Abenduaren 22

Euskal Herria

• 1979 – Euskal Autonomi Erkidegoko Estatutua aprobatu zen.

Mundua

• 401 – Inozentzio I.a hautatu zuten aita santu, historian bere aitaren ondorengo izan den aita santu bakarra.
• 2001 – Hamid Karzai aukeratu zuten Afganistango presidente moduan.

Euskal Herria

• 1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketan Anjel Mari Peñagarikanok jantzi zuen txapela.

Mundua

• 1864 – Ogia eta zezenak (gaztelaniaz: Pan y toros), Francisco Asenjo Barbieriren musika eta José Picónen libretoa duen zarzuela estreinatu zen Madrilgo Zarzuelako Antzokian.
• 1932 – The Mummy ("Momia") filma estreinatu zen, Karl Freundek zuzendu eta Boris Karloff, Zita Johann, David Manners eta Edward van Sloan aktoreek antzeztu zuten.
• 1956 – The Wrong Man (Okerreko Gizona) film estreinatu zen, Alfred Hitchcockek zuzendu eta Henry Fonda, Vera Miles, Anthony Quayle eta Harold Stone aktoreek antzeztu zuten.
• 1959 – Suddenly, Last Summer ("Bapatean, Azken Uda") filma estreinatu zen, Joseph L. Mankiewiczek zuzendu eta Elizabeth Taylor, Katharine Hepburn eta Montgomery Clift aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1965 – Doctor Zhivago ("Zhivago doktorea") filma estreinatu zen, David Leanek zuzendu eta Omar Sharif, Julie Christie, Geraldine Chaplin, Rod Steiger, Alec Guinness eta Tom Courtenay aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1970 – Lo chiamavano Trinità... ("Trinitate Deitzen Zuten") filma estreinatu zen, Terence Hill, Bud Spencer, Steffen Zacharias eta Farley Granger aktoreek antzeztu zuten.
• 1976 – The Enforcer ("Exekutatzailea") filma estreinatu zen, James Fargok zuzendu eta Clint Eastwood, Harry Guardino, Bradford Dillman, Tyne Daly, DeVeren Bookwalter eta Brian Blessed aktoreek antzeztu zuten.
• 1989 – Tango & Cash ("Tango eta Cash") filma estreinatu zen, Andrei Konchalovsky eta Albert Magnolik zuzendu eta Sylvester Stallone, Kurt Russell, Jack Palance, Teri Hatcher eta Brion James aktoreek antzeztu zuten.
• 1995 – Cutthroat Island ("Zintzur-Ebakien Uhartea") filma estreinatu zen, Renny Harlinek zuzendu eta Geena Davis, Matthew Modine eta Frank Langella aktoreek antzeztu zuten.
• 2000 – Finding Forrester ("Forresteren Bila") filma estreinatu zen, Gus Van Santek zuzendu eta Sean Connery, Rob Brown, F. Murray Abraham eta Anna Paquin aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2000 – Cast Away ("Abandonatua") filma estreinatu zen, Robert Zemeckisek zuzendu eta Tom Hanks, Helen Hunt eta Nick Searcy aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1872 – Rufino Laiseka, PSEko buruzagi eta Bilboko alkatea (h. 1944).
• 1873 – Nicolás Espartza, nafar margolaria (h. 1928).
• 1909 – Paben Loidi, euskal olerkaria (h. 1985).
• 1912 – Manuel Martínez Jarauta, nafar klaretar fraidea (h. 1936).
• 1928 – Jose Mari Aristegi, euskal arraunlaria (h. 2018).
• 1944 – Norberto Torres, bizkaitar traineru-patroia, Kaikurekin 4 Kontxako Bandera eta Espainiako 3 Txapelketa irabazitakoa.
• 1947 – Jexuxmari Zalakain, gipuzkoar irakaslea, kazetaritzan doktorea, euskaltzalea, idazlea eta kazetaria.
• 1948 – Juan Ramón Aldalur, Txapela, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1952 – Xabier Peñalver, gipuzkoar arkeologoa.
• 1954 – Peio Agirreoa, bizkaitar futbolari ohia.
• 1956 – Rogelio Botanz, gipuzkoar-kanariar abeslari eta letragilea.
• 1959 – Alfredo Urdaci, nafar kazetaria, TVE eta 13 TV telebista-kateen albistegien zuzendaria izandakoa.
• 1963 – Juan Jose Elgezabal, bizkaitar futbolari ohia.
• 1970 – Joxean Fernández, Matxín, bizkaitar kirol zuzendaria.
• 1975 – Mikel Reparaz, nafar kazetaria.
• 1976 – Itsaso Bengoetxea, bizkaitar medikua.
• 1978 – Ibai Marin, gipuzkoar abeslaria eta gitarra jotzailea.
• 1979 – Arianne Kareaga, gipuzkoar irakasle eta ikertzailea.
• 1981 – Ander Lanbarri, bizkaitar futbolaria.
• 1989 – Mikel Huerga, nafar xakelaria.
• 1996 – Jon Rojo Sagarna, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1095 – Roger II.a Siziliakoa, Siziliako kondea, Apulia eta Calabriako Dukea eta Siziliako erregea (h. 1154).
• 1178 – Antoku Enperadorea, Japoniako enperadorea (h. 1185).
• 1183 – Txagatai, erdialdeko Asiaren parte handi bat gobernatu zuen agintari mongola (h. 1242).
• 1639 – Jean Racine, frantziar poeta eta dramagilea (h. 1699).
• 1666 – Guru Gobind Singh, bederatzigarren guruaren ondorengoa (h. 1708).
• 1755 – Georges Couthon, frantziar politikari eta iraultzailea (h. 1794).
• 1768 – John Crome, Erromantizismoaren garaiko paisaien margolaria eta Norwicheko margolarien eskolaren sortzaileetako bat (h. 1821).
• 1821 – Giovanni Bottesini, italiar musikagilea eta lehen kontrabaxu-jotzaile birtuosoetako bat (h. 1889).
