Abuztuaren 31

Euskal Herria

• 1813 – Tropa ingeles eta portugaldarrek, Espainiaren aliatuak zirenak, Wellington jeneralaren lemapean Donostiari su eman zioten frantziarrak kanporatzeko.
• 1839 – Bergarako besarkadaren bidez, Lehen Gerra Karlistari amaiera eman zitzaion.
• 1975 – Poliziak Jesus Mari Garcia Ripalda hil zuen Donostian.
• 1985 – ETArekin zerikusirik ez zuen Dominique Labeyrie Donibane Lohitzunen tirokatua. GALek akatsa onartu zuen.
• 2006 – Eusko Alkartasunak EAJrekin koalizioan ez joatea erabaki zuen, barne bozketa baten ondoren.

Mundua

• 1724 – Luis I.a Espainiakoa baztangaren ondorioz hil zen, 17 urte zituela, eta sei hilabeteko erregealdiaren ostean. Bere aitak, Filipe V.ak, hartu zuen berriro tronua.
• 1888 – London hiriko Whitechapel barrutiko Buck's Row kalean Mary Ann Nichols andrearen gorpua aurkitu zuten; Jack Tripa-ateratzailearen lehenbiziko erailketa izan zen.
• 1928 – Turkiak alfabeto arabiarra alde batera utzi eta latindarra onartzea adostu zuen.
• 1939 – Alemania naziak irrati-estazio bati egindako eraso poloniarra aipatu zuen, Hitlerri biharamunean Polonia erasotzeko aitzakia emanez eta horrekin Bigarren Mundu Gerra hasiz.
• 1957 – Malaysiak Britainia Handiarekiko independentzia lortu zuen.
• 1961 – Espainiak Marokon zituen azken tropak erretiratu zituen.
• 1962 – Trinidad eta Tobagok independentzia politikoa lortu zuen.
• 1986 – Admiral Nakhimov bidaiari ontzi sobietarra Itsaso Beltzean hondoratu zen Pyotr Vasev kargaontziarekin talka egin ondoren, 398 bidaiari hil zirelarik.
• 1991 – Kirgizistanek SESBrekiko independentzia aldarrikatu zuen.
• 1994 – IRAk su etena iragarri zuen.
• 1997 – Diana Spencer Galesko printzesa auto istripuz hil zen Parisen.

Mundua

• 1928 – Lau soseko opera (alemanez: Die Dreigroschenoper), Kurt Weillen musika eta Bertolt Brechten libretoa duen opera estreinatu zen Berlingo Theater am Schiffbauerdamm antzokian.
• 1955 – The Man from Laramie ("Laramieko gizona") filma estreinatu zen, Anthony Mannek zuzendu eta James Stewart, Arthur Kennedy, Donald Crisp eta Cathy O'Donnell aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2006 – Edvard Munchen Garrasia, 2004ko abuztuaren 22an ostua, polizia norvegiarrak berreskuratu zuen sarekada batean.
• 2012- Argo filma estreinatu zen, Ben Affleck zinema zuzendariak zuzendu eta berak, Bryan Cranston, Alan Arkin eta John Goodman aktoreek antzeztu zuten.

Mundua

• 1897 – Thomas Alva Edisonek kinetoskopioa patentatu zuen, lehen zine proiektagailua.
• 1998 – Ipar Koreak Kwangmyongsong-a jaurtiki zuen, bere lehen satelitea.

Mundua

• 1972 – Bobby Fischer munduko xake txapeldun bihurtu zen, Boris Spassky sobietarraren aurka.

