Abuztuaren 24

Euskal Herria

• 1873 – Hirugarren Gerra Karlista: Karlistek Lizarra bereganatu zuten.
• 2008 – Guardia Zibilak Barañaingo bi gazte atxilotu ditu Segiren aurkako polizia operazio batean. Ondoren, beste bat ere atxilotu zutela jakin zen, bost egunez inkomunikatuta egon eta ospitaleratu zutelarik inork jakin gabe. Azkenean, hiru gazteak espetxera bidali zituen Grande-Marlaska epaileak, eta gazteek torturak salatu zituzten.

Mundua

• 410 – Alariko I.aren bisigodoek Erroma arpilatu zuten.
• 1572 – San Bartolome eguneko sarraskia: 3.000 higanot baino gehiago hil zituzten Parisen.
• 1940 – Bigarren Mundu Gerra: Arranoaren eguna, akats baten ondorioz zibilak bonbardatu zituzten Londonen eta erantzuteko Ingalaterrak Berlin bonbardatu zuen.
• 1944 – Bigarren Mundu Gerran, Paris okupazio alemanetik askatua izan zen.
• 1991 – Ukrainak SESBrekiko independentzia aldarrikatu zuen, Mikhail Gorbatxevek kargua utzi zuen egun berean.
• 1995 – Microsoftek Windows 95 sistema eragilea merkaturatu zuen.
• 2006 – Natasha Kampuschek, zortzi urteetan zehar bahiturik egondako neska austriarrak, bere bahitzailearengandik ihes egitea lortu zuen. Ordu batzuk lehenago, bahitzaileak bere buruaz beste egin zuen.
• 2009 – Suteek 12.000 hektarea erre dituzte Grezian eta milaka pertsona euren etxeetatik atera behar izan dituzte Atenas inguruan.
• 2014 – Kaliforniako Hego Napan 6,9 graduko lurrikara izan zen. 63 hildako eta 3.700 zauritu baino gehiago eragin zituen.
• 2016 – Italian lurrikara indartsu baten ondorioz gutxienez 38 hildako egon ziren.

Euskal Herria

• 1958 – Bizkaiko Bertsolari Txapelketaren lehen edizioaren finala Balendin Enbeitak irabazi zuen.

Mundua

• 1954 – The Egyptian (Egipziarra) filma estreinatu zen, Michael Curtizek zuzendu eta Edmund Purdom, Victor Mature, Jean Simmons, Gene Tierney, Michael Wilding, Bella Darvi, Peter Ustinov eta Tommy Rettig aktoreek antzeztu zuten.
• 2001 – The Curse of the Jade Scorpion (Jadezko Arrabioaren Madarikazioa) filma estreinatu zen, Woody Allenek zuzendu eta berak Helen Hunt, Dan Aykroyd, Brian Markinson, Wallace Shawn, David Ogden Stiers, Charlize Theron, Elizabeth Berkley, Peter Gerety eta John Schuck aktoreek antzeztu zuten.

Mundua

• 1852 – John Russell Hindek 18. asteroidea aurkitu zuen, Melpomene deitua.
• 1867 – Jacob Craig Watsonek 93. asteroidea aurkitu zuen, Minerva deitua.
• 2006 – Nazioarteko Astronomia Elkarteak, Pragan eginiko bileran, Plutoni planeta estatusa kendu zion, eta planeta nano izendatu zuen. Honela, Eguzki Sistema bederatzi planeta izatetik zortzi izatera igaro zen.