• 1823 – Jean-Henri Fabre, frantziar naturalista, entomologoa eta idazlea (h. 1915).
• 1838 – Vladimir Markovnikov, errusiar kimikaria (h. 1904).
• 1856 – Frank B. Kellogg, estatubatuar abokatu eta politikaria, 1929ko Bakearen Nobel Saria (h. 1937).
• 1858 – Giacomo Puccini, italiar musikagilea (h. 1924).
• 1859 – Manuel Gutiérrez Nájera, mexikoko olerkaria (h. 1895).
• 1867 – Joseph Maria Olbrich, austriar arkitektoa, Vienako Sezesioa mugimenduaren sortzaileetako bat (h. 1908).
• 1868 – Inés Echeverría, txiletar eleberrigile, saiogile eta kazetaria (h. 1949).
• 1869 – Dmitri Jegorov, errusiar-sobietar matematikaria (h. 1931).
• 1876 – Filippo Tommaso Marinetti, egiptoar-italiar idazlea (h. 1944).
• 1883 – Edgar Varèse, frantziar-estatubatuar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (h. 1965).
• 1887 – Srinivasa Aiyangar Ramanujan, indiar matematikaria (h. 1920).
• 1900 – Ofelia Uribe de Acosta, kolonbiar sufragista (h. 1988).
• 1903 – Haldan Keffer Hartline, estatubatuar fisiologoa, 1967ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1983).
• 1907 – Peggy Ashcroft, britainiar antzezlea (h. 1991).
• 1908 –
  • Max Bill, suitzar arkitekto, margolari, eskultore eta diseinatzailea (h. 1994).
  • Giacomo Manzù, italiar eskultorea (h. 1991).
  • Kočo Racin, mazedoniar poeta iraultzailea (h. 1943).
• 1910 – Dora Alonso, kubatar idazlea (h. 2001).
• 1911 –
  • Álvaro Cunqueiro, galiziar idazle eta kazetaria (h. 1981).
  • Grote Reber, estatubatuar astronomoa, irrati-astronomia alorreko ikerketen aitzindaria (h. 2002).
• 1912 – Lady Bird Johnson, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (h. 2007).
• 1915 – José Antonio Nieves Conde, espainiar kazetari eta zinema zuzendaria (h. 2006).
• 1922 –
  • Jean Malaurie, frantziar antropologoa eta geografoa (h. 2024).
  • Mary Jane Rathbun, estatubatuar aktibista, kannabis sendagarriaren erabilera defendatzen zuena (h. 1999).
• 1926 – José Luis Moro, espainiar marrazkilaria (h. 2015).
• 1929 – Hugo Loetscher, suitzar idazlea (h. 2009).
• 1930 – Per Bredesen, norvegiar futbolaria (h. 2022).
• 1933 – Marko Vovtxok, ukrainar idazle eta itzultzailea (h. 1907).
• 1936 – Hector Elizondo, euskal jatorriko estatubatuar aktorea.
• 1937 – Eduard Uspensky, errusiar haur-literatura idazle, olerkari, antzerkigile, gidoigile eta telebista aurkezlea (h. 2018).
• 1938 – Lucien Bouchard, Quebeceko lehen ministro ohia.
• 1941 – M. Stanley Whittingham, britainiar-estatubatuar kimikaria, 2019ko Kimikako Nobel Saria.
• 1942 – Yasuyuki Kuwahara, japoniar futbolaria (h. 2017).
• 1947 – Porfirio Lobo, Hondurasko presidentea.
• 1949 –
  • Maurice Gibb, britainiar musikari, abeslari, egile abeslari eta disko ekoizlea (h. 2003).
  • Robin Gibb, britainiar abeslaria eta musikagilea, Bee Gees taldeko kidea (h. 2012).
  • Alfredo Sada, nafar eskultorea (h. 1992).
• 1951 – Àngel Colom, kataluniar politikari eta irakaslea.
• 1953 – Eiji Ueda, japoniar futbolari ohia.
• 1954 – Anna Galiena, italiar aktorea.
• 1955 – Thomas Südhof, alemaniar-estatubatuar biokimikaria, 2013ko Medikuntzako Nobel Saria.
• 1958 –
  • María José Alonso Fernández, espainiar farmakologoa, unibertsitateko irakaslea eta ikertzailea.
  • Masaaki Kato, japoniar futbolari ohia.
• 1960 – Jean-Michel Basquiat, estatubatuar graffitigile, margolari eta marrazlea (h. 1988).
• 1962 – Ralph Fiennes, britainiar aktorea.
• 1965 – Sergi López, kataluniar aktorea.
• 1966 – María Pujalte, espainiar aktorea.
• 1969 – Sandra Forgues, frantziar piraguista ohia, gizonezkoentzako piraguismoko slalom C-2 kategoriako txapeldun olinpiko izandako emakume transgeneroa.
• 1970 –
  • Mutiu Adepoju, nigeriar futbolari ohia.
  • Gloria Gray, alemaniar aktore, abeslari, idazle eta modeloa.
• 1972 – Vanessa Paradis, frantziar abeslari, modelo eta aktorea.
• 1975 –
  • Hiromi Ikeda, japoniar futbolari ohia.
  • Dmitri Khokhlov, errusiar futbolaria.
  • Mariko Tamaki, kanadar artista eta idazlea.
• 1979 – Naotake Hanyu, japoniar futbolari ohia.
• 1984 – Basshunter, suediar abeslari eta DJa.
• 1985 –
  • Edurne García, espainiar abeslari, modelo eta telebista aurkezlea.
  • Kae Tempest, britainiar abeslaria, idazlea, poeta, musikagilea eta raperoa.
• 1986 – Carla Simón, kataluniar zinema zuzendaria eta gidoilaria.
• 1987 – Marisa Valle Roso, asturiar tonada abeslaria.
• 1990 – Paul Tanui, kenyar atleta.
• 1993 – Meghan Trainor, estatubatuar abeslari eta musikagilea.
• 1999 –
  • Javier Martínez Calvo, espainiar futbolaria.
  • Cameron Redpath, eskoziar errugbi jokalaria.
• 2000 – Joshua Bassett, estatubatuar aktore eta abeslaria.

