Irailaren 22

Euskal Herria

• 1588 – Miguel Okendo amiralaren ontzi nagusiak su hartu zuen eta 300 lagun hil ziren Pasaian (Gipuzkoa).
• 1888 – Astilleros del Nervion ontziolaren lehen harria jarri zuten.
• 1936 – Bergara eta Deba erori ziren armada frankistaren eskuetan.
• 1937 – Gipuzkoako espainiar gobernadore zibila Hitlerren Alderdi Naziaren kongresuan gonbidatu bezala agertu zen.
• 1940 – Donostiako Udalak Aiete jauregia erosi zuen Frankok udako egoitza bezala erabiltzeko.
• 1941 – Franco buru zela, maniobra militarrak egin zituzten Hernaniko Fagollaga auzoan.
• 1942 – Rikardo Arregi kazetari eta idazlea Andoainen jaio zen (1969an hilda).
• 1956 – 532 pertsona itzuli ziren SESBtik Valentziara itsasontziz. Gehienak euskaldunak ziren, 1937ko haurrak.
• 1960 – Escrivá de Balaguer Opus Deiren fundatzailea, Iruñeako seme kuttuna izendatu zuten.
• 2008 – ETAk Espainiako militar bat hil zuen Santoñan (Kantabria, Espainia) telefono dei baten ostean bonba-autoa lehertarazita.

Mundua

• 1522 – Lurrikara bortitz batek Almería erabat suntsitu zuen, 2.500 hildako ere utziz.
• 1828 – Shaka Zulu Hegoafrikako politikari eta buru militarra bere anaiek hil zuten.
• 1918 – Lehenengo Mundu Gerran Bulgariako soldaduak gerraren bultzatzaileen aurka matxinatu eta Dobro Poljeko frontea utzi zuten.
• 1928 – Alexander Fleming bakteriologo eskoziarrak penizilina aurkitu zuen.
• 1943 – Naziek okupatutako Bielorrusian, hauek agintean jarritako Wilhem Kube komisario jeneralaren ohean lehergailua jarri zuen Alena Mazanikek, partisano sobietarrak.
• 1960 – Mali Frantziatik independizatu zen.
• 1980 – Irakek Iran inbaditu zuen.
• 2006 – 25 hildako Alemanian egondako Maglev tren istripu batean.

Euskal Herria

• 2013 – Donostiako Zinemaldian Carmen Maura aktoreak Donostia Saria jaso zuen.

Mundua

• 1994 – Friends ("Lagunak") filma estreinatu zen, Jennifer Aniston, Courteney Cox, Lisa Kudrow, Matt LeBlanc, Matthew Perry eta David Schwimmer aktoreek antzeztu zuten.
• 1995 – Showgirls filma estreinatu zen, Paul Verhoevenek zuzendu eta Elizabeth Berkley, Kyle MacLachlan, Gina Gershon, Glenn Plummer, Robert Davi, Alan Rachins eta Gina Ravera aktoreek antzeztu zuten.
• 1995 – Seven ("Zazpi") filma estreinatu zen, David Fincherek zuzendu eta Brad Pitt, Morgan Freeman, Gwyneth Paltrow eta R. Lee Ermey aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2000 – Space Cowboys ("Espazioko Cowboyak") filma estreinatu zen, Clint Eastwoodek zuzendu eta berak, Tommy Lee Jones, Donald Sutherland eta James Garner aktoreek antzeztu zuten.
• 2005 – Criminal Minds telesaila AEBtako CBS katean estreinatu zen.
• 2009 – NCIS: Los Angeles telesaila AEBtako CBS katean estreinatu zen.

