Iberiar plaka

Neoproterozoikoa

Iberiar plakaren sorrera orogenia kadomianoan dugu, Neoproterozoiko berantiarrean, duela 650-550 milioi urte. Oraindik Iberiar plaka ez zen plaka-eremu hori Gondwana superkontinentearen ertz batean kokatzen da, Hego Portugaleko Plaken, Ossa-Morena Plaken eta Erdi Iberiako Plaken arteko talken eta akrezioaren ondorioz sorturikoa. Garai hartatik, hiru plaka hauek pixkanaka elkarren artean urruntzen joan dira.^[4]

Mesozoikoa

Mesozoikoan (Jurasiko berantiarrean), Afrika ekialderantz mugitzen hasiko da, Piemont-Liguria Ozeanoa sortuz (Tetis Alpetiar modura ere ezaguna). Trasiko berantiar eta Liasikoan zehar, ur-masa ez sakonak garatzen hasi ziren hegoaldean, Toartzianorako (Jurasiko goiztiarra, duela 190 m.u.) rift-sorrera erabatekoa izan zelarik. Riftingak ere, garai honetan, Ipar Amerika eta Afrika banatzen zituen. Triasiko berantiar eta Jurasiko aldera ere, Iberiar plakaren mendebaldean rifting-prozesu bat hasi zen, Ternua eta Labrador inguruko lurrak Galizatik bananduz (duela 126 m.u.). Esan bezala, kretazeo amaieran, plaka iberikoa Ipar Amerikako Plakatik askatu zen,^[5] Ipar Atlantikoaren irekierak (duela 130-100 m.u.) zein Bizkaiako Golkoaren sorrerak (duela 126-85 m.u.) Iberiar plaka domeinu europarretatik urruntzea eragingo dutelarik, Iberiar plakaren errotazioak eraginiko bi plaken arteko estentsio-esfortzuen ondorioz.^[6] Duela 85 m.u. Irlanda eta Groenlandiaren artean Ozeano Atlantikoa irekitzen hasiko da, Bizkaiko Golkoa rift ez-arrakastatsu modura utziz.^[7]

Zenozoikoa

Garai honetan, plakak errotazio bat jasoko du erloju-orratzen norabidearen aurka,^[6] bai eta talka baten osteko Pirinioen sorrera. Ustez, erdi Eozenora arte, Iberiako plaka Afrikako plakarekin batera mugituko litzateke, Bizkaiko Golkoaren perimetroaren mendebaldean. Perimetro honen inguruko mugimendua amaitzean, ustez, Pirinioekiko talka hasiko litzateke.^[5][7]

Oligozeno goiztiarretik (duela ~27 m.u.) airrera, Iberiako plaka Eurasiako plakarekin batera mugitu zen, Eurasia eta Afrikaren arteko tartean, Azores-Gibraltarreko fraktura zonatik gertu.^{[7][8][9][10][11][12][13][14][15]}

Iberiako plakaren etengabeko errotazioak Miozeno goiztiarrean Iberiako plaka Eurasiatik berriro ere banatzea eragingo du, Korridore Baltikoa deritzon egitura sortuz, Mediterraneo Itsasoa Ozeano Atlantikoarekin lotuz.^[16][17] Iberiako plakak errotatzen zuen bitartean, Miozenoko Messiniarrean zehar (duela ~5.96 m.u.) Korridore baltikoa itxi egin zuen, MSCa edo Messiniarreko Gatz-Krisia, ingeleseko Messinian salinity crisisetik eman zuena. MSC-garai honetan, Mediterraneo Itsasoko ura partzialki edo osorik lurrundu egin zen, honen ondorioz.^[18]

Bizkaiko golkoan, Iberiar plaka eta Europaren arteko elkarrekintzak Capbretongo fosa eragin zuen.

Iberiar Penintsulako mamia (geologiari dagokionez) orogenia hertziniarretik etorritako harri kratoikoa da, Iberiako Mazizoa deritzona osatuz. Ipar-ekialdean Pirinio mendiak aurkitzen dira, hego-ekialdean Mendikate Betikoak agertzen diren bezalaxe. Bi mendikate hauek maila handiago batean kokatzen den Gerriko Alpetarraren zati dira. Mendebaldean, penintsularen inguruko kostaldean, Ozeano Atlantikoak osaturiko perimetro kontinentala agertzen da. Ekialdean, azkenik, hertziniarrak diren elementuak agertzen dira, gehienak Mesozoikoko eta Tertziarioko harriek estalitakoak. Salbuespen moduan, Iberiar Sistemako zenbait puntu eta Kataluniako kostaldeak ditugu, zeinetan elementu zahar hauek oraindik ere agerikoak diren.

• Zerrenda:Plaka tektonikoak