Azaroaren 29

Euskal Herria

• 1978 – ETAk Alejandro Hernandez Cuesta zibila hil zuen Irunen.
• 2006 – Euskal Autonomi Erkidegoko lehen hezkuntzako irakasleek greba egin zuten.
• 2009 – Goardia zibil batek bere burua zauritu zuen, Leitzako koartelaren aurka egindako erasoa asmatuz.

Mundua

• 524 – Ahkal Moʼ Nahb I, maien Palenque hiriko agintaria, 23 urteko erregetzaren ostean hil zen. Lau urte iraun zuen errege-arteko aldia hasi zen.
• 1878 – Espainiar Ejerzitoa eratzeko baimena ematen duen legea onartu zen.
• 1944 – Albania Alemaniarren okupaziotik askatu zen eta komunismoa ezarri zuen.
• 1945 – Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistaren sorrera.
• 1982 – SESBk, Afganistan okupatu zuen.
• 1984 – Yasser Arafat berriro hautatu zuten PAE zuzentzeko.
• 2006 – Benedikto XVI.ak Turkiarako bidaia hasi zuen, mehatxu eta kritika askoren artean, hilabete batzuk lehenago islameko buruzagiak irain moduan hartu zuten hitzaldiaren ondoren.
• 2008 – Ehunka hildako izan ziren Nigeriako Jos hirian kristauen eta musulmanen arteko liskarren ondorioz.

Euskal Herria

• 1949 – Duguna dantza taldea lehen aldiz publikoki agertu zen Iruñean, San Zernin festan.
• 1980 – Egun honetatik abenduaren 7rarte Oñatin hasi eta Bilbon amaitu zen Korrikaren lehenbiziko ekitaldiari hasiera eman zitzaion.

Mundua

• 1898 – Gigantes y cabezudos (euskaraz: Erraldoiak eta buruhandiak), Manuel Fernández Caballeroren musika eta Miguel Echegarayren libretoa duen opera estreinatu zen Madrilgo Zarzuelako Antzokian.
• 1973 – Catholics ("Katolikoak") filma estreinatu zen, Jack Goldek zuzendu eta Martin Sheen, Trevor Howard, Raf Vallone eta Cyril Cusack aktoreek antzeztu zuten.
• 2005 – Memoirs of a Geisha ("Geisha Baten Oroimenak") filmaren estreinaldia Tokio hirian, Rob Marshallek zuzendu eta Zhang Ziyi, Ken Watanabe, Gong Li eta Michelle Yeoh aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

• 1877 – Thomas Edisonek, berak asmatutako fonografoa nola zebilen erakutsi zuen lehen aldiz.

Euskal Herria

• 2006 – Athleticek Jose Manuel Esnal "Mane" entrenatzailearen fitxaketa ofiziala egin zuen Felix Sarriugarte entrenatzailea ordezka zezan.
• 2015eko Esku Huskako Lau eta Erdiko Pilota Txapelketako finala: Urrutikoetxeak Martinez de Irujori 22-20 irabazi zion, 12 tanto jarraian egin eta partiduari modu ikusgarrian buelta eman ostean.

Mundua

• 1899 – Joan Gamperrek eta futbolista talde batek FC Barcelona sortu zuten.

Euskal Herria

• 1767 – Joan Inazio Iztueta, gipuzkoar idazlea (h. 1845).
• 1832 – Joaquín Jamar, nafar ekonomialari, enpresaburu eta politikaria (h. 1887).
• 1853 – Francisca Sarasate, nafar idazlea, Coruñan (h. 1922).
• 1897 – Pedro Vallana, euskal herritar futbolari, entrenatzaile eta arbitroa (h. 1980).
• 1903 – Pilar Prieto Rubio, 111 urte eta 59 egun bizi izandako Euskal Herritarra (h. 2015).
• 1904 – Eloy Erentxun, gipuzkoar margolaria (h. 1987).
• 1907 – Andres Irujo, nafar politikari abertzalea (h. 1993).
• 1920 –
  • Jesús Larralde, nafar farmakologoa (h. 2018).
  • Pio Lindegaard, Zornotzako daniarra, Danimarkako kontsula Bilbon eta jazz musikan aditua (h. 1999).
• 1922 – Rafael Olaetxea, nafar apaiz katoliko eta historialaria (h. 1993).
• 1930 – Serafin Areta, Areta I, nafar futbolaria (h. 1997).
• 1940 –
  • José Antonio González Salazar, arabar etnografoa eta apaiza.
  • Jesus Isasi, euskal txirrindularia, Luancon (h. 2005).
• 1944 – Javier Hormaza, bizkaitar futbolari ohia.
• 1947 – Cecilio Ugarte, arabar gimnasta ohia.
• 1965 – Miren Irigoien Aizarna, gipuzkoar euskaltzale eragilea.
• 1974 – Esther López, gipuzkoar boleibol jokalaria.
• 1979 – Vanessa Rodríguez, bizkaitar futbolaria.
• 1982 –
  • Ane Ibarzabal, bizkaitar kazetari eta telebista aurkezlea.
  • Paula Oribe, arabar gimnasta erritmiko ohia.
• 1994 – Amaia Elizagoien, nafar bertsolaria, idazlea eta ipuin-kontalaria.
• 1995 – Uxue Ansorregi, gipuzkoar herri-kirolaria.
• 1996 – Leire Baños, gipuzkoar futbolaria.
• 2001 – Markel Arana, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1206 – Béla IV.a Hungariakoa, Hungaria eta Kroaziako erregea eta Estiriako dukea (h. 1270).
• 1627 – John Ray, britainiar naturista (h. 1705).
• 1725 – Nicolas Guibal, Würtemberg dukerriko frantziar gorteko margolaria (h. 1784).
• 1766 – Maine de Biran, frantziar filosofoa (h. 1824).
• 1781 – Andrés Bello, venezuelar humanista, diplomatikoa, poeta, legegilea, filosofoa, hezitzailea eta filologoa (h. 1865).
• 1797 – Gaetano Donizetti, italiar musikagilea (h.1848).
• 1803 –
  • Christian Andreas Doppler, austriar fisikari eta matematikaria (h. 1853).
  • Gottfried Semper, alemaniar arkitektoa (h. 1879).
• 1805 – Friedrich Kasiski, prusiar ofiziala, kriptografoa eta arkeologoa (h. 1881).
• 1823 – Manuel Duran, kataluniar politikari eta legegizona (h. 1907).
• 1825 – Jean Martin Charcot, frantziar neurologoa (h. 1893).
• 1832 – Louisa May Alcott, estatubatuar eleberrigile, ipuin idazle eta poeta (h. 1888).
• 1835 – Cixi, Txinako enperatriz erregeordea edo enperatriz alarguna (h. 1908).
• 1836 – Eugène Le Roy, frantziar idazlea (h. 1907).
• 1838 – Æneas Mackay, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1909).
• 1843 – Gertrude Jekyll, ingeles lorezain, taxonomo, paisaia arkitekto, artista eta idazlea (h. 1932).
• 1849 – John Ambrose Fleming, ingeles fisikaria.
• 1856 – Theobald von Bethmann-Hollweg, Alemaniako kantzilerra (h. 1921).
• 1862 – Gustav von Kahr, bavariar politikaria (h. 1934).
• 1865 – Teresa Mañé, espainiar irakasle, editore eta idazlea (h. 1939).
• 1870 – Enric Prat de la Riba, kataluniar politikari eta abokatua (h. 1917).
• 1874 – António Egas Moniz, portugaldar neurologo, politikari eta diplomazialaria, 1949ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1955).
• 1879 – Mateu Morral, kataluniar anarkista, Alfontso XIIIaren eta Viktoria Eugenia Battenbergekoaren aurkako atentatuagatik ezaguna (h. 1906).
• 1881 – Hermann Ehrhardt, alemaniar militarra (h. 1971).
• 1890 – Maurice Genevoix, frantziar idazlea (h. 1980).
• 1891 – Julius Raab, Austriako kantzilerra (h. 1964).
• 1893 – María Y. Orosa, filipinar mediku eta farmazia ikertzailea, elikagaien teknologian espezializatua (h. 1945).
• 1895 – William Tubman, Liberiako 19. presidentea (h. 1971).
• 1898 – C. S. Lewis, irlandar idazlea (h. 1963).