Euskal Herria

• 1743 – Jean Dalbarade, lapurtar militarra, kortsario ospetsua (h. 1819).
• 1831 – Ramon Artola, euskal idazlea (h. 1906).
• 1836 – Ramon Elorriaga, bizkaitar margolaria (h. 1898).
• 1868 – Enrike Zubiri, Manezaundi, euskal idazle eta margolari nafarra (h. 1943).
• 1873 – Ramon Goikoetxea, Evangelista de Ibero, nafar kaputxinoa (h. 1909).
• 1886 –
  • Ramón Biguri, euskal herritar politikaria.
  • Ramon Bikuña, bizkaitar politikari eta enpresaburua (h. 1935).
• 1888 – Ramón Basterra, bizkaitar poeta, diplomatiko eta idazlea (h. 1928).
• 1896 – José Ramón Castro Alaba, nafar sendagilea eta filologoa (h. 1977).
• 1897 – Silverio Izagirre, euskal herritar futbolaria (h. 1935).
• 1922 – Iñigo Aranzadi, nafar ingeniari agronomo, kazetari eta idazlea, etnologian aditua (h. 2003).
• 1928 – Ramon Labaien, euskal herritar enpresaburu, politikari eta euskaltzalea eta Donostiako alkatea (h. 2013).
• 1929 – Fernando Redón, iruindar arkitektoa (h. 2016).
• 1930 – Ramón Aboitiz Musatadi, bizkaitar ingeniari, akademiko eta enpresaria (h. 2010).
• 1947 – José Ramón Lete, gipuzkoar saskibaloi-jokalari ohia eta politikaria, Espainiako Kirolen Goi Kontseiluaren presidentea.
• 1950 – Juan Pablo de Lojendio y Pardo-Manuel de Villena, Arévalo del Reyren dukea, espainiar aitorensemea, Donostian.
• 1952 – Paulino Martínez, nafar txirrindulari ohia, Trespadernen.
• 1958 –
  • Serge Blanco, lapurtar errugbilari ohia eta Biarritz Olympique taldeko zuzendaria, sekula izan den errugbilari euskaldun handiena, Caracasen.
  • Ramón Ibarra, bizkaitar aktorea.
• 1959 – Enrique Villarreal, El Drogas, nafar abeslari, musikari eta baxujolea, Barricada musika taldeko kidea.
• 1962 – Loli Albero, nafar poeta.
• 1964 – Ion Arretxe, gipuzkoar arte zuzendaria, marrazkilaria, idazlea eta aktorea (h. 2017).
• 1968 – Tessa Andonegi, gipuzkoar aktorea.
• 1969 – Justo Ruiz, arabar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1977 – Xabier Otermin, gipuzkoar futbolaria.
• 1981 - Maite Guevara, arabar aktorea eta pailazoa.
• 1988 – Itziar Gonzalez, gipuzkoar hizkuntzalari konputazionala.

