Abuztuaren 9

Euskal Herria

• 1970 – 1970eko Urdulizko tren istripua: 33 pertsona hil ziren Urdulizen bi trenek elkar jotzean.

Mundua

• 378 – Godoen eta erromatarren arteko Hadrianopolisko gudua
• 1921 – Abd el-Krimek Espainiako Armada garaitu zuen Annualgo guduan eta Rifeko Errepublika aldarrikatu zuten.
• 1942 – Mohandas Gandhi lider indiarra britainiar indarrek atxilotu zuten Bombayn, Quit India mugimendua eraginez.
• 1945 – Bockscar AEBetako aire armadaren hegazkinak Fat Man izeneko bonba nuklearra jaurti zuen Nagasakin, Japonian, hiria guztiz suntsituz eta 80.000 hildako utziz.
• 1956 – 20.000 emakume hegoafrikar kalera atera ziren Pretorian, apartheid legeen aurka.
• 1965 – Singapur Malaysiako Federaziotik independizatu zen.
• 2002 – ETAk Torreviejako hanburgesategi batean bonba bat eztandarazi zuen.
• 2014 – Michael Brownen hilketa: 18 urteko arraza beltzeko gaztea hil egin zen arraza zuriko polizia batek tirokatua izan ondoren.

Euskal Herria

Mundua

• 1173 – Pisan ezkila-dorre erromanikoa eraikitzen hasi ziren, gerora Pisako Dorre Okerra (irudian) izango zena.
• 1989 – The Abyss (Amildegia) filma estreinatu zen, James Cameronek zuzendu eta Ed Harris, Mary Elizabeth Mastrantonio eta Michael Biehn aktoreek antzeztu zuten.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 2012 – Maider Unda euskaldunak Udako XXX. Olinpiar Jokoetako Borroka libre lehiaketan brontzezko domina irabazi zuen.