Euskal Herria

Mundua

• 1981 – TVG, Frantziako abiadura handiko trenak, lehen bidaia egin zuen, Paris eta Lyon bitartean.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1676 – Francisco José Enparan, gipuzkoar noble, politiko eta militarra (h. 1740).
• 1827 – Charles-Alexandre Fay, baxenafar militar eta kartografoa (h. 1903).
• 1840 – Serafin Baroja, euskal idazlea (h. 1912).
• 1845 – Serafin Uhagon, bizkaitar entomologo eta bioespeleologoa, Espainiako Historia Naturalaren Sozietatearen fundatzaileetako bat (h. 1904).
• 1895 – Maria Josefa Sansberro Echeverria, Bigarren mundu gerran nazien kontzentrazio eremuan hildako oiartzuar bakarra (h. 1944).
• 1904 – Maurizia Aldeiturriaga, trikiti musikako bizkaitar pandero jotzailea eta abeslaria (h. 1988).
• 1923 – Digna Garitaonandia, Txikita de Mallabia, bizkaitar erraketista (h. 2023).
• 1928 – Mercedes Agirrezabalaga, Arantza, gipuzkoar erraketista.
• 1940 – Teresa Mendizabal, arabar zientzialari eta fisikaria.
• 1942 –
  • Rikardo Arregi Aranburu, euskal kazetaria, saiakeragilea eta euskaltzalea (h. 1969).
  • Manex Goihenetxe, baxenafar historialari, kultur eragile eta politikaria (h. 2004).
• 1945 – Jesús María Zubiarraín Argiñano, gipuzkoar futbol atezaina (h. 1993).
• 1957 – Javier Balza, bizkaitar politikari jeltzalea, Herrizaingo Sailburu ohia.
• 1962 – Begoña Lasagabaster, gipuzkoar abokatu eta politikaria.
• 1968 – Joseba Larrañaga, gipuzkoar kazetaria.
• 1972 – Idoia Sagastizabal, EAJko bizkaitar politikaria.
• 1975 – Javier López Vallejo, nafar futbolari ohia.
• 1977 – Jon García, bizkaitar taekwondolaria.
• 1980 – Sara Buesa Rodríguez, arabar politikaria.
• 1993 – Irene Usabiaga, gipuzkoar txirrindularia.