Mundua

• 12 – Kaligula, erromatar enperadorea (h. 41).
• 161 – Komodo, erromatar enperadorea (h. 192).
• 1240 – Erramun Jaiogabea, Erromatar Eliza Katolikoko elizgizona (j. 1204).
• 1569 – Jahangir, Indiako mogol enperadorea (h. 1627).
• 1604 – Famiano Michelini, italiar matematikaria, batez ere hidraulikan interesa zuena (h. 1665).
• 1663 – Guillaume Amontons, frantziar fisikari eta instrumentugilea (h. 1705).
• 1749 – Aleksandr Radistxev, errusiar idazlea (h. 1802).
• 1786 – Michel Eugène Chevreul, frantziar kimikaria (h. 1889).
• 1797 – Ramón Castilla, Peruko presidentea (h. 1867).
• 1811 – Théophile Gautier, frantziar poeta eta nobelagilea (h. 1872).
• 1821 – Hermann von Helmholtz, alemaniar fisikaria (h. 1894).
• 1834 – Amilcare Ponchielli, italiar konpositorea (h. 1886).
• 1837 – Édouard Stephan, frantziar astronomoa (h. 1923).
• 1843 – Georg von Hertling, Alemaniako kantzilerra (h. 1919).
• 1853 – Alexei Brusilov, errusiar jenerala (h. 1926).
• 1866 – Elizabeth von Arnim, ingeles idazlea (h. 1941).
• 1870 – Maria Montessori, italiar pedagogo berritzaile eta psikiatra (h. 1952).
• 1872 – Matilda Kxesinskaia, errusiar-poloniar ballet-dantzaria eta Nikolas II.a Errusiako tsarraren maitalea (h. 1971).
• 1877 – Margaret Bemister, kanadar idazle, kazetari eta irakaslea (h. 1984).
• 1878 – Frank Jarvis, estatubatuar atleta (h. 1933).
• 1879 –
  • Alma Mahler, austriar musikagile eta socialitéa (h. 1964).
  • Taishō enperadorea, Japoniako 123. enperadorea (h. 1926).
• 1880 – Gilemina I.a Herbehereetakoa, Herbehereetako erregina (h. 1962).
• 1887 – Zenobia Camprubí, espainiar idazle, itzultzaile eta hizkuntzalaria (h. 1956).
• 1889 – Edward Hulse, Lehen Mundu Gerran parte hartu zuen britaniar ofiziala (h. 1915).
• 1893 – Lily Laskine, frantziar harpa-jotzailea (h. 1988).
• 1897 – Fredric March, estatubatuar aktorea (h. 1975).
• 1898 – Ramona Zapatero Zapatel, errioxar emakume ekintzaile erbesteratua.
• 1900 – Enrique Gaviola, argentinar astrofisikaria (h. 1989).
• 1902 – Maria Dolors Bargalló, kataluniar politikaria eta feminista (h. 1980).
• 1908 –
  • Ricardo Gullón, espainiar literatura-kritikaria (h. 1991).
  • William Saroyan, estatubatuar idazlea (h. 1981).
• 1910 – Mimí Langer, austro- argentinar medikua, psikologoa, psikoanalista eta irakaslea (h. 1987).
• 1912 – Ichiji Otani, japoniar futbolaria (h. 2007).
• 1913 –
  • Helen Levitt, estatubatuar argazkilaria (h. 2009).
  • Bernard Lovell, britainiar astronomoa.
  • Ambros, El Capitán Trueno-ren sortzaile grafikoa (h. 1992).
• 1914 – Richard Basehart, estatubatuar aktorea (h. 1984).
• 1916 –
  • Ramón Salas, burgostar hegazkinlaria, Gerra Zibil garaian matxinoen alde izandakoa (h. 1993).
  • Daniel Schorr, estatubatuar kazetaria.
• 1918 – Alan Jay Lerner, estatubatuar abesti-idazle, libreto egile eta zinema gidoilaria (h. 1986).
• 1919 – Amrita Pritam, indiar idazlea, Punjabgo literaturako lehen emakume garrantzitsutzat hartua (h. 2005).
• 1921 – Miguel Ángel Alonso Samaniego, errioxar farmazialari eta politikaria, Arabako gobernadore zibila (h. 1981).
• 1924 – Buddy Hackett, estatubatuar aktore eta umorista (h. 2003).
• 1925 – Maurice Pialat, frantziar zinema-zuzendari eta gidoigilea (h. 2003).
• 1927 – Roland Simounet, frantziar arkitektoa (h. 1996).
• 1928 –
  • James Coburn, estatubatuar aktorea (h. 2002).
  • Ramón Martín Mateo, espainiar legelari eta unibertsitateko irakaslea, Bilboko Unibertsitatearen laugarren eta azken errektorea (h. 2014).
• 1929 –
  • Julio Ramón Ribeyro, perutar idazlea, XX. mendeko perutar idazle gailenetako bat (h. 1994).
  • Osamu Yamaji, japoniar futbolaria.
• 1935 –
  • Eldridge Cleaver, estatubatuar politikaria eta beltzen aldeko aktibista (h. 1998).
  • Frank Robinson, beisbol jokalaria.
• 1936 – Otelo Saraiva de Carvalho, portugaladar militar eta politikaria, 1974ko Krabelinen Iraultzaren arduradun nagusia (h. 2021).
• 1939 – Paul Winter, estatubatuar musikaria eta musikagilea.
• 1940 – Alain Calmat, frantziar patinatzaile artistiko ohia eta politikaria.
• 1941 –
  • Emmanuel Nunes, Parisen bizi izandako portugaldar musikagilea (h. 2012).
  • Linda White, euskara irakasle, ikertzaile, itzultzaile eta idazle eusko estatubatuarra.
• 1942 –
  • Pedro Solbes, espainiar politikaria eta legelaria (h. 2023).
  • Eugenio Trías, kataluniar filosofo eta idazlea (h. 2013).
• 1944 – Anna Lizaran, kataluniar aktorea (h. 2013).
• 1945 –
  • Sérgio Godinho, portugaldar abeslaria.
  • Van Morrison, irlandar musikagilea, bere belaunaldiko musikari eraginkorrenetakoa.
  • Itzhak Perlman, israeldar biolin-jotzailea, XX. mendearen bigarren erdiko munduko onenetakotzat joa.
• 1948 – Holger Osieck, alemaniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1949 –
  • Richard Gere, estatubatuar aktorea.
  • Hugh David Politzer, estatubatuar fisikaria, 2004ko Fisikako Nobel Saria.
• 1951 – Pedro Algorta, 1972ko Uruguaiko Aireko Armadaren 571 hegaldiaren istripu eta odiseatik bizirik ateratako bat.
• 1954 –
  • Caroline Cossey, ingeles modeloa, Playboy aldizkariaren azalerako posatu zuen lehen emakume transexuala.
  • Robert Kocharyan, Armeniako eta Artsakheko presidentea.
  • Antonio Resines, espainiar aktorea.
• 1955 – Edwin Moses, estatubatuar atleta ohia, 400 metroko hesi-lasterketan espezializatua eta 107 final jarraian irabazitakoa.
• 1956 –
  • Tsai Ing-wen, Taiwango presidentea.
  • Masashi Tashiro, japoniar telebistako artista eta abeslaria (Rats & Star).
• 1958 – Éric Zemmour, frantziar saiakeragile, polemista eta kazetaria.
• 1960 – Hassan Nasrallah, Hizbullahko liderra.
• 1962 – Geoffrey Blake, estatubatuar aktore eta umorista.
• 1965 –
  • Terelu Campos, espainiar aurkezle, telebistako kolaboratzaile eta enpresaburua.
  • Pablo Motos, espainiar telebista aurkezle eta irrati-esataria.
• 1966 – Juncal Rivero, espainiar top-model ohi eta aktorea.
• 1970 – Rania Jordaniakoa, Jordaniako erregina ezkontidea.
• 1971 – Pádraig Harrington, irlandar golfaria.
• 1974 – Teruyoshi Ito, japoniar futbolaria.
• 1975 – Sara Ramírez, mexikar-estatubatuar aktore eta abeslaria.
• 1977 –
  • Jeff Hardy, World Wrestling Entertainmenteko (WWE) estatubatuar borrokalari profesionala.
  • Craig Nicholls, rock musikaria.
• 1978 – Adam Laxalt, euskal jatorriko estatubatuar abokatu eta politikaria.
• 1979 – Noelia, puertorricar abeslaria.
• 1981 – Tomás Nistal, espainiar txirrindulari ohia.
• 1982 – Pepe Reina, espainiar futbolaria.
• 1984 – Marko Banić, kroaziar saskibaloi jokalaria.
• 1985 – Mohammed bin Salman, Saudi Arabiako Printze oinordekoa.
• 1989 – Malena Costa, espainiar publizitate-modeloa.
• 1991 –
  • Jakub Słowik, poloniar futbolaria.
  • Shi Tingmao, txinatar tranpolin jauzilaria.
• 1993 – Rémi Fraisse, frantziar botanikaria (h. 2014).