Euskal Herria

• 1757 – Maria Antonia Mazarredo, euskal herritar musikaria.
• 1856 – Manuel Allendesalazar, bizkaitar ingeniaria eta politikaria (h. 1923).
• 1859 – Christophe-Louis Légasse, lapurtar apaiza (h. 1931).
• 1863 – Bartolome Ertzilla, bizkaitar musika-konpositorea (h. 1898).
• 1922 – Luis del Olmo Alonso, Olmo, bilbotar kazetari eta marrazkilea, Don Celes pertsonaiagatik ezaguna (h. 2021).
• 1931 – Luis Arraiago, Xegama, nafar frantziskotar fraidea eta baratzezaina (h. 2020).
• 1932 – Xabier Arzalluz, gipuzkoar politikaria, Euzkadi Buru Batzarreko presidentea (h. 2019).
• 1936 – Julio Marigil, bizkaitar futbolaria (h. 2013).
• 1939 – Julian Ikazuriaga, bizkaitar futbolari ohia.
• 1947 – Juan Carlos Jones, euskal atleta, distantzia motzetan aditua (h. 1997).
• 1948 – José Antonio Corcuera, gipuzkoar futbolari ohia, Pradoluengon.
• 1949 – Bernard Bégaud, lapurtar mediku eta irakaslea.
• 1951 – Antton Maiz, Maiz II.a, nafar pilotari ohia.
• 1961 – Sophie Andouin-Mamikonian, lapurtar idazlea, armeniar jatorriduna.
• 1976 – Susana Etxeberria, nafar atleta ohia.
• 1984 – Ione Gorostarzu, gipuzkoar irakaslea eta euskal idazlea.
• 1985 – Ángela Vilariño, pilotu euskalduna.
• 1988 – Martin Buesa, arabar saskibaloi jokalaria.
• 1989 – Danele Sarriugarte, gipuzkoar idazle eta itzultzailea.
• 1993 – Peio Larralde, lapurtar esku-huskako pilotaria.
• 1995 – Ane Etxezarreta, gipuzkoar futbolaria.
• 2001 – Xabier Isasa Larrañaga, gipuzkoar txirrindularia.
• 2004 – Asier Ros, nafar atleta.