• 1899 – Emma Morano, 117 urte eta 137 egun bizi izandako italiar emakumea (h. 2017).
• 1902 –
  • Carlo Levi, XX. mendeko idazle eta margolari italiarrik garrantzitsuenetako bat (h. 1975).
  • Georges Poulet, belgikar idazlea (h. 1991).
• 1905 – Marcel Lefebvre, frantziar elizgizona (h. 1991).
• 1906 –
  • Roman Karmen, sobietar zinemagilea, zinemagintzaren historiako dokumentalgile handienetakoa (h. 1978).
  • Rodrigo Vivar, espainiar magistratu eta politikaria, Bizkaiko gobernadore zibila (h. 1991).
• 1910 – Máirtín O'Díreáin, irlanderazko idazle eta olerkaria (h. 1987).
• 1913 – Georges Spénale, frantziar politikaria, Europako Legebiltzarrako presidentea (h. 1983).
• 1914 – Taisen Deshimaru, japoniar Sōtō Zen maisu budista (h. 1982).
• 1915 – Eugene Polley, estatubatuar ingeniari eta asmatzailea, telebistarako urrutiko agintea asmatzeagatik ospetsua (h. 2012).
• 1925 –
  • Ernst Happel, austriar futbolari eta entrenatzailea (h. 1992).
  • Ascensión Mendieta, memoria historikoaren aldeko borrokalari espainiarra (h. 2019).
• 1926 –
  • Beji Caid Essebsi, Tunisiako presidentea (h. 2019).
  • Dilhan Eryurt, turkiar astrofisikari, astronomo eta ikerlari zientifikoa (h. 2012).
• 1932 –
  • Jacques Chirac, Frantziako presidentea (h. 2019).
  • Fernando Guillén, espainiar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea (h. 2013).
  • Antoine Tisné, frantziar musikagilea (h. 1998).
• 1933 –
  • John Mayall, ingeles blues eta pop rock abeslari, instrumentista eta musikagilea.
  • James Rosenquist, estatubatuar margolaria (h. 2017).
• 1934 – Nicéphore Soglo, Beningo presidentea.
• 1939 – Concha Velasco, espainiar aktore eta abeslaria (h. 2023).
• 1940 –
  • Seán Cannon, irlandar musikaria, The Dubliners taldeko kidea.
  • Denny Doherty, kanadar musikari, abeslari eta aktorea, The Mamas & the Papas taldeko kidea (h. 2007).
• 1942 – Manuel Saturnino da Costa, Ginea-Bissauko lehen ministroa (h. 2021).
• 1945 – Martha Cerda, mexikar idazlea.
• 1946 –
  • Eamonn Campbell, irlandar gitarrajole eta abeslaria, The Dubliners taldeko kidea (h. 2017).
  • Silvio Rodríguez, kubatar kantautore, gitarra-jotzaile eta olerkaria.
• 1947 –
  • Petra Kelly, alemaniar feminista, bakezale eta aktibista (h. 1992).
  • George Kobayashi, japoniar futbolari ohia.
• 1949 –
  • Bigote Arrocet, argentinar jatorriko txiletar umorista eta aktorea.
  • Philippe Meirieu, frantziar pedagogo eta ezkerreko politikari ekologista, pedagogia diferentziatua garatzeagatik ezaguna.
  • Garry Shandling, estatubatuar aktore eta umorista (h. 2016).
• 1954 – Joel Coen (Coen anaiak), estatubatuar zinemagilea.
• 1957 – Tetsuo Sugamata, japoniar futbolari ohia.
• 1958 – John Mahama, Ghanako presidente ohia.
• 1959 – Richard Borcherds, ingeles matematikaria.
• 1961 – Tom Sizemore, estatubatuar aktorea (h. 2023).
• 1967 – Farian Sabahi, italo-iraniar historialaria, idazlea eta irakaslea.
• 1971 –
  • Geena Lee Nolin, estatubatuar aktorea.
  • Laura Seco, espainiar politikaria.
• 1973 – Ryan Giggs, galestar futbolari ohia.
• 1974 –
  • Cyril Dessel, frantziar txirrindulari ohia.
  • Risto Mejide, kataluniar telebista aurkezle, publizista eta idazlea.
• 1975 – Fallon Fox, estatubatuar emakumezko askotariko borroka-arteetako (MMA) borrokalari transgeneroa.
• 1976 –
  • Chadwick Boseman, estatubatuar aktorea, gidoilari eta dramagilea (h. 2020).
  • Anna Faris, estatubatuar aktore eta abeslaria.
  • Inés Santé Riveira, galiziar irakasle, asmatzaile eta ikertzailea.
• 1977 –
  • Andy Panko, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
  • Maria Petrova, errusiar irristalaria.
• 1978 - Ludwika Paleta, poloniar aktorea.
• 1980 – Chun Jung-myung, hegokorear aktorea.
• 1990 – Harnaam Kaur, britainiar modelo, anti-bullying aktibista, hizlaria eta body positive aktibista.
• 1993 – Mina El Hammani, espainiar aktorea eta modeloa.
• 1996 – Gonçalo Guedes, portugaldar futbolaria.

