Azaroaren 3

Euskal Herria

• 1481 – Nafarroako Erresuma: Foixeko Frantzisko errege koroatua izan zen.
• 1980 – ETAk lau guardia zibil hil zituen Zarautzen.
• 2007 – Mingain urdin gaitzaren lehendabiziko kasuak agertu ziren Euskal Herrian, guztiak Gipuzkoan.

Mundua

• 1820 – Ekuadorren independentzia.
• 1893 – Cabo Machichaco lurrunontzia Santanderko portuan lehertu eta 590 hildako eta 525 zauritu eragin zituen.
• 1978 – Dominika Erresuma Batutik independizatu zen.

Euskal Herria

• 2009 – Aurelia Arkotxa euskal idazle eta euskaltzaina Euskaltzaindiako lehendakariorde aukeratu zuten.

Mundua

• 1899 – Tsarraren emaztegaia (errusieraz: Царская невеста, Tsarskaya nevesta), Nikolai Rimski-Korsakoven musika eta Ilia Tyumeneven libretoa duen opera estreinatu zen Moskuko Opera Pribatuan.
• 1959 – Last Train from Gun Hill ("Gun Hilleko Azken Trena") filma estreinatu zen, John Sturgesek zuzendu eta Kirk Douglas, Anthony Quinn, Carolyn Jones eta Earl Holliman aktoreek antzeztu zuten.
• 1971 – Fiddler on the Roof ("Biolinjolea Teilatuan") filma estreinatu zen.
• 1976 – Carrie filma estreinatu zen, Brian De Palmak zuzendu eta Sissy Spacek, John Travolta eta Piper Laurie aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1978 – Diff'rent Strokes ("Arnold") telesaila NBC katean aireratzen hasi zen, Conrad Bain, Gary Coleman, Todd Bridges eta Dana Plato aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1985 – North and South ("Iparraldea te Hegoaldea") telesaila ABC telebista aireratzen hasi zen.
• 2006 – Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of Kazakhstan ("Borat: Kazakhstango Nazio Loriotsuaren Onurarako Burututako Ameriketako Kultur Ikasketak") filma estreinatu zen, Larry Charlesek zuzendu eta Sacha Baron Cohen, Ken Davitian, Luenell eta Pamela Anderson aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2011 – J. Edgar filma estrinatu zen, Clint Eastwoodek zuzendu eta Leonardo DiCaprio, Armie Hammer, Naomi Watts, Josh Lucas, Judi Dench eta Ed Westwick aktoreek antzeztu zuten.

Euskal Herria

Mundua

• 2000 – Nazioarteko Espazio Estazioa abian jarri zen.

Euskal Herria

• 2007 – Mendizorrotza futbol-zelaiko hesi bat erori eta 15 ikusle zauritu ziren Alaves eta Eibarren arteko euskal derbian.