Euskal Herria

• 1740 – Francisco José Enparan, gipuzkoar noble, politiko eta militarra, Santa Cruz Tenerifekoan (j. 1676).
• 1921 – Salvador Etxaide, Euskal Herriko idazle eta abokatua (j. 1851).
• 1941 – Santos Jorge, nafar musikagile eta kapera-maisua, Panama Hirian (j. 1870).
• 1942 – Fernando Asuero, donostiar medikua, asueroterapia polemikoaren sortzailea (j. 1887).
• 1945 – Jose Frantzisko Erauskin, Patxi Errota, Erauskin Errotari, gipuzkoar bertsolaria (j. 1874).
• 1957 – Ernesto Erkoreka, Bilboko alkatea (j. 1866).
• 1963 – José María Mateos, bizkaitar kazetari eta entrenatzailea (j. 1888).
• 1974 – Juan Zaragueta, euskal filosofo, idazle eta pedagogoa (j. 1883).
• 1982 – Felix Likiniano, Espainiako Gerra Zibilean borrokatu zuen gipuzkoar buruzagi anarkista (j. 1909).
• 2011 –
  • José Luis Bergaretxe, bizkaitar futbolaria (j. 1921).
  • Inma Gomila, bizkaitar enpresa kudeatzaile eta euskaltzalea (j. 1957).
• 2013 – Jesús Rodero, nafar sukaldari, gastronomo eta enpresaburua (j. 1930).