Euskal Herria

• 1450 – Elisabet Nafarroakoa, Nafarroako Erresumako infanta (j. 1395).
• 1651 – Tiburcio Redin, euskal militar eta politikaria (j. 1597).
• 1768 – Martin Karrera, gipuzkoar arkitektoa (j. 1713).
• 1923 – Ramón Untzaga, bizkaitar futbolaria, atzerako artaziaren asmatzailea, Txilen (j. 1894).
• 1936 –
  • Gregorio Balparda, euskal herritar politikari, abokatu eta historialaria, Bilboko alkatea, fusilatua (j. 1874).
  • Manuel Guzmán García, gipuzkoar politikari errepublikanoa, Coruñan fusilatua (j. 1878).
• 1965 – Pedro Laxalt, lapurtar aktorea, Argentinan lan egin zuena, Buenos Airesen (j. 1900).
• 1975 – Jesus Mari Garcia Ripalda, gipuzkoar militante komunista, Espainiako poliziak tiroz hila (j. 1952).
• 1979 – René Delzangles, lapurtar politikaria, Pirinio Atlantikoetako Kontseilari Nagusia (j. 1889).
• 1992 – Kasilda Hernáez, Kasi, gipuzkoar anarkista ezaguna eta Felix Likinianoren laguna (j. 1914).
• 2001 – Julio Antonio Elizegi, nafar futbolaria, Coruñan (j. 1910).
• 2003 – Mario Onaindia, euskal herritar politikari sozialista, idazlea eta ETAkide izandakoa (j. 1948).
• 2004 - Santiago Pérez Luzuriaga, Pachi, bizkaitar futbolaria, Bartzelonan (j. 1917).
• 2020 – Juan Jose Goiriena de Gandarias, arabar ikertzaile eta irakaslea (j. 1948).