Mundua

Euskal Herria

• 1766 – Maria Josefa Aedo, sor Maria Josefa del Rosario, Mesedeetako Ordeneko lekaime bizkaitarra (h. 1805).
• 1788 – Bartolome Gibelalde, gipuzkoar militarra (h. 1852).
• 1808 – Valentin Olano, azkoitiar ahaldun eta politikari liberal foruzalea (h. 1851).
• 1815 – Ventura Barkaiztegi, gipuzkoar militar eta politikaria, Nizan (h. 1859).
• 1854 – Valentín Arin, gipuzkoar organista eta musikagilea (h. 1912).
• 1860 – Lewis Waller, ingeles antzerki aktore eta zuzendaria, Bilbon (h. 1915).
• 1895 – Pierre Richard-Willm, euskal antzezlea (h. 1983).
• 1898 – Karlos Elgezua, gipuzkoar eskultorea, erretratuetan aditua (h. 1987).
• 1909 – Martin Donamaria, anaia Rosendo, nafar beneditar fraidea (h. 1936).
• 1912 – Balentin Aurre-Apraiz, euskal idazlea (h. 2007).
• 1914 – Augustin Zubikarai, bizkaitar apaiza eta euskal idazlea (h. 2004).
• 1925 – Margarita Arenaza, gipuzkoar erraketista (h. 2019).
• 1941 – Joxe Urbieta Takolo, gipuzkoar mendizale eta alpinista (h. 2000).
• 1944 – Arantxa Gurmendi, gipuzkoar aktorea (h. 2023).
• 1950 – Ane Aseginolaza, gipuzkoar aktore eta bikoizketa-aktorea.
• 1952 – José Carlos Esparza, nafar ekonomialari eta CDNko politikaria.
• 1965 – Juanma Lillo, gipuzkoar futbol entrenatzailea.
• 1966 –
  • Gonzalo Saenz de Samaniego, EAJko arabar politikaria.
  • Javier Turienzo, gaztelar futbol arbitro ohia, Barakaldon.
• 1967 - Patxi Hernández, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1968 – Alberto Iñurrategi, gipuzkoar mendizalea, 14 zortzimilakoak igotakoa.
• 1970 – Yolanda Alzola, bizkaitar telebista-aurkezlea eta aktorea.
• 1971 –
  • Unai Emery, euskal herritar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Patxi Eugi, nafar pilotari ohia.
• 1976 – Irakoitz Etxeberria, gipuzkoar traineru estropadetako patroia.
• 1983 –
  • Javier Iturriaga, euskal herritar futbolaria, Mexiko Hirian.
  • Sonia López, gipuzkoar futbolaria.
• 1986 – Ion Erize, nafar futbolaria.
• 1988 – Aritz Etxebarria, bizkaitar txirrindularia.
• 1994 – Aritz Eguaras, nafar futbolaria.
• 2001 – Cecilia Marcos, gipuzkoar futbolaria.
• 2003 – Julen Agirre, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 39 – Lucanus, espainiar poeta (h. 65).
• 1500 – Benvenuto Cellini, italiar eskultore, zilargin eta idazlea (h. 1571).
• 1560 – Annibale Carracci, italiar margolaria (h. 1609).
• 1566 – Karlos Borboi-Soissonsekoa, Soissonseko kontea eta Frantziako printzea (h. 1612).
• 1587 – Samuel Scheidt, alemaniar musikagilea eta organista (h. 1654).
• 1604 – Osman II.a, Otomandar Inperioko sultana (h. 1622).
• 1618 – Aurangzeb, enperadore mogola (h. 1707).
• 1633 – Bernardino Ramazzini, italiar fisikaria (h. 1714).
• 1739 – Jean-Baptiste-Auguste de Villoutreix de Faye, frantziar elizgizona, Oloroeko apezpiku izandakoa (h. 1792).
• 1749 – Daniel Rutherford, eskoziar sendagile, fisikari, kimikari eta botanikaria (h. 1819).
• 1788 – Mikhail Lazarev, Errusiako flota komandantea eta esploratzailea (h. 1851).
• 1794 – William Cullen Bryant, estatubatuar olerkari eta kazetaria (h. 1878).
• 1827 – Amalia Anglés y Mayer, espainiar opera-kantaria eta gitarra-jotzailea (h. 1859).
• 1801 – Vincenzo Bellini, italiar musikagilea (h. 1835).
• 1804 – Constantin Hansen, Danimarkako Urre Aroko margolaria (h. 1880).
• 1846 – Elizabeth Thompson, ingeles margolari eta idazlea (h. 1933).
• 1852 – Meiji Enperadorea, Japoniako enperadorea (h. 1912).
• 1856 – Marcelino Menéndez Pelayo, espainiar idazle, politikari eta filologoa (h. 1912).
• 1869 – Ester Almqvist, suediar artista, Suediako pintura espresionistaren aitzindaria (h. 1934).
• 1877 – Carlos Ibáñez del Campo, Txileko presidentea (h. 1960).
• 1882 – Jakub Kolas, bielorrusiar idazlea (h. 1956).
• 1899 – Gleb Wataghin, fisikaria (h. 1986).
• 1900 – Adolf Adi Dassler, Adidas alemaniar kirol enpresaren sortzailea (h. 1978).
• 1901 –
  • Leopoldo III.a Belgikakoa, Belgikako laugarren erregea (h. 1983).