Mundua

• 1113 – Godofredo V.a Anjoukoa, Anjou, Turena eta Maineko kondea (h. 1151).
• 1198 – Alexandro II.a Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregea (h. 1249).
• 1336 – Jakue IV.a Mallorcakoa, Mallorcako erregea (h. 1375).
• 1358 – Joanes I.a Gaztelakoa, Gaztelako erregea (h. 1390).
• 1393 – Arturo III.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (h. 1458).
• 1510 – Elixabete Brandenburgokoa, Brunswick-Göttingen-Calenbergeko dukesa ezkontidea eta dukerriko errengentea (h. 1558).
• 1552 – Lavinia Fontana, Bolonian jaiotako italiar margolaria (h. 1614).
• 1634 – Mary Eastey, Salemgp sorginkeria prozesuan exekutatutako emakumea (h. 1692).
• 1750 – Maria Laetizia Ramolino, Napoleon Bonaparteren ama (h. 1836).
• 1753 – Bartolina Sisa, Aimara heroi nazionala (h. 1782).
• 1772 – Gilen I.a Herbehereetakoa, Herbehereetako errege eta Luxenburgoko duke-handia (h. 1843).
• 1829 – Emanuella Carlbeck, suediar pedagoga, adimen-urritasunduen ikasleen irakaskuntzan aintzidaria (h. 1901).
• 1839 – Philipp Meitner, austriar abokatua eta xakelaria (h. 1910).
• 1865 – Fernando I.a Errumaniakoa, Errumaniako erregea (h. 1927).
• 1872 – Max Beerbohm, ingeles saiakeragile, eleberrigile eta parodien eta karikaturen egilea (h. 1956).
• 1882 – Mykolas Biržiška, lituaniar historialaria, argitaratzailea, literatura irakaslea eta politikaria (h. 1962).
• 1885 – Elizabeth Lee Hazen, estatubatuar fisiologo eta mikrobiologoa (h. 1975).
• 1888 – Sophie Drinker, estatubatuar idazlea, musikaria eta musikologoa (h. 1967).
• 1890 – Jean Rhys, antillar idazlea (h. 1979).
• 1895 – Abdul Rahman Negeri Sembilangoa, Malaysiako lehenbiziko erregea eta Negeri Sembilango 2. monarka (h. 1960).
• 1898 – Áurea Lucinda Javierre, espainiar artxibozaina eta historialaria, Artxibo Historikoak antolatzen egindako lanagatik nabarmena (h. 1980).
• 1899 –
  • Ferhat Abbas, Aljeriar Errepublikako behin-behineko gobernuaren lehen presidentea (h. 1985).
  • Jorge Luis Borges, argentinar idazlea (h.1986).
  • Albert Claude, belgikar biologoa, 1974ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1983).
• 1902 –
  • Felipe Alfau, kataluniar idazlea (h. 1999).
  • Fernand Braudel, frantziar historialaria (h. 1985).
• 1903 – Graham Sutherland, britainiar pintorea eta grabatzailea (h. 1980).
• 1905 – Siaka Stevens, Sierra Leonako presidentea (h. 1988).
• 1906 – Boris Kaufman, errusiar jatorriko argazki-zuzendaria (h. 1980).
• 1916 – Léo Ferré, chanson estilo barruan Frantziako kantagintzaren izen handienetarikoa (h. 1993).
• 1917 – Ruth Park, Zeelanda Berrian jaiotako australiar idazlea (h. 2010).
• 1918 – Abdallah Ibrahim, Marokoko lehen ministroa (h. 2005).
• 1919 – Benny Moré, kubatar musikaria (h. 1963).
• 1922 –
  • René Lévesque, Quebeceko 23. lehen ministroa (h. 1987).
  • Howard Zinn, estatubatuar historialari sozial eta politologoa (h. 2010).
• 1924 – Ahmadou Ahidjo, lehendabiziko Kamerungo presidentea (h. 1989).
• 1927 –
  • David Ireland, australiar eleberrigilea (h. 2022).
  • Harry Markowitz, estatubatuar ekonomialaria, 1990eko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2023).
• 1928 – Antonio Ozores, espainiar aktore, zuzendari eta telebista-aurkezlea (h. 2010).
