainiar historialaria (h. 1994).
• 1913 – Mary Kenneth Keller, estatubatuar hezitzaile katolikoa eta informatikan aitzindaria (h. 1985).
• 1916 – Penelope Fitzgerald, ingeles eleberrigile, olerkari, saiakeragile eta biografoa (h. 2000).
• 1918 – Juana Doña, espainiar buruzagi komunista, feminista, sindikalista eta idazlea (h. 2003).
• 1919 – Es'kia Mphahlele, hegoafrikar idazlea (h. 2008).
• 1920 – Kenneth E. Iverson, kanadar ordenagailu programatzailea (h. 2004).
• 1922 – Claude Ollier, frantziar eleberrigilea, Nouveau roman eskolako idazle nagusietako bat (h. 2014).
• 1924 – Selene Mahri, finlandiar-estatubatuar modeloa (h. 2020).
• 1925 – Alphonse Boudard, frantziar eleberrigilea (h. 2000).
• 1927 – Antonio Fernández Alba, espainiar arkitektoa.
• 1930 – Armin Mueller-Stahl, alemaniar aktore, margolari, musikari eta idazlea.
• 1931 – Alfredo Etcheberry, txiletar abokatu eta irakaslea (h. 2023).
• 1934 – Ray Wilson, ingeles futbolaria (h. 2018).
• 1936 –
  • Frantzisko, Aita santua.
  • Klaus Kinkel, alemaniar legelari eta politikaria (h. 2019).
  • Tommy Steele, ingeles egile abeslari eta aktorea.
• 1937 – John Kennedy Toole, estatubatuar idazlea (h. 1969).
• 1938 – Peter Snell, zeelandaberritar atleta, historiako ibilbide ertaineko lasterkari handienetakotzat hartua (h. 2019).
• 1942 –
  • Muhammadu Buhari, Nigeriako presidentea.
  • Juan de Dios Román, espainiar eskubaloi entrenatzailea, Espainiako Eskubaloi Errege Federazioaren lehendakaria (h. 2020).
• 1945 –
  • Joan Castejón, espainiar marrazkilari, margolari, eskultore eta grabatzailea.
  • Jacqueline Wilson, ingeles idazlea.
• 1947 – Wes Studi, txeroki-estatubatuar aktorea.
• 1951 – Tatiana Kazankina, sobietar atleta ohia, iraupen ertaineko lasterketetan aditua.
• 1953 – Bill Pullman, estatubatuar aktorea.
• 1955 – Gunilla Andersson, suediar igerilaria.
• 1956 –
  • Rosa Cobo Bedía, espainiar teoriko feminista eta idazlea.
  • Peter Farrelly, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea, gidoigilea eta idazlea.
• 1960 –
  • Moreno Argentin, italiar txirrindulari ohia.
  • Tarako, japoniar aktore, bikoiztaile eta abeslaria (h. 2024).
• 1961 –
  • Sara Dallin, ingeles pop abeslari eta musikagilea.
  • Inés Fernández-Ordoñez, espainiar filologoa eta Espainiako Errege Akademiako akademikoa.
• 1966 – Lynette Nusbacher, estatubatuar historiagile militarra.
• 1970 –
  • Gustavo Huete, argentinar palari ohia.
  • Silvia Vidal, kataluniar eskalatzaile, esploratzaile eta alpinista.
• 1971 – Claire Forlani, ingeles aktorea.
• 1972 – Iván Pedroso, kubatar atleta, luzera jauzian espezializatua.
• 1973 –
  • Santos González, espainiar txirrindularia.
  • Paula Radcliffe, distantzia luzeko britainiar atleta ohia.
• 1974 – Marilia Andrés, espainiar abeslari eta konpositorea.
• 1975 – Milla Jovovich, ukrainar aktore, modelo, moda-diseinatzaile eta musikaria.
• 1977 – Katheryn Winnick, kanadar aktorea eta zinema zuzendaria.
• 1978 – Manny Pacquiao, filipinar boxeolari, saskibaloilari, aktore, abeslari eta politikaria, XXI. mende hasierako boxeolari onenetakoa.
• 1982 – Dynamo, britainiar mago eta ilusionista.
• 1983 – Sébastien Ogier, frantziar rally pilotua, bost aldiz Munduko Rally Txapelketa irabazle.
• 1987 –
  • Chelsea Manning, estatubatuar soldadu ohia, Wikileaks atariari dokumentu konfidentzialak filtratzeagatik espetxean izandakoa.
  • Ophélie Meunier, frantziar modelo eta telebista aurkezlea.
• 1988 –
  • Kana Kitahara, japoniar futbolaria.
  • David Rudisha, kenyar atleta, 800 metroko lasterketan espezializatua.
• 1989 – Kawa Leauma, zeelandaberritar errugbi jokalaria, Ordizian jokatu zuena (h. 2021).
• 1992 – Andrew Nabbout, australiar futbolaria.
• 1993 – Álex Reyes, espainiar saskibaloi jokalaria.
• 1998 – Martin Ödegaard, norvegiar futbolaria.
• 2000 – Wesley Fofana, frantziar futbolaria.

Euskal Herria

• 1644 – Juan Lizarazu, nafar epaile eta funtzionarioa, Ekuadorren (j. 1594).
• 1879 - Manuel Ansoleaga, bizkaitar futbolaria.
• 1887 – Pedro Gorriz, gaztelaniazko nafar idazlea, antzerkigilea, poeta eta kazetaria, Madrilen (j. 1846).
• 1918 – Fermin Lasala Collado, gipuzkoar politikaria eta historialaria, Madrilen (j. 1832).
• 1930 – Tomás Balbás, meategietako ingeniaria, Gipuzkoako Aurrezki Kutxaren sortzailetakoa eta gizarte erreformista nabarmena gipuzkoan, Madrilen (j. 1846).
• 1944 – Viktor Bernedo Zubiaurre, gipuzkoar enpresari eta politikari sozialista (j. 1876).
• 1959 – Esteban Lasa, gipuzkoar apaiza (j. 1874).
• 1968 – Gabriel Saint Laurent, baionar arraunlaria (j. 1888).
• 1972 – Patrizio Etxeberria, gipuzkoar enpresaburua eta politikaria (j. 1882).
• 1978 – Gregorio Barrios, bizkaitar-argentinar bolero-abeslaria eta aktorea, São Paulon (j. 1911).
• 1992 – Milagros Uranga, Milagros I, gipuzkoar erraketista (j. 1918).
• 2009 – Miren Eraso Iturrioz, gipuzkoar artearen-historialari eta sustatzailea, editorea eta dokumentu-kudeaketan aditua (j. 1960).
• 2010 – Emeterio Sorazu, gipuzkoar apaiza, irakaslea eta ikertzailea (j. 1937).
• 2014 – Fritz Rudolf Fries, Bilbon jaiotako alemaniar eleberrigile eta itzultzailea, Berlinen (j. 1935).
• 2021 Antonio Troitiño, ETAkidea (j. 1956).

Mundua

• 693 – Begga, Austrasiako Jauregiko Nagusia (j. 615).
• 1187 – Gregorio VIII.a, Aita santua.
• 1273 – Rumi, persiar olerkigile, alfaki, islamiar jakitun, teologo eta Sufi mistikoa (j. 1207).
• 1663 – Nzinga Mbande, Ndongo eta Matamba erreinuetako erregina (j. c. 1583).
• 1732 – Josef Joan Adam Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (j. 1690).
• 1830 – Simón Bolívar, Askatzailea, Amerikako hainbat herrialdetako askatzailea (j. 1783).
• 1833 – Kaspar Hauser, jatorri iluneko alemaniar pertsonaia (j. c. 1812).
• 1847 – Maria Luisa Habsburgo-Lorenakoa, Frantziako enperatriza (j. 1791).
• 1857 – Francis Beaufort, irlandar hidrografo eta almirantea, Beaufort eskalaren sortzailea (j. 1774).
• 1860 – Désirée Clary, Suediako eta Norvegiako erregina ezkontidea (j. 1777).
• 1870 – Saverio Mercadante, italiar musikagilea (j. 1795).
• 1881 – Lewis Henry Morgan, estatubatuar antropologoa (j. 1818).
• 1896 – Alexander Herrmann, frantziar magoa (j. 1844).
• 1898 – Hermógenes López, Venezuelako presidentea (j. 1830).
• 1907 – William Thomson, Lord Kelvin, britainiar fisikari eta matematikaria (j. 1824).
• 1909 – Leopoldo II.a Belgikakoa, Belgikako erregea eta Belgikar Inperio Kolonialaren sortzailea (j. 1835).
• 1910 – Rafael Barrett, espainiar idazlea eta pentsalaria (j. 1876).
• 1917 – Elizabeth Garrett Anderson, lehenengo emakumezko britainiar mediku lizentziaduna (j. 1836).
• 1929 – Manuel Gomes da Costa, Portugalgo presidentea (j. 1863).
• 1933 – Thubten Gyatso, hamairugarren Dalai Lama (j. 1876).
• 1935 – Juan Vicente Gómez, Venezuelako presidentea (j. 1857).
• 1940 – Alicia Boole Stott, anglo-irlandar matematikaria (j. 1860).
• 1942 – Edith Pretty, ingeles lurjabea, Sutton Hoo ontziaren ehorzketarekin lotua (j. 1883).
• 1943 – Eva Kotchever, poloniar feminista, emakumeen tabernak gobernatu zituena Chicagon, New Yorken eta Parisen (j. 1891).
• 1957 – Dorothy L. Sayers, britainiar emakume idazle eta itzultzailea (j. 1893).
• 1962 – Thomas Mitchell, estatubatuar aktorea (j. 1892).
• 1964 – Victor Franz Hess, austriar fisikaria, 1936ko Fisikako Nobel Saria (j. 1883).
• 1965 –
  • Hastings Ismay, britainiar militar eta diplomazialaria, NATOko lehen idazkari nagusia (j. 1887).
  • María Teresa Vera, kubatar kantari, konpositore eta gitarra-jotzailea (j. 1895).
• 1967an desagertua – Harold Holt, Australiako lehen ministroa (j. 1908).
• 1987 –
  • Irving Allen, estatubatuar ekoizle eta zinemagilea (j. 1905).
  • Marguerite Yourcenar, belgikar jatorriko frantziar eleberrigilea (j. 1903).
• 1991 – Armand Frappier, kanadar mikrobiologoa (j. 1904).
• 1992 – Dana Andrews, estatubatuar aktorea (j. 1909).
• 1997 – Ana Orantes, genero-indarkeriaren granadar biktima (j. 1937).
• 1998 – Joseph Esherick, estatubatuar arkitektoa (j. 1914).
• 2004 – Tom Wesselmann, estatubatuar pop art margolari eta eskultorea (j. 1931).
• 2005 – Jacques Fouroux, frantziar errugbi jokalaria (j. 1947).
• 2009 –
  • Jennifer Jones, estatubatuar aktorea (j. 1919).
  • Albert Ràfols-Casamada, kataluniar pintorea eta poeta (j. 1923).
• 2010 – María Jesús San Segundo, espainiar politikari eta ekonomialaria (j. 1958).
• 2011 –
  • Cesária Évora, caboverdetar abeslaria (j. 1941).
  • Kim Jong-il, Ipar Koreako diktadorea (j. 1941).
• 2013 –
  • Ricardo María Carles Gordó, espainiar kardinala eta Bartzelonako artzapezpiku emeritua (j. 1926).
  • Nieves Torres, PCEko militante nabarmena (j. 1918).
• 2014 – Maurice Duverger, frantziar legelari eta politologoa (j. 1917).
• 2018 –
  • Zura Karuhimbi, erruandar emakumea, hutu miliziek 1994ko Ruandako genozidioan erailak izatetik 100 pertsona baino gehiago salbatu zituena. (j. c. 1925)
  • Galt MacDermot, kanadar konpositorea (j. 1928).
  • Penny Marshall, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta aktorea (j. 1943).
• 2019 – Karin Balzer, alemaniar atleta (j. 1938).
• 2020 –
  • Jeremy Bulloch, ingeles aktorea (j. 1945)
  • Pierre Buyoya, Burundiko presidentea (j. 1949).
  • Celina Pereira, caboverdetar abeslaria, idazlea, istorioen kontalaria eta hezitzailea (j. 1940).
• 2021 – José Fernández Arteaga, elizgizon mexikarra, Chihuahuako artzapezpikua (j. 1933).
• 2022 –
  • Nélida Piñon, brasildar idazle eta kazetaria (j. 1937).
  • Maria Helena de Moura Neves, brasildar hizkuntzalari eta irakaslea (j. 1931).
• 2023 –
  • José Luis Abellán, espainiar idazle, saiakeragile eta irakasle (j. 1933).
  • Otar Iosseliani, georgiar jatorriko frantziar zinemagilea (j. 1934).

• Sehaska egutegiko izendegia: Itxaro, Itxaropen, Itxaropena, Itxarone eta Ituren.