Mundua

• 1056 – Teodora Porfirogeneta, Bizantziar Inperioko enperatriza (j. c. 980).
• 1158 – Antso III.a Gaztelakoa, Gaztelako erregea (j. 1134).
• 1324 – Henrike II.a Ziprekoa, Zipreko eta Jerusalemgo erregea (j. 1270).
• 1372 – Ralph Stafford, Ingalaterrako noblea, Ehun Urteko Gerran parte hartu zuen militar nabarmena (j. 1301).
• 1422 – Henrike V.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (j. 1387).
• 1522 – Gonzalo Pizarro Rodríguez de Aguilar, espainiar militarra.
• 1528 – Matthias Grünewald, alemaniar margolaria (j. c. 1480).
• 1563 – Montorsoli, italiar elizgizon, eskultore eta arkitekto manierista (j. 1507).
• 1688 – John Bunyan, ingeles teologo eta idazlea (j. 1628).
• 1709 – Andrea Pozzo, italiar pintorea eta arkitektoa (j. 1642).
• 1724 – Luis I.a Espainiakoa, Espainiako erregea (j. 1707).
• 1795 – François-André Danican Philidor, frantses musikagilea eta xake-jokalari ospetsua (j. 1726).
• 1811 – Louis Antoine de Bougainville, frantziar itsasgizona (j. 1729).
• 1814 – Arthur Phillip, briainiar Royal Navyko ofiziala eta Hegoaldeko Gales Berriko koloniako gobernadorea (j. 1738).
• 1864 – Ferdinand Lassalle, alemaniar politikari sozialista (j. 1825).
• 1867 – Charles Baudelaire, frantziar poeta, kritikari eta itzultzailea (j. 1821)
• 1869 – Mary Ward, irlandar zientzialaria eta auto-istripuz hildako lehen pertsona (j. 1827)
• 1888 – Mary Ann Nichols, ustez Jack Tripa-ateratzailearen lehenengo biktima (j. 1845).
• 1912 – Paul Robin, frantziar pedagogo eta hezitzaile anarkista (j. 1837).
• 1920 – Wilhelm Wundt, alemaniar fisiologo, filosofo eta Psikologiaren aitzindaria (j. 1832).
• 1940 – Raymond Smith Dugan, estatubatuar astronomoa (j. 1878).
• 1941 – Marina Tsvetaieva, errusiar poeta eta idazlea (j. 1892).
• 1945 – Stefan Banach, poloniar matematikaria (j. 1892).
• 1948 – Andrei Zhdanov, sobietar politikaria (j. 1894).
• 1963 – Georges Braque, frantziar margolari eta eskultorea (j. 1882).
• 1966 – Kasimir Edschmid, alemaniar idazlea (j. 1890).
• 1967 –
  • Tamara Bunke, Tania, argentinar iraultzaile komunista eta espioia (j. 1937).
  • Ilia Ehrenburg, sobietar idazle, kazetari, itzultzaile eta intelektuala (j. 1891).
• 1969 –
  • Luisa Landová-Štychová, txekoslovakiar politikaria, feminista, hezitzailea eta astronomoa (j. 1885).
  • Rocky Marciano, Txapeldun Zuri Handia, estatubatuar boxeolaria, borrokaldi bat galgu gabe erretiratu zen pisu astunetako boxeolari bakarra (j. 1923).
• 1973 – John Ford, irlandar-estatubatuar zine zuzendaria (j. 1894).
• 1974 – Norman Kirk, Zeelanda Berriko 29. lehen ministroa (j. 1923).
• 1977 – Atala Apodaca, mexikar irakasle, feminista eta iraultzailea (j. 1884).
• 1978 – John Wrathall, Rhodesiako 2. presidentea (j. 1913).
• 1979 –
  • Celso Emilio Ferreiro, galiziar idazlea (j. 1912).
  • Sally Rand, estatubatuar aktore eta dantzaria (j. 1904).
• 1985 – Frank Macfarlane Burnet, australiar birologoa immunologian egindako ekarpenagatik ezaguna, 1960ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1899).
• 1986 –
  • Urho Kekkonen, Finlandiako 8. Presidentea (j. 1900).
  • Henry Moore, britainiar eskultorea, XX. mendeko eskultore nagusietako bat (j. 1898).
• 1988 – Leonidas Proaño, ekuadortar apezpiku erromatar katolikoa (j. 1910).
• 1990 – Nat Clifton, estatubatuar kirolaria, NBAn jokatu zuen lehen afroamerikarra (j. 1922).
• 1994 – Lucila Palacios, venezuelar idazlea (j. 1902).
• 1997 – Diana Galeskoa, Lady Di, Galesko printzesa (j. 1961).
• 2000 – Jacques Allières, frantziar hizkuntzalari poliglota eta Ohorezko euskaltzaina (j. 1929).
• 2002 –
  • Lionel Hampton, estatubatuar jazz musikaria (j. 1908).
  • George Porter, britainiar kimikaria, 1967ko Kimikako Nobel Saria (j. 1920).
• 2005 –
  • Eladia Blázquez, argentinar tango-abeslari eta konpositorea (j. 1931).
  • Józef Rotblat, poloniar zientzialaria, 1995eko Bakearen Nobel Saria (j. 1908).
• 2009 – Barry Flanagan, galestar eskultore eta poeta (j. 1941).
• 2010 – Laurent Fignon, frantziar txirrindularia (j. 1960).
• 2012 –
  • Carlo Maria Martini, italiar kardinala, Milango artzapezpikua izandakoa (j. 1927).
  • Klaus Niebel, alemaniar industrialari eta euskaltzalea (j. 1937).
  • Norbert Walter, alemaniar ekonomialaria (j. 1944).
• 2015 – Pepita Patiño Páez, espainiar militante antifrankista (j. 1925).
• 2018 – Luigi Luca Cavalli-Sforza, italiar zientzialaria, populazioen genetikan aditua (j. 1922)
• 2019 – Immanuel Wallerstein, estatubatuar soziologo eta gizarte-zientifiko historikoa, mundu-sistema analisiaren teoriko nagusia (j. 1930).
• 2020 – Pranab Mukherjee, Indiako 13. presidentea (j. 1935).
• 2021 – Michael Constantine, greko-estatubatuar aktorea (j. 1927).
• 2023 – Jan Jongbloed, herbeheretar futbolaria (j. 1940).

• Santu kristauak: Markos, Nonato, Ramon eta Rufina.
• Sehaska egutegiko izendegia: Etxahun eta Eneperi.
• Elkartasunaren nazioarteko eguna.