• 1929 – Yasser Arafat, Palestinar Aginte Nazionaleko lehendakaria eta 1994ko Bakearen Nobel Saria (h. 2004).
• 1933 – Dulce Almada Duarte, caboverdetar hizkuntzalari, irakasle eta ekintzaile politikoa (h. 2019).
• 1934 – Kenny Baker, britainiar aktorea, R2-D2en papera egiteagatik ezaguna.
• 1935 – Tsutomu Hata, Japoniako lehen ministroa (h. 2017).
• 1936 – A. S. Byatt, ingeles eleberrigilea (h. 2023).
• 1937 – Moshood Abiola, joruba etniaren buruzagia eta Nigeriako erregimen militarraren aurkaria (h. 1998).
• 1940 – Colita, kataluniar argazkilaria (h. 2023).
• 1942 – Karen Uhlenbeck, estatubatuar matematikaria.
• 1943 – Dafydd Iwan, galestar folk abeslari eta politikaria.
• 1945 – Ken Hensley, ingeles musikari, abeslari, abesti egile eta ekoizlea, Uriah Heep taldeko kidea (h. 2020).
• 1947 –
  • Anne Archer, estatubatuar zinema eta telebistako aktorea.
  • Paulo Coelho, brasildar idazlea.
  • Roger De Vlaeminck, errepide eta ziklo-kroseko belgikar txirrindularia, lau aldiz Paris-Roubaix lasterketaren irabazle.
• 1948 –
  • Jean-Michel Jarre, frantziar musikagile eta ekoizlea.
  • Sauli Niinistö, Finlandiako presidentea.
• 1951 –
  • Oscar Hijuelos, estatubatuar idazlea (h. 2013).
  • Orson Scott Card, estatubatuar idazlea.
• 1952 –
  • Capitolina Díaz, espainiar soziologoa.
  • Linton Kwesi Johnson, jamaikar-britainiar dub-poeta eta aktibista.
  • Antônio Silva, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1955 – Antonio Valero, espainiar antzerki, telebista eta zinemako aktorea.
• 1957 – Stephen Fry, ingeles aktore, gidoilari, idazle, olerkari, kazetari, umorista, telebistako aurkezle eta zinema zuzendaria.
• 1958 – Steve Guttenberg, estatubatuar aktore eta umorista.
• 1960 – Takashi Miike, japoniar zinemagile eta aktorea.
• 1961 –
  • Jared Harris, britainiar aktorea.
  • Seán Keane, irlandar musikari eta abeslaria.
• 1963 – Hideo Kojima, japoniar bideo-joko diseinatzailea.
• 1964 – Julio César Monge, euskal-salvadortar maisu eta kulturgilea.
• 1965 – Marlee Matlin, estatubatuar aktore eta eleberrigilea.
• 1970 – Guido Alvarenga, paraguaiar futbolari ohia.
• 1972 –
  • Jean-Luc Brassard, kanadar akrobaziazko eskiatzailea.
  • Ava DuVernay, estatubatuar zuzendari, gidoilari, ekoizle eta aktorea.
• 1973 – Fabio Pecchia, italiar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1974 – Takuya Yamada, japoniar futbolari ohia.
• 1976 – Alex O'Loughlin, australiar aktorea.
• 1977 –
  • Denilson, brasildar futbolaria.
  • Robert Enke, alemaniar futbol atezaina (h. 2009).
• 1978 –
  • Alex Lutz, frantziar umorista, antzerkigile eta antzezlea.
  • Beth Riesgraf, estatubatuar aktorea.
• 1981 – Charlie Christina Martin, britainiar auto-lasterketa pilotua eta pertsona transgeneroen eskubideen aldeko ekintzailea.
• 1984 – Charlie Villanueva, NBAko estatubatuar saskibaloi jokalaria.
• 1985 – Silvia Agüero, espainiar idazle ijito feminista, ijito herriaren zapalkuntzaren memoria berreskuratzen duena.
• 1987 – Anže Kopitar, esloveniar izotz hockey jokalaria.
• 1988 –
  • Rupert Grint, ingeles aktorea.
  • Maya Yoshida, japoniar futbolaria.
• 1989 – Rocío Igarzábal, argentinar modelo, aktore eta abeslaria.
• 1998 – Marc Hirschi, suitzar txirrindularia.

Euskal Herria

• 1406 – Migel Zalba, nafar elizgizona, Iruñeko apezpikua (j. 1374).
• 1597 – Francisco Tornamira, nafar astrologoa (j. 1534).
• 1897 – Sébastien Lespès, lapurtar almirantea, Arroxelan (j. 1828).
• 1908 – Pedro Bilbao Arrola, Bilboko alkatea (j. 1853).
• 1912 – Raimundo António de Bulhão Pato, bilbotar-portugaldar poeta eta saiakeragilea (j. 1828).
• 1916 – Kaietano Sanchez Irure, euskal idazlea (j. 1856).
• 1925 – Felix Sesumaga, euskal herritar futbolaria (j. 1898).
• 1940 – Julia Lazaro, nafar miliziakidea, Madrilen fusilatua (j. 1916).
• 1957 – Ricardo Vinós, arabar matematikaria, Mexiko Hirian erbestean (j. 1888).
• 1998 – Joanes Arrosagarai, baxenafar bertsolaria (j. 1949).
• 2012 – Bonifacia Zuazola, Boni, gipuzkoar erraketista, Bartzelonan (j. 1915).
• 2013 – Julio Marigil, bizkaitar futbolaria (j. 1936).
• 2018 – Javier Otxoa, bizkaitar txirrindularia, Alhaurín de la Torren (j. 1974).
• 2020 – Ana Mari Marin, nafar margolaria eta emakume aitzindaria, Baztango erreferente soziala eta kulturala (j. 1933).