Mundua

Euskal Herria

• 1819 – Justo Arévalo, nafar aitoren seme eta politikaria (h. 1908).
• 1867 – Salvador Azpiazu, arabar marrazkilari eta ilustratzailea (h. 1927).
• 1878 – Juan Maria Roman Dornaku, euskal idazle eta lexikologoa (h. 1959).
• 1888 – André Perchicot, lapurtar pistako txirrindulari eta abeslaria (h. 1950).
• 1894 – Joseph Urtasun, lapurtar apaiza, Valenceko apezpikua eta Avignongo artzapezpikua (h. 1980).
• 1903 – Santiago Aznar, euskal herritar politikari sozialista (h. 1979).
• 1921 –
  • Elias Amezaga, bizkaitar idazlea (h. 2008).
  • Román Galarraga, gipuzkoar futbolari, futbol entrenatzaile eta politikaria (h. 2009).
• 1928 – Alberto Schommer, gasteiztar argazkilaria (h. 2015).
• 1932 – José Antonio Agiriano, euskal sindikalista eta politikaria (h. 1996).
• 1940 - Juan Goiaran, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 2017).
• 1942 – Iñigo Agirre, bizkaitar geografo eta politikari jeltzalea.
• 1953 – Seve Calleja, bizkaitar idazlea, Zamoran.
• 1971 – Ibon Ajuria, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1972 – Aitor Huegun, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1973 – Koteto Ezkurra, nafar pilotaria, erremonteko buruz buruko txapelketa gehien irabazi duena (11 txapelketa).
• 1984 – Gaizka Tokero, arabar futbolari ohia.
• 1985 – Oihane Amantegi, bizkaitar antropologo, itzultzaile eta idazlea.
• 2001 – Vera Alonso, bizkaitar emakumezko aktorea eta modelo transgeneroa.
• 2003 – Sergio López Revilla, bizkaitar futbolaria.
• 2005 –
  • Ane Garmendia, gipuzkoar aktorea.
  • Daniel Rodríguez Crespo, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 1484 – Luisa de Medrano, espainiar latinista (h. 1527?).
• 1696 – Josef Wentzeslao I.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (h. 1772).
• 1746 – Lorenzo Igual, estremadurar apaiza, Iruñeko apezpikua (h. 1814).
• 1757 – Elizabeth Hamilton, New Yorkeko aurreneko umezurtz-etxe pribatuaren sortzaileetako bat (h. 1854).
• 1776 – Amedeo Avogadro, italiar fisikari eta kimikaria (h. 1856).
• 1794 – Achille Valenciennes, frantziar zoologoa (h. 1865).
• 1839 – Gaston Paris, frantziar jakituna (h. 1903).
• 1847 – Maria Vittoria dal Pozzo, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1876).
• 1861 – Dorothea Klumpke, estatubatuar astronomoa, Parisko Behatokian Neurketa Agentzia zuzendu zuena (h. 1942).
• 1863 – Romanonesko kondea, espainiar lurjabe agintetsua eta Espainiako presidentea (h. 1950).
• 1878 – Eileen Gray, irlandar arkitekto, artista eta altzari diseinatzailea, arkitektura modernoaren aitzindarietako bat (h. 1976).
• 1880 – Ramón Pérez de Ayala, espainiar idazlea (h. 1962).
• 1881 – Antonio Gaston Orleans-Bragantzakoa, Brasilgo printzea (h. 1918).
• 1890 – Eino Kaila, finlandiar filosofo, kritiko eta irakaslea (h. 1958).
• 1896 – Jean Piaget, suitzar filosofo, natura zientzialari eta psikologoa (h. 1980).
• 1897 – Marta Brunet, txiletar idazlea (h. 1967).
• 1899 –
  • Armand Salacrou, frantziar antzerkigilea (h. 1989).
  • Pamela Travers, australiar-ingeles idazlea, Mary Poppinsen eleberrien egilea (h. 1996).
• 1902 – Zino Francescatti, frantziar biolin-jotzaile eta irakaslea (h. 1991).
• 1907 – Ángeles Gasset, espainiar maistra, Madrilgo Estudio ikastetxeko fundatzaileetako bat (h. 2005).
• 1908 – Tommaso Landolfi, italiar idazlea (h. 1979).
• 1911 – William Fowler, estatubatuar fisikaria, 1983ko Fisikako Nobel Saria (h. 1995).
• 1912 –
  • Bojan Adamič, esloveniar musikagilea (h. 1995).
  • Igor Markevitx, ukrainar musikagilea eta zuzendaria (h. 1983).
• 1914 – Tove Jansson, suedierazko finlandiar idazlea eta ilustratzailea (h. 2001).
• 1918 – Robert Aldrich, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea (h. 1983).
• 1919 –
  • Joop den Uyl, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1987).
  • Emilio Vedova, italiar margolaria (h. 2006).
  • Leona Woods, lehen erreaktore nuklearra eta lehen bonba atomikoa eraikitzen lagundu zuen estatubatuar fisikaria (h. 1986).
• 1920 –
  • Luisa Alberca, eleberri eta gidoi erradiofonikoen espainiar idazlea (h. 2006).
  • Marjorie Hyams, estatubatuar jazz-musikari, bibrafonista, pianista, bateria-jole eta musika-moldatzailea (h. 2012).
  • Waldemar Esteves da Cunha, Santos hiriko Momo erregea, inoiz izan den Momo erregerik zaharrena (h. 2013).
  • Willi Heinrich, alemaniar idazlea (h. 2005).
• 1921 – Patricia Marmont, britainiar aktorea (h. 2020).
• 1922 –
  • Conchita Cintrón, Peruko toreatzaile erreferentea, burtziketaren figura (h. 2009).
  • Philip Larkin, ingeles olerkari, eleberrigile, liburuzain eta jazz-kritikaria (h. 1985).
• 1923 – Mário Cesariny de Vasconcelos, portugaldar idazlea eta margolaria (h. 2006).
• 1925 – Emily Doyaga, estatubatuar hizkuntzalaria, euskararen eta euskal kulturaren erreferentziako bultzatzailea AEBetan (h. 2020).
• 1927 –
  • Marvin Minsky, estatubatuar zientzialaria, adimen artifizialaren aitatzat hartua (h. 2016).
  • Robert Shaw, ingeles aktore eta eleberri idazlea (h. 1978).
• 1930 –
  • Carmen Balcells, kataluniar agente literarioa (h. 2015).
  • Jacques Parizeau, Quebeceko lehen ministroa (h. 2015).
• 1931 – – Mário Zagallo, brasildar futbolari eta entrenatzailea (h. 2024).
• 1937 –
  • Hans Burmann, alemaniarko espainiar zinema argazkilaria.
  • Renato Longo, italiar ziklo-kroslaria (h. 2023).
• 1938 –
  • Leonid Kutxma, Ukrainako presidente ohia.
  • Rodney Laver, australiar tenis jokalari ohia, 1960ko hamarraldiko jokalaririk onenetakoa.
• 1939 – Romano Prodi, Italiako lehen ministro eta Europako Batzordeko presidente ohia.
• 1940 – Mercedes Alonso, espainiar aktorea.
• 1943 – Lorenzo Sanz, espainiar enpresaburua, Real Madril klubeko presidentea (h. 2020).
• 1944 – Sam Elliott, estatubatuar aktorea.
• 1946 – Pedro R.S., brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1950 –
  • Anémone, frantziar aktorea eta zinema zuzendaria (h. 2019).
  • Mauro Corona, italiar idazle, alpinista eta eskultorea.
• 1953 –
  • Sandra Pierantozzi, Palauko presidenteordea.
  • Jean Tirole, frantziar ekonomialaria, ekonometrian aditua, 2014ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1957 –
  • Jerónimo Gómez, UPNko nafar politikaria.
  • Melanie Griffith, estatubatuar aktorea.
• 1959 – Halyna Hereha, Ukrainako enpresaburu abaretsenetako bat.
• 1961 – John Key, Zeelanda Berriko lehen ministroa.
• 1962 – Annegret Kramp-Karrenbauer, alemaniar politikaria, CDUko presidentea.
• 1963 –
  • Whitney Houston, estatubatuar abeslari, aktore, ekoizle eta modeloa (h. 2012).
  • Barton Lynch, australiar surflari ohia.
• 1967 – Marja-Liisa Olthuis, sami jatorriko finlandiar hizkuntzalari, itzultzaile eta idazlea.
• 1968 –
  • Gillian Anderson, zinema, telebista eta antzerkiko estatubatuar aktorea.
  • Eric Bana, australiar aktorea.
• 1971 –
  • Davide Rebellin, italiar txirrindularia, garai guztietako klasikomano bikainenetakotzat joa (h. 2022).
  • Roman Romanenko, errusiar kosmonauta.
• 1972 – Juanes, kolonbiar pop eta rock abeslari eta musikagilea.
• 1976 –
  • Rhona Mitra, britainiar aktorea, modelo-ohia eta abeslaria.
  • Audrey Tautou, frantziar aktorea.
• 1980 – Stephen Schneider, estatubatuar aktore, idazle eta enpresaria.
• 1981 – Julián Cerdá Vicente, espainiar futbolaria.
• 1982 –
  • Tyson Gay, estatubatuar atleta ohia.
  • Anna Simon, kataluniar kazetaria eta telebista aurkezlea.
• 1985 –
  • Anna Kendrick, estatubatuar aktore eta abeslaria.
  • Marcelo Valle Silveira Mello, brasilar segurtasun-hacker eta kriminala.
• 1987 – Eduard Prades, kataluniar txirrindularia.
• 1988 – Pablo Hasél, kataluniar rap kantaria, abestien letretan terrorismoa goraipatzeagatik espetxera zigortua.
• 1990 –
  • Sarah McBride, estatubatuar LGBT kolektiboaren aldeko ekintzaile eta politikaria.
  • Bill Skarsgård, suediar aktorea.
• 1991 – Alexa Bliss, borrokalari profesional eta fitnesseko modelo estatubatuarra.
• 1992 – María España Almendro, espainiar saskibaloi-jokalaria.

Euskal Herria

• 1648 – Diego Vidal de Liendo, bizkaitar apaiz katoliko eta margolari barrokoa, Sevillan (j. 1602).
• 1672 – Jusepe Ximénez, nafar musikagilea (j. c. 1600).
• 1891 - Matilde Orbegozo, bizkaitar poeta (j. 1837).
• 1912 – Ama Kandida, euskal lekaimea, Jesusen Alabak ordenaren sortzailea, Salamancan (j. 1845).
• 1919 – Emiliano Arriaga, bizkaitar musikagilea eta gaztelaniazko idazlea (j. 1844).
• 1920 – Mario Adan de Iartza, bizkaitar politikaria eta agronomoa (j. 1846).
• 1934 – Victoriano Fernández Askartza, nafar astronomoa, Cercedillan (j. 1870).
• 1936 – Faustino Oteitza, nafar apaiz eskolapioa, Huescan fusilatua (j. 1890).
• 1952 – Jose Iturria, nafar idazlea eta apaiz kaputxinoa (j. 1870).
• 1961 – Orixe, euskal idazlea (j. 1888).
• 1990 – Ángel Calvo, bizkaitar futbolari eta futbol entrenatzailea (j. 1919).
• 1995 – Gabriel Ramos, bizkaitar pintore eta grabatzailea (j. 1939).
• 1996 – Agustín Argote, bizkaitar boxeolaria, Adelaiden (j. 1925).
• 2014 – Juan Azaldegi, gipuzkoar koru eta orkestra zuzendaria, Bartzelonan (j. 1924).
• 2016 – Miguel Jose Asurmendi, euskal apezpikua, Gasteizko elizbarrutiko apezpikua izandakoa (j. 1940).
• 2017 – Miren Josune Tolaretxipi, gipuzkoar irakaslea, 60ko hamarkadako Ikastolen sorrerako andereñoetako bat (j. 1926).
• 2023 – Amaia Goirigolzarri Alegria, euskal abokatua, Sare Herritarreko eta Erabakizaleak taldeko kidea (j. 1978).

Mundua

• 117 – Traiano, erromatar enperadorea (j. 53)
• 378 – Valente, erromatar enperadorea (j. 328).
• 803 – Irene Atenaskoa, Bizantziar Inperioko enperatriza.
• 833 – Al-Mamun, abbastar kalifa (j. 786).
• 1048 – Damaso II.a, Aita santua.
• 1157 – Kanuto V.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. 1129).
• 1204 – Maria Xanpainakoa, Balduin I.a Konstantinoplakoaren ezkontide-enperadorea (j. c. 1174).
• 1420 – Pierre d'Ailly, Frantziako teologoa eta Erromatar Eliza Katolikoko kardinala (j. 1351).
• 1696 – Wacław Potocki, poloniar poeta (j. 1621).
• 1848 – Frederick Marryat, Royal Navyko ofiziala eta eleberrigilea (j. 1792).
• 1854 – Frederiko Augusto II.a Saxoniakoa, Saxoniako erregea (j. 1797).
• 1858 – Maria Clara Haitikoa, Haitiko enperatriz ezkontidea (j. 1758).
• 1866 – Raffaello Sernesi, italiar margolaria (j. 1838).
• 1877 – Timothy Abbott Conrad, estatubatuar geologo eta malakologoa (j. 1803).
• 1904 – Friedrich Ratzel, alemaniar geografoa (j. 1844).
• 1919 –
  • Ralph Albert Blakelock, estatubatuar margolaria (j. 1847).
  • Ernst Haeckel, alemaniar biologo, mediku, naturalista eta filosoa (j. 1834).
  • Ruggiero Leoncavallo, italiar musikagilea eta libreto-egilea (j. 1857).
• 1932 – John Charles Fields, kanadar matematikaria (j. 1863).
• 1938 – Leo Frobenius, alemaniar etnologo eta antropologoa (j. 1873).
• 1942 – Edith Stein, Gurutzeko Teresa Benedikta, judu-alemaniar filosofoa eta santua (j. 1891).
• 1943 – Chaïm Soutine, lituaniar margolaria (j. 1893).
• 1944 – Ernst Lossa, 14 urtedun gazte yenichea, naziek eraila (j. 1929).
• 1946 – Léon Gaumont, frantziar asmatzailea eta industria-gizona (j. 1864).
• 1959 – Emil František Burian, txekoslovakiar musikagile, idazle eta antzerki eta zinema-gidoilaria (j. 1904).
• 1962 – Hermann Hesse, alemaniar-suitzar poeta, idazle eta margolaria, 1946ko Literaturako Nobel Saria (j. 1877).
• 1969 –
  • Cecil Frank Powell, ingeles fisikaria, 1950eko Fisikako Nobel Saria (j. 1903).
  • Sharon Tate, estatubatuar aktore eta modeloa, Charles Mansonen jarraitzaileek eraila (j. 1943).
• 1972 – Ernst von Salomon, alemaniar idazlea (j. 1902).
• 1975 – Dmitri Xostakovitx, sobietar konpositorea (j. 1906).
• 1976 – José Lezama Lima, kubatar poeta, eleberrigilea eta saiakera-idazlea (j. 1910).
• 1978 – James Gould Cozzens, estatubatuar eleberrigilea (j. 1903).
• 1984 – Walter Tevis, estatubatuar eleberrigilea (j. 1928).
• 1986 - Ruth Lichterman, munduko lehen programatzaile informatikoetako bat, ENIAC ordenagailuaren jatorrizko sei programatzaileetako bat (j. 1924).
• 1995 – Jerry Garcia, estatubatuar gitarra-jotzailea (j. 1942).
• 1996 – Frank Whittle, ingeles ingeniari aeronautikoa (j. 1907).
• 2000 – John Harsanyi, estatubatuar ekonomialaria, 1994ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1920).
• 2005 – Colette Besson, frantziar korrikalaria, 200, 400 eta 800 metroko lasterketetan aditua (j. 1946).
• 2006 – James Alfred Van Allen, estatubatuar fisikaria, Van Allenen gerrikoen aurkitzailea (j. 1914).
• 2008 –
  • Mahmud Darwish, palestinar poeta, kulturgizon eta politikaria (j. 1941).
  • Bernie Mac, estatubatuar aktore eta umorista (j. 1957).
• 2013 – Eduardo Falú, argentinar gitarrista eta musikagilea (j. 1923).
• 2016 – Celestina Marrón, asturiar militante komunista (j. 1926).
• 2019 – Vassilakis Takis, greziar eskultorea, arte zinetikoa landu zuena (j. 1925).
• 2020 – Iain Laughland, eskoziar errugbilaria (j. 1935).
• 2021 – Lester Bird, Antigua eta Barbudako 2. lehen ministroa (j. 1938).
• 2022 –
  • Raymond Briggs, britainiar haur literaturako idazle eta ilustratzailea (j. 1934).
  • Nicholas Evans, ingeles kazetari, gidoilari, zinema eta telebista ekoizle eta idazlea (j. 1950).
• 2023 – Robbie Robertson, kanadar musikaria (j. 1943).

• Sehaska egutegiko izendegia: Maitane, Maitena, Maite eta Leiane.