Mundua

• 1515 – Ana Cleveskoa, Ingalaterrako erregina ezkontidea (h. 1557).
• 1523 – Karlos I.a Borboikoa, Erruango artzapezpikua (h. 1590).
• 1552 – Vasili IV.a Errusiakoa, Errusiako tsarra (h. 1612).
• 1601 – Ana Austriakoa, Espainia eta Portugalgo infanta (h. 1666).
• 1725 – Joseph Duplessis, frantziar margolaria (h. 1802).
• 1741 – Peter Simon Pallas, alemaniar zoologo eta botanikoa (h. 1811).
• 1759 – William Playfair, eskoziar injinari eta ekonomilaria, estatistikako datu diagramen lehenengo asmatzaileetako bat (h. 1823).
• 1765 – Paolo Ruffini, italiar matematikaria (h. 1822).
• 1791 – Michael Faraday, britainiar fisikari eta kimikaria, indukzio elektromagnetikoaren aurkitzailea (h. 1867).
• 1817 – Philippe Langlois, normandiar idazlea (h. 1884).
• 1863 – Alexandre Yersin, frantziar-suitzar bakteriologoa (h. 1943).
• 1868 – Luis Agote, argentinar medikua, ikertzailea eta odol-transfusioko aitzindaria (h. 1954).
• 1869 – Piotr Krasnov, errusiar jeneral kosako tsarista (h. 1947).
• 1875 –
  • Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, lituaniar margolari, musikagile eta idazlea (h. 1911).
  • Paulina Luisi, uruguaiar mediku, irakasle, sufragista eta ekintzaile feminista (h. 1950).
• 1876 – André Tardieu, Frantziako Lehen Ministroa (h. 1945).
• 1878 – Shigeru Yoshida, Japoniako Lehen Ministroa (h. 1967).
• 1880 – Christabel Pankhurst, ingeles sufragista eta militante politikoa (h. 1958).
• 1882 – Wilhelm Keitel, alemaniar kanpo mariskala (h. 1946).
• 1885 –
  • Erik Gunnar Asplund, suediar arkitekto neoklasiko eta modernoa (h. 1940).
  • Ben Chifley, Australiako 16. lehen ministroa (h. 1951).
  • Erich von Stroheim, austriar jatorriko estatubatuar aktorea eta zinema-zuzendaria (h. 1957).
• 1891 – Hans Albers, alemaniar aktore eta abeslaria (h. 1960).
• 1897 – Charles-Denis Bourbaki, frantziar jenerala (j. 1816).
• 1901 – Charles Brenton Huggins, kanadar-estatubatuar medikua, 1966ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1997).
• 1902 – John Houseman, Errumanian jaiotako britainiar-estatubatuar aktore eta ekoizlea (h. 1988).
• 1905 –
  • Muriel Box, ingeles gidoigile eta zuzendaria (h. 1991).
  • Paul Muni, estatubatuar aktorea (h. 1967).
• 1906 – Ilse Koch, Ameriketako Estatu Batuetako Indar Armatuek eipatu zuten lehen nazi esanguratsua (h. 1967).
• 1907 – Maurice Blanchot, frantziar idazle, filosofo eta literatura-teorikoa (h. 2003).
• 1908 – Odette Bancilhon, frantziar astronomoa (h. 1998).
• 1909 – David Riesman, estatubatuar soziologoa (h. 2002).
• 1912 – Martha Scott, estatubatuar aktorea (h. 2003).
• 1913 – Giovanni Valetti, italiar txirrindularia (h. 1998).
• 1916 – Elisa García Sáez, kataluniar sindikalista, erizaina eta milizianoa (h. 1936).
• 1918 –
  • Archibald James Potter, irlandar musikagilea (h. 1980).
  • Hans Scholl, Alemania naziaren aurka eratutako Arrosa Zuria erresistentzia mugimendu baketsuko kide eta oinarrietako bat (h. 1943).
  • Henryk Szeryng, poloniar biolin-jotzailea (h. 1988).
• 1920 – Eric Baker, britainiar aktibista bakezalea, Amnistia Internazionalaren sortzailetariko bat (h. 1976).
• 1922 –
  • Hussein Ali Montazeri, irandar irakaslea eta xiiten buruzagia (h. 2009).
  • Vera Radosavljević, serbiar eta jugoslaviar partisanoa, Jugoslaviako Herriaren Heroi izendatua (h. 1943).
• 1924 – Martin Barré, frantziar margolaria (h. 1993).
• 1929 –
  • Paul-Marie Lapointe, kanadar olerkari eta kazetaria (h. 2011).
  • Carlo Ubbiali, italiar motoziklismoko pilotua (h. 2020).
• 1930 – Antonio Saura, espainiar margolaria (h. 1998).
• 1931 – Fay Weldon, ingeles idazlea (h. 2023).
• 1932 –
  • Algirdas Brazauskas, Lituaniako presidentea (h. 2010).
  • Juan García Ponce, mexikar idazle, itzultzaile eta arte-kritikaria (h. 2003).
  • Ingemar Johansson, suediar boxeolaria (h. 2009).
  • Maurice Kouandété, Dahomeyko presidentea (h. 2003).
• 1934 – Ornella Vanoni, italiar abeslaria eta aktorea.
• 1936 –
  • Art Metrano, estatubatuar aktorea (h. 2021).
  • Carmen Pereira, Ginea Bissauko presidentea (h. 2016).
• 1937 –
  • Richard Marquand, galestar zinema zuzendaria (h. 1987).
  • Don Rutherford, ingeles errugbi jokalari eta administratzailea (h. 2016).
• 1938 –
  • Dean Cyril Reed, estatubatuar aktore eta musikaria (h. 1986).
  • Lola Salvador, kataluniar idazle eta gidoilaria.
• 1939 – Junko Tabei, japoniar alpinista, Everest tontorrera iritsi zen eta Zazpi Gailurrak konkistatu zituen lehen emakumea (h. 2016).
• 1940 – Anna Karina, daniar jatorriko frantziar zinema aktore eta zuzendaria, idazle eta abeslaria (h. 2019).
• 1941 – José Luis García Sánchez, espainiar zinema-zuzendaria.
• 1943 –
  • Jimmie Heuga, euskal jatorriko estatubatuar eskiatzailea (h. 2010).
  • Ionel Valentin Vlad, errumaniar ingeniari eta fisikaria (h. 2017).
• 1948 – Jorge Verstrynge, espainiar-frantziar politikari, politologo eta geopolitikoa.
• 1949 – Hamida Djandoubi, Tunisian jaiotako nekazaria, Frantzian heriotz-zigorra jaso zuen azken pertsona (h. 1997).
• 1951 – David Coverdale, britainair abeslari eta musikagilea.
• 1953 – Ségolène Royal, frantziar politikaria.
• 1957 –
  • Nick Cave, australiar musikari, idazle eta aktorea.
  • Giuseppe Saronni, italiar txirrindulari ohia.
• 1958 –
  • Andrea Bocelli, italiar tenorra.
  • Joan Jett, estatubatuar rock abeslari, kantautore, musikagile, musikari eta ekoizlea.
  • Eddy Planckaert, belgikar txirrindularia.
• 1959 –
  • Mahammed Dionne, Senegalgo lehen ministroa (h. 2024).
  • Saul Perlmutter, estatubatuar astrofisikaria, 2011ko Fisikako Nobel Saria.
• 1966 – Albert Plà, kataluniar abeslaria.
• 1968 – David Bisconti, argentinar futbolari ohia.
• 1969 – Pavel Kolobkov, errusiar eskrimalari ohia, ezpata modalitatekoa.
• 1973 – François-Xavier Demaison, frantziar umorista eta aktorea.
• 1974 –
  • Aliecer Urrutia, kubatar atleta ohia, jauzi hirukoitzean espezializatua.
  • Benoni Ambăruș, errumaniar elizgizona.
• 1976 – Ronaldo, brasildar futbolaria.
• 1977 – Lara Sajen, argentinar dantzaria, abeslaria eta reality showetako partaidea.
• 1979 – Roberto Saviano, italiar kazetari eta idazlea.
• 1981 – Koji Yamase, japoniar futbolaria.
• 1982 – Billie Piper, ingeles aktore eta abeslaria.
• 1983 – Thiago Silva, brasildar futbolaria.
• 1984 – Laura Vandervoort, kanadar aktorea.
• 1985 – Tatiana Maslany, kanadar aktorea.
• 1989 –
  • Audrey Cordon, bretainiar txirrindularia.
  • Sabine Lisicki, alemaniar tenislaria.
  • Cœur de Pirate, quebectar indie pop abeslari eta musikagilea.
• 1992 – Daniela Ospina, kolonbiar modeloa, boleibol jokalaria eta enpresaria.
• 1993 – Leonie Dorado, boliviar emakumezko telebista aurkezle eta abeslari transgeneroa.
• 1996 – Fátima Diame, espainiar atleta, luzera-jauzian eta jauzi hirukoitzean espezializatua.

Euskal Herria

• 1580 – Cristóbal Rojas Sandoval, gipuzkoar apaiz katolikoa, Sevillako artzapezpikua, Cigalesen (j. 1502).
• 1888 – Fernando Luis Ybarra, bizkaitar enpresaburu eta pertsona esanguratsua, Ybarra familiako kidea (j. 1844).
• 1914 – Juan Migel Orkolaga, hernaniar metereologo eta jesuita, Igeldoko behatokiaren sortzailea (j. 1863).
• 1936 – Antonio Saez de Ibarra, arabar frantziskotar monjea, Azuagan fusilatua (h. 1936).
• 1976 – Manuel Prats, Pachuco, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (j. 1902).
• 1977 – José María Laka, bizkaitar futbolaria (j. 1898).
• 1982 – Jose Manuel Estonba, euskal idazlea (j. 1916).
• 1986 – Migel Olasagarre, aita Damaso Intza, euskal idazlea (j. 1886).
• 1993 – Jon Beistegi, Axola, euskal idazlea (j. 1911).
• 2001 – Inozentzio Aierbe, nafar apaiza (j. 1912).
• 2003 – Félix Bergèze, lapurtar errugbilaria, Carcasonan (j. 1914).
• 2004 – Guy d'Arcangues, lapurtar poeta (j. 1924).
• 2005 – Javier Yubero, euskal herritar futbolaria (j. 1972).
• 2018 – José Ibarburu, gipuzkoar arraunlaria (j. 1928).
• 2021 – Manuel Ibarburu, gipuzkoar arraunlaria (j. 1937).
• 2022 – Jon Odriozola, bizkaitar kazetari eta idazlea (j. 1955).

Mundua

• 530 – Felix IV.a, Aita santua.
• 852 – Abd ar-Rahman II.a, Kordobako IV. emir omeiatarra (j. 792).
• 1158 – Otto Freisingekoa, alemaniar elizgizona eta kronikaria (j. 1112).
• 1408 – Joan VII.a Paleologo, Bizantziar Inperioko enperadorea (j. 1370).
• 1457 – Petri II.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (j. 1418).
• 1520 – Selim I.a, Otomandar Inperioko sultana.
• 1531 – Luisa Savoiakoa, Frantzisko I.a Frantziakoaren ama (j. 1476).
• 1539 – Guru Nanak, sikhismoaren sortzailea (j. 1469).
• 1554 – Francisco Vázquez de Coronado, espainiar konkistatzaile eta esploratzailea (j. c. 1510).
• 1692an, Salemgp sorginkeria prozesuan exekutatuta:
  • Martha Corey (j. 1619/20).
  • Mary Eastey (j. 1634).
  • Mary Parker (j. 1637).
  • Ann Pudeator (j. 1621).
  • Wilmot Redd.
  • Margaret Scott (j. 1616).
• 1703 – Vincenzo Viviani, italiar matematikaria eta fisikaria (j. 1622).
• 1774 – Klemente XIV.a, Aita santua (j. 1705).
• 1828 – Shaka Zulu Hegoafrikako politikari eta buru militarra, Zulu Inperioaren sortzailea (j. 1786).
• 1840 – Anne Lister, Yorkshireko lur-jabe, egunerokoen idazle, alpinista eta bidaiaria (j. 1791).
• 1850 – Johan Heinrich von Thünen, alemaniar ekonomialaria (j. 1783).
• 1914 – Alain-Fournier, frantziar eleberrigilea (j. 1886).
• 1920 – Herbert James Draper, ingeles margolaria (j. 1863/64).
• 1921 – Ivan Vazov, bulgariar idazlea (j. 1850).
• 1932 – Claude C. Hopkins, publizitatearen historiako erredaktore garrantzitsuenetarikoa (j. 1866).
• 1949 – Sam Wood, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1883).
• 1952 – Kaarlo Juho Ståhlberg, lehendabiziko Finlandiako presidentea (j. 1865).
• 1956 – Frederick Soddy, britainiar fisikari eta kimikaria, 1921eko Kimikako Nobel Saria (j. 1877).
• 1957 – Zhou Xuan, txinatar abeslari eta aktorea (j. 1920).
• 1958 – Mary Roberts Rinehart, estatubatuar idazlea (j. 1876).
• 1960 – Melanie Klein, austriar psikoanalista (j. 1882).
• 1961 – Marion Davies, estatubatuar aktorea (j. 1897).
• 1970 – Alice Hamilton, estatubatuar mediku eta ikertzailea, industria toxikologian aitzindaria (j. 1869).
• 1973 – Paul van Zeeland, Belgikako leaeronautikoaa (j. 1893).
• 1974 – Paul Jaray, ingeniari aeronautikoa eta automobilen diseinatzailea, aerodinamika automobilgintzan aplikatzen aitzindaria (j. 1889).
• 1979 – Otto Robert Frisch, austriar-britainiar zientzialaria (j. 1904).
• 1980 – María Luz Morales, galiziar idazlea eta XX. mendeko Kataluniako kazetari aitzindaria (j. 1890).
• 1989 – Irving Berlin, estatubatuar konpositore eta kantu-idazlea, AEBko historiako kantagile handienetakoa (j. 1888).
• 1991 – Tino Casal, espainiar abeslari eta konposatzailea (j. 1950).
• 1993 – Maurice Abravanel, estatubatuar orkestra-zuzendaria (j. 1903).
• 1994 – Maria Carta, sardiniar abeslari eta idazlea (j. 1934).
• 1996 –
  • Mohamed Ben Ahmed Abdelghani, Aljeriako lehen ministroa (j. 1927).
  • Dorothy Lamour, estatubatuar aktore eta abeslaria (j. 1914).
• 1997 – Manabu Mabe, japoniar-brasildar margolaria (j. 1924).
• 1999 – George C. Scott, estatubatuar aktorea (j. 1927).
• 2000 – Yehuda Amichai, israeldar poeta (j. 1924).
• 2001 – Isaac Stern, ukrainiar-estatubatuar biolin-jotzailea (j. 1920).
• 2004 – Edward Larrabee Barnes, estatubatuar arkitektoa (j. 1915).
• 2005 – Annemarie Heinrich, alemaniar-argentinar argazkilaria, erretratuetan eta biluzietan espezializatua (j. 1912).
• 2006 – Enrique Gorriarán, argentinar iraultzailea (j. 1941).
• 2007 –
  • André Gorz, austriar-frantziar idazle eta filosofoa (j. 1923).
  • Marcel Marceau, frantziar mimoa, egungo mimoaren eta pantomimaren berritzaile eta bultzatzaile nagusia (j. 1923).
• 2011 – Aristides Pereira, lehenbiziko Cabo Verdeko presidentea (j. 1923).
• 2013 –
  • David H. Hubel, kanadar-estatubatuar neurobiologoa, 1981eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1926).
  • Álvaro Mutis, kolonbiar nobelagile eta poeta, Hispanoamerikako idazle garaikide nabarmenetakotzat hartua (j. 1923).
• 2019 – Louis Joinet, frantziar legelaria, giza eskubideen alorrean NBEren ordezkaria munduko hainbat gatazkatan (j. 1934).
• 2020 – Agne Simonsson, suediar futbolaria (j. 1935).
• 2021 –
  • Abdelkader Bensalah, Aljeriako behin-behineko presidentea (j. 1941).
  • