Creative Commons

Creative Commons International erakundeko proiektu garrantzitsuenetariko bat da. Honen bidez, lizentziak hainbat jurisdikziotara aplikatu eta beste hizkuntza batzuetara itzuli ahal izan dira.

Gaur egun, Creative Commonsen lizentziak dozenaka hizkuntzatara itzultzen ari dira eta 70 estatuk baino gehiagok lizentzia hauekin kolaboratu nahi dute beraien bertsioa egiteko asmoz. 2005az geroztik, euskarazko bertsioa, behar izan denean, eguneratu egin da.

Creative Commonsen lizentziak Free Software Foundationen GPL (General Public License) lizentzian oinarrituak daude, baina ez dira softwarearen lizentziamendu mota bat. Hauen helburua erabiltzaileari eredu legal bat eskaintzea da, zeinak edukien banaketa eta erabilera errazten dion.

Lizentzia ezberdin ugari daude^[2], eta bakoitzak egitura eta oinarri desberdinak ditu: egileak bere lana kopiatzeko aukera emateko duen eskubidea, aldatzekoa, lan eratorriak egiteko eskubidea, publikoki eskaintzea eta baita hainbat murriztapen ere, lanarekin irabazi ekonomikorik ez lortzearena esaterako.

Creative Commonsek eskaintzen duen lizentzietako bat "Developing Nations" deiturikoa da. Lizentzia honen arabera egilearen eskubideak nazio garatuetan bakarrik kobratzen dira, eta garapen bidean dauden herrialdeei erabilera osoa eskaintzen zaie.

Atributuak

Creative Commonsen lizentzia desberdinak propietateen konbinazioan oinarritzen dira. Propietateak ondorengo hauek dira:

• Aitortu (Attribution): Edukien iturriak aipatzera derrigortzen du, egilea nor den esatea^[3].
• EzKomertziala (NonCommercial): Edukiekin irabazi ekonomikorik ez lortzea derrigortzen du.
• LanEratorririkGabe (NoDerivativeWorks edo NoDerivs): Edukiak elkarbanatzen uzten ditu baina inongo aldaketarik egin gabe.
• PartekatuBerdin (ShareAlike): Edukien jatorrizko lizentzia berdinarekin erabiltzea derrigortzen du.

CC lizentzia bat hautatzerakoan goiko propietate horien artean bat, bi, hiru hautatzen da^[4].

Esate baterako, Wikipedia hau CC BY-SA^[5] (v. 3.0) lizentziapean dago^[6].

Gehien erabiltzen diren zazpi CC-lizentziak (20 bat CC lizentzia daude aukeran)

Gehien erabiltzen diren zazpi lizentziak taula honetan agertzen dira. Horien artean daude Wikimedia Fundazioak onartzen dituenak—jabari publikokoa eta bi aitorpen-lizentziak (BY eta BY-SA)— hiru horiek onartzen dituzte trukaketa eta berregitea (lan eratorriak sortzea), baita merkataritza-erabilera ere, betiere egilea nor den aitortzen bada.^[7][8]

Ikonoa	Deskribapena (Ingelesez)	Deskripzioa	Laburdura	Egile-aitorpena beharrezkoa da?	Berregitea onartzen du?	Erabilera komertziala onartzen du?	Onartzen ditu Free Cultural Works?	Bat dator "OKF"ireki" definioazrekin?
	Freeing content globally without restrictions	Badago eduki osoa murrizketarik gabe partekatzerik	CC0	Ez	Bai	Bai	Bai	Bai
	Attribution alone	Besterik gabe aitortu egin beharko da egilea nor den	CC-BY	Bai	Bai	Bai	Bai	Bai
	Attribution + ShareAlike	Aitortu beharko egiletza + PartekatuBerdin (partekatzekotan, lege-baldintzak mantendu beharko)	CC-BY-SA	Bai	Bai	Bai	Bai	Bai
	Attribution + Noncommercial	Aitortu beharko egiletza + EzKomertzial (ez erabili edukia dirua irabazteko asmoarekin)	CC-BY-NC	Bai	Bai	Ez	Ez	Ez
	Attribution + Noncommercial + ShareAlike	Aitortu + EzKomertzial + PartekatuBerdin (partekatzekotan, baldintzak mantendu)	CC-BY-NC-SA	Bai	Bai	Ez	Ez	Ez
	Attribution + NoDerivatives	Aitortu + MoldatuGabe Eratorritako lanik EZ (Erabili edukia bere horretan; ez sortu lizentzia hau duen edukian oinarrituta eratorritako beste edukirik)	CC-BY-ND	Bai	Ez	Bai	Ez	Ez
	Attribution + Noncommercial + NoDerivatives	Aitortu + EzKomertzial + MoldatuGabe Eratorritako lanik EZ	CC-BY-NC-ND	Bai	Ez	Ez	Ez	Ez

Atari, blog, eransketa eta artxiboak

Nazioartekok

• Flickr (2017. urteko datuen arabera, Creative Commons lizentziarekin lan gehien partekatu duen plataforma: 415,1 milioi lan)^[9].
• Internet Archive
• Wikimedia Commons, Wikipedia, Wikidata... Wikimedia proiektu guztiak.
• Ourmedia
• deviantART
• ccMixter
• MobuzzTV
• Xataka Móvil
• Jamendo

Euskal Herriko komunikabideak

• Aikor.eus Txorierriko albisteak.
• Aiurri.eus.
• Argia.^[10]
• Berria (agentziako argazkiak izan ezik).
• GureGipuzkoa.
• Sustatu.
• Uriola.eus. Bilboko informazio lokala euskaraz^[11]
• Zuzeu

Argitalpen akademikoak

• Entelequia
• Revista Interdisciplinar
• UEU (azken urteetako liburuetan izan ezik)

Prentsa

Euskaraz argitaratzen den prentsak Creative Commons lizentziak hautatu izan ditu:

• Alea^[12]
• Argia (aldizkaria) ^[13][14][10]
• Baleike^[15]
• Berria^[16] (baina FOKU-ren argazkietan eta agentzietako argazkietan ez)
• Euskaldunon egunkaria (Hemeroteka, agentziako argazkiak izan ezik)
• Goiena^[17]
• Goierriko Hitza^[18]
• Hiruka^[19]
• Tolosaldeko Ataria^[20]
• Uztarria^[21]

Telebista

• Hamaika Telebista

Kartografia

• OpenStreetMap

Instituzioak

• Gipuzkoako Foru Aldundia

Kritika orokorra

Péter Benjamin Tóth-ek copyright sistema Creative Commonsen helburuez arduratzen dela baieztatzen du, baita "eskubide batzuk erreserbaturik" (eskubide batzuk erreserbatuta) eslogana "eskubide guztiak erreserbaturik" (eskubide guztiak erreserbatuta) printzipioaren ordez dikotomia faltsua sortzen duela ere. Copyrightak egileari eskubide esklusiboen zerrenda bat eskaintzen dio eta egileak zeintzuk saldu, eman edo mantendu nahi dituen erabaki ahal du. Beraz, eskubide batzuk erreserbatuta kontzeptua ez da aukera bat, baizik eta copyright klasikoaren ideia bera.^[22] Beste kritiko batzuk beldur dira Creative Commonsak copyright sistema gainbeheratu dezakeelako^[23] edo pertsonen sormena "guztien ondasuna" izatera pasatu daitekeelako, errotuladore bat duen edozeinek ustiatu ahal duena.^[24] Batzuek zalantzan jartzen dute lizentzia hauek autoreentzat erabilgarri suertatu daitezkeenik.

Kritiko batzuen iritziz Creative Commonsen lizentzien sistemak edukia sortzen duten produktoreei copyright-aren legea berritzeko ahaleginak egiteko asmoa kentzen die^[23].

Creative Commonsen sortzaileak, Lawrence Lessig, bere proiektuaren alde egiten du, copyright-aren legeek gaur eguneko legeek ez bezala, ez dutela beti babes sendo eta mugagabe bat eman adieraziz.^[25] Ostera, copyright-aren iraupena tarte txikiagoetara mugatuta egoten zen (urteetakoa), eta obra askok ez zuten inoiz babesa lortu, orain bertan behera utzi den egitura hori ez betetzeagatik.^[25]

Giles Moss bezalako kritikoen ustez, Creative Commons fundazioa ez da "guztien on" originalak sortzeko mekanismorik egokiena.^[26]

Creative Commons sistemak jasaten duen beste kritika bat lizentziekin erlazionatuta dago; izan ere, sistema honek dituen sei lizentzien artean lau pribatuak eta itxiak dira berrerabilpenari inposatutako murrizketen arabera. Horrela definitzen da askatasuna: "obra askea da baldin eta edonork obra hori erabiltzeko, berrerabiltzeko eta birbanatzeko askatasuna badu". Definizio hau jarraitzen duten murrizketak "Aitortu" eta "Partekatu berdin" dira.^[27]

Lizentzien hedapenak eta bateraezintasunak

Kritikoen iritziz, Creative Commons sistemak lizentzien hedapena okerragoa egin du, haien artean bateraezinak diren lizentziak sortu dituelako. CC sistemaren web orrialdeak hurrengoa baieztatzen du: "Creative Commonsen sei lizentziak era ezberdin batean funtzionatzen dutenez, lizentzien azpian erabilitako baliabideak ez dira bateragarriak izan behar, baten edo gehiagoren zehaztapenak hautsi gabe".^{[29][oh 1]} Lizentzia bateraezinak dituzten obrak ezin izango dira elkartu obra eratorri bat sortzeko, copyright-aren jabearen baimena lortu gabe.^[30] Esparru legal bateratua gabe, lizentziak elkarbanatzen eta nahasten dituzten obrak ezin izango dira partekatu.

Bateragarritasunaren arazoa oso garrantzitsua da; izan ere, gehien erabiltzen diren lizentziak pribatuak dira, "EzKomertzial" (CC BY-NC-SA o CC BY-NC-ND) eta ezin dira askeekin konbinatu, "Aitortu-PartekatuBerdin" (CC BY-SA, Wikipedian erabilitakoa).

Lizentzien erabilera okerrak

Creative Commons zerbitzuak estandarizatutako lizentziak eskaintzen dituenez, erabiltzaileek Creative Commons lizentzia baten azpian copyright duen obra jarri ahalko dute eta Internetetik zabaldu. Ez dago Creative Commonsen obrak eta lizentziak gordetzen dituen datu-baserik eta sistemaren ardura erabiltzaileengan erortzen da. Hala ere, egoera hau ez du Creative Commons sistemak bakarrik jasaten. Copyrighteko jabe guztiek haien eskubideak babestu behar dituzte eta horretarako ez dago datu-base zentralizaturik obra guztiekin. Estatu Batuetako copyright bulegoak erregistratutako obra guztiak gordetzen duen datu-base bat du, baina erregistro falta ez dago copyright faltarekin zertan lotuta egon.

Nahiz eta Creative Commonak erabilera ezberdinetarako lizentzia ezberdinak eskaintzen dituen, batzuen ustez lizentziak ez dituzte autore bakoitzaren araberako ezberdintasunak eskaintzen.^[31] Esaterako, dokumentalista batek dituen kezkak ez dira bat etorri behar software diseinatzaile baten kezkekin.^[31] Horrez gain, lizentzia hauen azpian dauden obrak erabili nahi dituen pertsonak erabilera zehatz horretarako erabili ditzakeen egiaztatu beharko du, eta ezin izatekotan, baimen bereziren bat behar duen ikusi beharko du.^[31]

Lessigen arabera Creative Commons sistemaren helburua copyrightak eskaintzen dituen mutur bien arteko erdiko puntua ematea da. Baten eskakizuna eskubide guztien kontrola izatea da, eta bestearena eskubide bakar bat ere ez kontrolatzea.^[25] Creative Commons sistemak erdiko aukera ematen du. Honen bidez, autoreak erabakitzen ditu kontrolatu zein eman nahi dituen eskubideak.^[25] Lizentzien kopuru handiak etorkizuneko autoreei transmititu ahal diren eskubideak islatzen ditu.^[25]

Free Software Foundation

Richard Stallman-ek, FSFren sortzaileak, Creative Commonsen lizentzia batzuk salatu ditu. Bere iritziz: "ez dio mundu guztiari [...] publikatutako obra bat partekatzeko askatasun minimoa ematen".^{[32][oh 2]} Mako Hill-en ustez, CC-k ez luke lizentzietan islatu behar den eta erabiltzaileak bete behar duten askatasun oinarri maila ezarri behar. Bere hitzetan: "Jarrera etiko finkoa hartzera edo zatilerro bat uztera uko egiten dionez, CC-k aukera galtzen du eta "funtsezko eskubideak ezin dira ordezkatu" deia munduan hedatu beharrean, "eskubide batzuk erreserbatuta" esloganari dei ahula egiten dio."^{[33][oh 3]}

NoComercial lizentziari beste kritika batzuk

Erik Möller-ek, beste kritiko batzuek bezala, "NoComercial" lizentziaren erabilerari buruzko arazo batzuk azaltzen ditu. Lizentzia honen azpian dauden obrak ez dira bateragarriak eduki irekiko web orrialde askorekin, Wikipedia esaterako, zeinetan erabilera komertzialak esplizituki baimentzen diren. Möllerrek hurrengoa esaten du: "NC lizentziaren aurrean kaltetuta ateratzen diren taldeak ez dira korporazio handiak, baizik eta wegune, irrati estazioak eta egunkari lokalak bezalako argitalpen txikiak".^{[34] [oh 4]}

Lessig-ek erantzuten du, copyright-aren gaur eguneko erregimenak bateragarritasuna baimentzen duela esanez. Horrez gain, honen iritziz "EzKomertzial" lizentzia autoreentzat erabilgarria da, inork bere obrarekin komertzializatu ez dezan autoreak etorkizunean asmo hori duenean.^[35]

• Creative Commons Ikonoak

• (Ingelesez) Creative Commons
• Creative Commonsen egoera
• Creative Commons > hautatu lizentzia bat eta ezarri erraz kodea zure webgunean (Nabigatzailea euskaraz doituta izanez gero, eduki gehienak euskaraz ikusteko aukera dago).