  • André Malraux, frantziar idazlea eta politikaria (h. 1976).
• 1903 – Walker Evans, estatubatuar argazkilaria (h. 1975).
• 1905 – Lois Mailou Jones, estatubatuar margolaria eta irakaslea (h. 1998).
• 1908 – Giovanni Leone, Italiako presidentea (h. 2001).
• 1912 – Alfredo Stroessner, Paraguaiko presidente eta diktadorea (h.2006).
• 1914 – Juliusz Bardach, poloniar historialaria (h. 2010).
• 1917 – Manuel Zarauza, kantabriar hegazkinlaria, Gerra Zibil garaian aparteko hegazkinlari izandakoa (h. 1942).
• 1920 – Oodgeroo Noonuccal, australiar poeta, politikari, ekintzaile, artista eta hezitzailea (h. 1993).
• 1921 – Charles Bronson, estatubatuar aktorea (h. 2003).
• 1922 – Luis Villoro, mexikar filosofoa (h. 2014).
• 1923 – Tomás Ó Fiaich, irlandar kardinala (h. 1990).
• 1924 - Erzesbet Gulyás Köteles, hungariar gimnasta artistikoa (h. 2019).
• 1926 – Valdas Adamkus, Lituaniako presidentea.
• 1927 – Odvar Nordli, Norvegiako lehen ministroa (h. 2018).
• 1928 –
  • Xosé Neira Vilas, galiziar idazlea (h. 2015).
  • Osamu Tezuka, japoniar komikigile eta film ekoizlea (h. 1989).
• 1930 – Brian Robinson, ingeles txirrindularia (h. 2022).
• 1931 –
  • Otilia Larrañaga, Mexikoko dantzari eta aktorea (h. 2021).
  • Monica Vitti, italiar aktorea (h. 2022).
  • Yon Hyong-muk, korear politikaria (h. 2005).
• 1932 – Albert Reynolds, Irlandako Errepublikako zortzigarren Taoiseacha (h. 2014).
• 1933 –
  • John Barry, ingeles musikagile, zinemako film nabarmen askoren soinu bandak konposatzeagatik ezaguna (h. 2011).
  • Ken Berry, estatubatuar aktorea (h. 2018).
  • Jeremy Brett, ingeles aktorea (h. 1995).
  • Amartya Sen, indiar ekonomilaria, 1998ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1936 – Roy Emerson, australiar tenislari ohia.
• 1941 – Ikuo Matsumoto, japoniar futbolari ohia.
• 1945 –
  • Fuad Muzurović, bosniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Gerd Müller, alemaniar futbolaria, historiako goleatzaile onenetakoa (h. 2021).
• 1946 – Manuel Elkin Patarroyo, kolonbiar sendagilea, malariaren aurkako txertoaren aurkitzailea.
• 1948 – Lulu, eskoziar abeslaria eta aktorea.
• 1949 –
  • Larry Holmes, estatubatuar boxeolaria.
  • Anna Wintour, Vogue aldizkariaren argitarazlea.
• 1950 –
  • James Rothman, estatubatuar biokimikaria, 2013ko Medikuntzako Nobel Saria.
  • Vasiliki Thanou, Greziako lehen ministroa.
• 1952 – Roseanne Barr, estatubatuar aktorea eta umorista, Roseanne telesaileko protagonista.
• 1953 – Kate Capshaw, estatubatuar aktorea.
• 1957 – Dolph Lundgren, suediar aktorea.
• 1959 – Jean-Jacques Demafouth, afrikaerditar politikaria eta militarra.
• 1962 – Gabe Newell, estatubatuar bideo-joko garatzaile eta enpresaria, Valve konpainiaren sortzailea.
• 1963 – Ian Wright, ingeles futbolari ohia.
• 1968 – Jaume Balagueró, kataluniar zinema zuzendari eta gidoilaria.
• 1969 – Petteri Orpo, Finlandiako lehen ministroa.
• 1970 – Almir Turković, bosniar futbolari ohia.
• 1973 –
  • Ana Milán, espainiar aktore, modelo eta aurkezlea.
  • Remedios Zafra, arte, feminismo eta ziberfeminismoan espezializatutako espainiar idazle eta ikertzailea.
• 1975 – Alexander De Croo, Belgikako lehen ministroa.
• 1976 – Agnès Busquets, kataluniar aktore eta idazlea.
• 1977 – Aria Giovanni, estatubatuar aktore eta modelo erotiko ohia.
• 1978 – Tim McIlrath, Rise Against taldeko abeslaria eta gitarra-jotzailea.
• 1979 – Pablo Aimar, argentinar futbolaria.
• 1986 – Antonia Thomas, britainiar aktorea eta abeslaria.
• 1987 –
  • Courtney Barnett, australiar abeslaria, konpositorea eta rock-musikaria.
  • Gemma Ward, australiar modeloa.
• 1989 – Joyce Jonathan, frantziar kantautore, abeslari eta musikaria.
• 1991 – Woroud Sawalha, palestinar atleta, abiadura-probetan aditua.
• 1995 –
  • Stacey Fluhler, zeelandaberritar errugbilaria.
  • Kendall Jenner, estatubatuar modeloa.
• 2000 –
  • Vito Dell'Aquila, italiar taekwondolaria.
  • Sergiño Dest, herbehereetar futbolaria.