Mundua

• 69 – Vitelio, erromatar enperadorea (j. 15).
• 1419 – Joan XXIII.a, Antipapa (j. c. 1370).
• 1572 – François Clouet, frantziar margolari eta marrazkilaria (j. c. 965).
• 1603 – Mehmed III.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1566).
• 1641 – Maximilien de Béthune, Frantziako mariskala eta Henrichemont eta Boisbelleko printze soberanoa (j. 1559).
• 1666 – Guercino, italiar margolaria (j. 1591).
• 1693 – Elżbieta Hevelius, ustez astronomian aritu zen lehen emakumea eta ilargiko karten ama (j. 1647).
• 1748 – Joan Nepomukekoa Karlos Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (j. 1724).
• 1815 – José María Morelos, mexikar apaiz eta militar abertzalea (j. 1765).
• 1817 – Sofia Karolina Brunswick-Wolfenbüttelekoa (j. 1737).
• 1828 – William Hyde Wollaston, britainiar kimikaria (j. 1766).
• 1867 –
  • Jean-Victor Poncelet, frantziar jenerala eta matematikaria (j. 1788).
  • Théodore Rousseau, frantziar margolaria (j. 1812).
• 1870 – Gustavo Adolfo Bécquer, espainiar idazle eta poeta (j. 1836).
• 1874 – José Agustín Arrieta, mexikar margolaria (j. 1803).
• 1880 – George Eliot, britainiar idazlea (j. 1819).
• 1886 – Adèle Esquiros, frantziar idazle eta kazetari feminista (j. 1819).
• 1921 –
  • James Mooney, estatubatuar antropologo eta etnografoa (j. 1861).
  • Josef Popper-Lynkeus, austriar soziofilosofo, ingeniari eta idazlea (j. 1838).
• 1936 – Nikolai Ostrovski, ukrainar jatorriko sobietar idazlea (j. 1904).
• 1939 – María Cambrils, valentziar idazle eta feminista (j. 1878).
• 1940 – Nathanael West, estatubatuar idazle eta gidoigilea (j. 1903).
• 1943 – Helen Beatrix Potter, britainiar idazlea (j. 1866).
• 1945 – Otto Neurath, austriar filosofoa (j. 1882).
• 1958 – Jekaterina Kuskova, errusiar ekonomista eta kazetariamarxismo legalaren teoriko nagusienetakoa (j. 1869).
• 1969 – Josef von Sternberg, austriar-estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1894).
• 1971 – Amalia de Isaura, espainiar antzerki eta zinemako kupletista eta aktorea (j. 1887).
• 1975 - Yeveonde Middleton, ingeles argazkilaria, aitzindaria argazki-erretratuetan kolorea erabiltzen (j. 1893).
• 1979 – Darryl F. Zanuck, estatubatuar zinema-produktorea (j. 1902).
• 1986 – Nii Amaa Ollennu, Ghanako presidentea (j. 1906).
• 1987 – Mimí Langer, austro- argentinar medikua, psikologoa, psikoanalista eta irakaslea (j. 1910).
• 1989 –
  • Samuel Beckett, irlandar idazle, kritikari eta olerkaria, 1969ko Literaturako Nobel Saria (j. 1906).
  • Max Favalelli, frantziar kazetari, hitz gurutzatuen sortzaile eta telebista aurkezlea (j. 1905).
• 1990 – Robin Friday, ingeles futbolaria, Ingalaterran 1970eko hamarkadan zehar oso ospetsua (j. 1952).
• 1991 – Ernst Krenek, austriar-estatubatuar musikagilea (j. 1900).
• 1993 – Alexander Mackendrick, eskoziar-estatubatuar film zuzendaria (j. 1912).
• 1995 – James Meade, britainiar ekonomista, 1977ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1907).
• 2002 – Joe Strummer, ingeles musikari, abeslari eta aktorea, The Clash talde punkaren sortzaile, musikagile, gitarrista eta abeslaria (j. 1952).
• 2007 –
  • Julien Gracq, frantziar olerkari, eleberrigile, saiakera-idazle eta antzerkigilea (j. 1910).
  • Xhanfise Keko, albaniar zinema zuzendaria (j. 1928).
• 2008 – Lansana Conté, Gineako presidentea (j. 1934).
• 2014 – Joe Cocker, britainiar rock abeslaria (j. 1944).
• 2018 –
  • Paddy Ashdown, britainiar politikari eta diplomazialaria (j. 1941).
  • Jean Bourgain, belgikar matematikaria (j. 1954).
  • Roberto Suazo Córdoba, Hondurasko presidentea (j. 1927).
• 2019 –
  • Tony Britton, ingeles aktorea (j. 1924).
  • Ram Dass, estatubatuar unibertsitate-irakasle, idazle eta guru garaikidea, psikotropoekin esperimentatzeagatik ezaguna (j. 1931).
• 2020 –
  • Claude Brasseur, frantziar aktorea (j. 1936).
  • Muhammad Mustafa Mero, Siriako lehen ministroa (j. 1941).
• 2020an hilik aurkitua – Karima Baloch, giza eskubideen aldeko aktibista pakistandarrra eta balutx disidentea (j. 1983).
• 2022 –
  • Ronnie Lamont, irlandar errugbilaria (j. 1941).
  • Julieta Pinto, Costa Ricako idazlea (j. 1921).
• 2023 – Thomas Stafford Williams, zeelandaberritar kardinala (j. 1930).

• Sehaska egutegiko izendegia: Maiteder eta Lokiz.