Euskal Herria

• 1314 – Filipe I.a Nafarroakoa, Frantziako erregea, Nafarroako erregea eta Champagneko kondea (j. 1268).
• 1939 – Javier Agirre Iturralde, gipuzkoar arkitektoa (j. 1853).
• 1943 – Francisco Cotarelo, arabar pianista eta musikagilea (j. 1884).
• 1945 - Pedro Garmendia, lapurtar ilustratzailea (j. 1890).
• 1947 – Ramon Intzagarai, Elurmendi, euskal idazlea (j. 1878).
• 1961 – Mikel Urreta Etxebeste, gipuzkoar politikari eta euskaltzalea (j. 1881).
• 1976 – Jose Maria Arizmendiarrieta, Mondragon Corporacion Cooperativa kooperatibaren sortzailea (j. 1915).
• 1978 – Baltasar Albeniz, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (j. 1905).
• 1993 – Ana Ruiz Mitxelena, gipuzkoar futbolaria, emakumezkoen Espainiako selekzioan parte hartzen zuen lehen jokalaria (j. 1967).
• 1998 – Fermín Sanz-Orrio, nafar politikari falangista, Madrilen (j. 1901).
• 2009 – Xole Erbiti, nafar irakasle eta euskara sustatzailea (j. 1942).
• 2014 – Anamari Martinez, Martin Ugalderen bikotekidea (j. 1932).
• 2022 –
  • Jakes Abeberri, lapurtar politikari eta abokatua (j. 1930).
  • Pilar Iparragirre, gipuzkoar idazlea eta kazetaria (j. 1951).

Mundua

• 524 – Ahkal Moʼ Nahb I, Palenqueko erregea. (j. 465)
• 561 – Klotario I.a, Merovingiar leinuko frankoen erregea.
• 1268 – Klemente IV.a, Aita santua.
• 1378 – Karlos IV.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (j. 1316).
• 1530 – Thomas Wolsey, ingeles elizgizona eta politikaria (j. 1473).
• 1594 – Alonso Ertzilla, espainiar olerkaria (j. 1533).
• 1626 – Ernst von Mansfeld, alemaniar militarra.
• 1632 – Frederiko V.a Palatinatukoa, Palatinatuko printze-hautatzailea eta Bohemiako erregea (j. 1596).
• 1643 –Claudio Monteverdi, italiar musikagilea (j. 1567).
• 1780 – Maria Teresa I.a Austriakoa, Hungariako eta Bohemiako erregina eta Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperatriz ezkontidea (j. 1717).
• 1861 – Nikolai Dobroliubov, errusiar iraultzailea, filosofoa eta literatura-kritikaria (j. 1836).
• 1898 – Ángel Ganivet, espainiar idazlea (j. 1865).
• 1901 – Francisco Pi y Margall, Espainiako Lehen Errepublikako presidentea (j. 1824).
• 1904 – Helen Abbott Michael, estatubatuar zientzialaria (j. 1857).
• 1918 – Antonio Gaston Orleans-Bragantzakoa, Brasilgo printzea (j. 1881).
• 1924 – Giacomo Puccini, italiar musikagilea (j. 1858).
• 1939 – Philipp Scheidemann, Alemaniako kantzilerra (j. 1865).
• 1963 – Ernesto Lecuona, kubatar musikagile eta piano-jotzailea (j. 1896).
• 1970 – Nina Ricci, italiar jatorriko frantziar jostuna (j. 1883).
• 1973 – José Bedia, Santandertar traineru patroia, historiako handienetakoa (j. 1890).
• 1974 –
  • James J. Braddock, estatubatuar boxeolaria (j. 1905).
  • Peng Dehuai, txinatar militar eta politikaria (j. 1898).
• 1975 – Graham Hill, ingeles auto pilotua, Hiruko Koroa irabazi duen pilotu bakarra (j. 1929).
• 1981 – Natalie Wood, estatubatuar aktorea (j. 1938).
• 1986 – Cary Grant, ingeles-estatubatuar aktorea (j. 1904).
• 1991 –
  • Ralph Bellamy, estatubatuar antzezlea (j. 1904).
  • Rodrigo Vivar, espainiar magistratu eta politikaria, Bizkaiko gobernadore zibila (j. 1906).
• 1992 – Jean Dieudonné, frantziar matematikaria, Bourbaki taldearen sortzaileetariko bat (j. 1906).
• 1996 – Dan Flavin, estatubatuar artista minimalista (. 1933).
• 1998 – Živojin Pavlović, serbiar zinemagile eta idazlea (j. 1933).
• 1999 – Andrée Grandjean, belgikar abokatu eta erresistentea, Euskal Herrian bizi izandakoa (j. 1910).
• 2001 –
  • George Harrison, ingeles musikaria, The Beatles taldeko gitarrajolea (j. 1943).
  • Awang Usman, malaysiar idazle eta poeta (j. 1929).
• 2002 – Saburo Ienaga, japoniar historialaria (j.1913).
• 2004 – Ugo Ferrante, italiar futbolaria (j. 1945).
• 2008 – Jørn Utzon, daniar arkitektoa (j. 1918).
• 2010 –
  • Bella Akhmadulina, sobietar eta errusiar olerkari, idazle, itzultzaile, gidoilari eta aktorea (j. 1937).
  • Mario Monicelli, italiar zinema zuzendari eta gidoigilea (j. 1915).
• 2014 – Rocío Orsi, espainiar filosofo, saiakeragile, irakasle eta itzultzailea (j. 1976).
• 2016 – Luis Alberto Monge, Costa Ricako presidentea (j. 1925).
• 2017 –
  • Slobodan Praljak, Bosnia-Herzegovinako kroaziar gerra-kriminala, politikaria, idazlea eta zinema zuzendaria (j. 1945).
  • Mary Lee Woods, matematikari eta ordenagailu programatzaile ingelesa (j. 1924).
  • Maria Luisa Altieri Biagi, italiar hizkuntzalaria (j. 1930).
• 2019 – Yasuhiro Nakasone, Japoniako lehen ministroa (j. 1918).
• 2021 –
  • Kinza Clodumar, Nauruko presidentea (h. 2021).
  • Arlene Dahl, estatubatuar aktorea (j. 1925).
• 2023 –
  • Elliott Erwitt, estatubatuar argazkilari dokumentala eta publizista (j. 1928).
  • Henry Kissinger, estatubatuar politikaria, 1973ko Bakearen Nobel Saria (j. 1923).
  • Michèle Rivasi, frantziar politikaria (j. 1953).
  • Perla Santalla, argentinar aktorea (j. 1928).

• Sehaska egutegiko izendegia: Saturdi, Zernin, Satordi, Goiztiri, Goizargi eta Eguantza.
• Palestinako Herriarekiko Elkartasunaren Nazioarteko Eguna.