Mundua

• 661 – Kōgyoku, Japoniako enperatriza bi aldiz. (j. 594).
• 842 – Saga Enperadorea, Japoniako Enperadorea (j. 786).
• 1015 – Mikel V.a, Bizantziar Inperioko enperadorea (j. 1015).
• 1103 – Magnus III.a Norvegiakoa, Norvegiako erregea (j. 1073).
• 1313 – Henrike VII.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea.
• 1355 – Pierre de Corneillan, Jerusalemgo San Joanen Ordenako 28. maisu handia.
• 1540 – Parmigianino, italiar margolari manierista (j. 1503).
• 1572 – Gaspard II.a Colignykoa, frantziar noblea, Frantziako Erlijio Gerretan higanoten buruzagia (j. 1519).
• 1595 – Thomas Digges, ingeles astronomo eta matematikaria (j. c. 1546).
• 1617 – Arrosa Limakoa, Peruko mistikoa eta santu katolikoa (j. 1586).
• 1679 – Jean François Paul de Gondi, frantziar kardinal eta idazlea (j. 1613).
• 1680 – Ferdinand Bol, herbeheretar margolari, grabatzaile eta marrazkilaria (j. 1616).
• 1770 – Thomas Chatterton, ingeles poeta (j. 1752).
• 1781 – María de los Dolores López, espainiar moja, Inkisizioak hilarazi eta erre egin zuen azken emakumea.
• 1803 – James Napper Tandy, irlandar iraultzaile eta errepublikarra (j .1740).
• 1821 – John William Polidori, ingeles idazle eta sendagilea (j. 1795).
• 1832 – Nicolas Léonard Sadi Carnot, frantziar zientzialari eta ingeniaria (j. 1796).
• 1838 – Ferenc Kölcsey, hungariar idazlea (j. 1790).
• 1847 – Charles de Choiseul-Praslin, frantziar noble eta politikaria (j. 1805).
• 1852 – Sarah Guppy, britainiar asmatzailea, zubi bat patentatu zuen lehen emakumea (j. 1770).
• 1868 – Constantin Negruzzi, errumaniar idazle eta politikoa (j. 1808).
• 1876 – Paulina Kellogg Wright Davis, estatubatuar abolizionista, sufragista, emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea eta hezitzailea (j. 1813).
• 1883 – Henrike Artoiskoa, Chambordeko konde eta Bordeleko dukea (j. 1820).
• 1888 – Rudolf Clausius, alemaniar fisikaria (j. 1822).
• 1894 – Joaquim Pedro de Oliveira Martins, portugaldar politikaria eta idazlea (j. 1845).
• 1902 – Juan Bautista Egusquiza, Paraguaiko presidentea (j. 1845).
• 1905 – Alfred Stevens, belgikar margolaria (j. 1843).
• 1914 – Wilhelm Lexis, alemaniar estatistikari, ekonomialari eta demografoa (j. 1837).
• 1919 – Juan Antonio Escurra, Paraguaiko presidentea (j. 1859).
• 1929 – Karel van de Woestijne, flandriar idazlea (j. 1878).
• 1936 –
  • Elisa García Sáez, kataluniar sindikalista, erizaina eta milizianoa (j. 1916).
  • María Silva Cruz, María La Libertaria, espainiar libertarioa eta anarkista, fusilatua (j. 1915).
• 1941 - María Garay, argentinar tango-abeslaria.
• 1943 – Simone Weil, frantziar idazlea eta filosofoa (j. 1909).
• 1946 – Antonio Paoli, puertorricar opera kantaria, ospea lortutako lehen tenore puertorricarra (j. 1871).
• 1953 – Willy Adolf Theodor Ramme, alemaniar entomologoa (j. 1887).
• 1954 – Getúlio Vargas, Brasilgo presidentea (j. 1882).
• 1956 – Kenji Mizoguchi, japoniar zinemagilea (j. 1898).
• 1957 – Ronald Knox, ingeles apaiz katoliko, teologo eta detektibe-eleberrien idazlea (j. 1888).
• 1962 – Mykolas Biržiška, lituaniar historialaria, argitaratzailea, literatura irakaslea eta politikaria (j. 1882).
• 1966 – Tadeusz Bór-Komorowski, poloniar militar eta politikaria (j. 1895).
• 1967 – Henry John Kaiser, estatubatuar industrialaria (j. 1882).
• 1979 – Hanna Reitsch, alemaniar hegazkinlaria, nazien garaian hegazkin probatzailea, hegaldi errekor asko ezarri zituena (j. 1912).
• 1985 – Paul Creston, estatubatuar musikagilea (j. 1906).
• 1989 – Jacques Godechot, frantziar historialaria, 1789ko Iraultzan aditua (j. 1907).
• 1990 – Sergei Dovlatov, errusiar kazetari eta idazlea (j. 1941).
• 1991 – Sergei Akromeiev, sobietar militar eta politikaria, Sobietar Batasuneko Heroia (j. 1923).
• 1994 – Juan Manuel Azcárate Diz, espainiar politikaria (j. 1916).
• 1996 – Jean Aurel, frantziar zinemagilea (j. 1925).
• 1997 –
  • Piero Camporesi, italiar idazlea (j. 1926).
  • Tete Montoliu, kataluniar jazz piano-jolea (j. 1933).
• 1999 – Alexandre Lagoya, egiptoar-frantziar gitarrista, nazioarteko gitarrista bakarlari ospetsuenetako bat (j. 1929).
• 2002 – Cornelis Johannes van Houten, herbeheretar astronomoa (j. 1920).
• 2003 –
  • Miquel Alamar, Panotxa, espainiar estatuko LGBT mugimenduko militante aintzindaria (j. 1946).
  • Wilfred Thesiger, britainiar esploratzailea (j. 1910).
• 2004 –
  • Elisabeth Kübler-Ross, suitzar-estatubatuar psikiatra eta idazlea (j. 1926).
  • Eduardo Ramírez Villamizar, kolonbiar eskultore eta pintorea (j. 1923).
• 2006 – Fernanda de Utrera, andaluziar flamenko-kantaria (j. 1923).
• 2009 – Toni Sailer, austriar alpetar eskiatzailea, garai guztietako handienetakotzat hartua (j. 1935).
• 2010 – Eugenia Roca, kataluniar antzezlea (j. 1928).
• 2011 – Marcel Giró, kataluniar argazkilaria (j. 1912).
• 2014 – Richard Attenborough, ingeles aktore, zinema zuzendari eta ekoizlea (j. 1923).
• 2016 –
  • Michel Butor, frantziar idazlea, Nouveau Roman taldeko egilerik ezagunenetarikoa (j. 1926).
  • Walter Scheel, Alemaniako Errepublika Federaleko presidentea (j. 1919).
  • Zoila Uriarte Gonzáles, perutar mediku, funtzionario eta irakaslea (j. 1967).
  • Roger Yonchien Tsien, txinatar jatorriko estatubatuar biokimikaria, 2008ko Kimikako Nobel Saria (j. 1952).
• 2020 – Pascal Lissouba, Kongoko Errepublikako presidentea (j. 1931).
• 2021 –
  • Hissène Habré, Txadeko presidentea, Human Rights Watchen arabera "Afrikako Pinochet" (j. 1942).
  • Wilfried Van Moer, belgikar futbolaria (h. 1945).
  • Charlie Watts, The Rolling Stones taldeko bateria-jolea (j. 1941).
• 2022 – Hérard Abraham, Haitiko presidentea (j. 1940).
• 2023 – Bernie Marsden, ingeles musikaria, Whitesnake taldeko kidea (j. 1951).

• Santu kristauak: Aure, Bartolome, Bergoi, Jurgi eta Roman.
• Sehaska egutegiko izendegia: Maddi (Iparraldean Mariren parekoa), Berdot/Berdoi/Bergoi eta Bertol/Bartolo.
• San Bartolome jaiak honako herri hauetan ospatzen dira: Amezketa, Bidania, Ibarra, Itsaso eta Zegama.