Euskal Herria

• 1373 – Joana Frantziakoa, Nafarroako erregina ezkontidea (j. 1343).
• 1865 – Henri Castro, lapurtar diplomazialari eta enpresaria, Monterreyn (j. 1786).
• 1873 – Frantzisko Antonio Elortza Agirre, gipuzkoar militarra eta ingeniaria, Madrilen (j. 1798).
• 1891 – Luis Luziano Bonaparte, Frantziako politikaria eta euskal hizkuntzalaria (j. 1813).
• 1990 – Luis Peña Basurto, gipuzkoar historiaurrearen-ikerlaria, espeleologo, etnografoa, intelektuala eta idazlea (j. 1909).
• 2018 – Josu Goia, nafar politikari eta artista (j. 1947).
• 2019 – Enrique Areiltza Txurruka, Mutrikuko kondea eta espainiar enpresaria (j. 1934).

Mundua

• 361 – Konstantzio II.a, erromatar enperadorea (j. 317).
• 644 – Umar, bigarren kalifa ortodoxoa (j. c. 579).
• 1211 – Alpaïs Cudotekoa, eliza katolikoko santua.
• 1254 – Joan III.a Dukas Vatatzes, Bizantziar Inperioko enperadorea (j. c. 1193).
• 1580 – Jerónimo Zurita, espainiar historialaria (j. 1512).
• 1584 – Karlos Borromeo, Italiako kardinal nepotea (j. 1538).
• 1616 - Ines Eduvigis Anhaltekoa, Anhalteko printzesa (j. 1573).
• 1639 – San Martin Porres, perutar erlijioso katolikoa (j. 1579).
• 1643 – Paul Guldin, suitzar jesulagun, matematikari eta astronomoa (j. 1577).
• 1647 – Pedro Fajardo, Aragoi eta Kataluniako erregeorde, Siziliako erregeorde eta Nafarroako erregeordea (j. 1602).
• 1736 – José Patiño, espainiar politikaria (j. 1667).
• 1784 – Nicolas Guibal, Würtemberg dukerriko frantziar gorteko margolaria (j. 1725).
• 1793 – Olympe de Gouges, Frantziako Iraultzan jardun zuen emakume feminista (j. 1748).
• 1806 – José Clavijo y Fajardo, espainiar idazle eta naturalista (j. 1726).
• 1828 – Jean-Joseph Dessolles, Frantziako lehen ministroa (j. 1767).
• 1852 – Carlos María de Alvear, Argentinako askatasunaren buruzagia (j. 1789).
• 1853 – Juan Álvarez Mendizabal, espainiar politikaria (j. 1790).
• 1855 – François Rude, frantziar eskultorea (j. 1784).
• 1858 – Harriet Taylor Mill, ingeles idazle eta filosofoa (j. 1807).
• 1869 – Andreas Kalvos, greziar olerkaria (j. 1792).
• 1879 – Joseph Poelaert, belgikar arkitektoa (j. 1817).
• 1914 – Georg Trakl, austriar poeta (j. 1887).
• 1917 – Léon Bloy, frantziar idazlea (j. 1846).
• 1918 – Aleksandr Mikhailovich Lyapunov, errusiar zientzialaria (j. 1857).
• 1919 – Ignacio Darío Irigoyen, Buenos Airesko probintziako gobernadorea (j. 1854).
• 1929 – Olav Aukrust, norvegiar olerkaria (j. 1883).
• 1933 – Emile Roux, frantziar zientzialaria (j. 1853).
• 1936 – Dezső Kosztolányi, hungariar idazlea, kazetaria eta itzultzailea (j. 1885).
• 1940 – Manuel Azaña, Espainiako Bigarren Errepublikako Presidentea (j. 1880).
• 1942 – Carl Sternheim, alemaniar idazlea (j. 1878).
• 1943 – Tončka Čeč Olga, jugoslaviar-esloveniar sindikalista eta partisano komunista (j. 1898).
• 1951 – Richard Wallace, estatubatuar zinema zuzendaria eta gidoilaria (j. 1894).
• 1954 – Henri Matisse, frantziar margolari, inprimatzaile eta delineatzailea (j. 1869).
• 1956 – Jean Metzinger, frantziar margolaria eta idazlea (j. 1883).
• 1957 –
  • Laika, txakur espazial sobietarra, Lurra orbitatu zuen lehenengo izaki biziduna (j. c. 1954).
  • Wilhelm Reich, austriar psikiatra eta psikoanalista (j. 1897).
• 1960 – Annie Oakley, Buffalo Billen ikuskizunean parte hartu zuen tiratzaile ospetsua (j. 1860).
• 1966 – Magda Donato, espainiar kazetari, antzerkigile, narratzaile eta aktorea (j. 1898).
• 1967 – Alexander Aitken, zeelandaberritar matematikaria (j. 1895).
• 1968 – Adolf Abel, alemaniar arkitektoa.
• 1970 – Petri II.a Jugoslaviakoa, Jugoslaviako azken erregea (j. 1923).
• 1973 – Arturo de Córdova, mexikar aktorea.
• 1977 – Armand Lunel, frantziar idazlea eta shuadit edo judu-proventzeraren azken hiztuna (j. 1892).
• 1978 – Ana Carrique, argentinar musikagilea eta irakaslea (j. 1886).
• 1981 –
  • Jean Eustache, frantziar idazle, aktore eta zinemagilea (j. 1938).
  • Eraldo Monzeglio, italiar futbolaria (j. 1906).
• 1982 – E. H. Carr, britainiar historialari, diplomazialari eta kazetaria (j. 1892).
• 1990 - Mary Martin, estatubatuar antzerki- eta zinema-aktorea (j. 1913).
• 1992 – Hanya Holm, alemaniar-estatubatuar koreografoa, dantzaria eta irakaslea, dantza modernoaren aitzindaria (j. 1893).
• 1993 – Lev Theremin, errusiar asmatzailea, lehen musika instrumentu elektronikoaren asmatzailea (j. 1896).
• 1995 – Bojan Adamič, esloveniar musikagilea (j. 1912).
• 1996 – Jean-Bédel Bokassa, Afrika Erdiko Errepublikako diktadorea (j. 1921).
• 1998 – Bob Kane, estatubatuar komikigile eta margolaria (j. 1915).
• 1999 – Ian Bannen, eskoziar aktorea (j. 1928).
• 2001 –
  • Ernst Gombrich, austriar-britainiar arte-historialaria (j. 1909).
  • Mariano Navarro Rubio, espainiar politikari eta abokatua (j. 1913).
• 2002 – Lonnie Donegan, eskoziar musikaria, Skiffle musika estiloaren aitzindarietako bat (j. 1931).
• 2003 – Rasul Gamzatov, errusiar poeta (j. 1923).
• 2007 – Martin Meehan, Sinn Feineko politikaria (j. 1945).
• 2009 – Francisco Ayala, andaluziar idazlea (j. 1906).
• 2010 –
  • Andy Irons, estatubatuar surflaria (j. 1978).
  • Viktor Txernomirdin, Errusiako lehen ministroa (j. 1938).
• 2017 – Abdur Rahman Biswas, Bangladeshko presidentea (j. 1926).
• 2018 – Sondra Locke, estatubatuar aktore, zinema zuzendari eta abeslaria (j. 1944).
• 2019 – Gabriel Jackson, estatubatuar historialaria (j. 1921).
• 2021 –
  • Georgie Dann, frantziar-espainiar abeslaria (j. 1940).
  • Pablo Armando Fernández, kubatar idazle, poeta, eleberrigile, itzultzaile, saikeragile eta antzerkigilea (j. 1930).
• 2022 –
  • Benoît Dauga, frantziar errugbilaria (j. 1942).
  • Kevin O'Neill, ingeles marrazkilari eta komikigilea (j. 1953).
• 2023 –
  • David Berglas, britainiar azti, mentalista eta mnemonista (j. 1926).
  • José María Carrascal, espainiar kazetari eta idazlea (j. 1930).
  • Oleg Protopopov, errusiar patinatzaile-artistikoa (j. 1932).

• Sehaska egutegiko izendegia: Janti, Jantto eta Jaunti.
• Biosfera-erreserben Nazioarteko Eguna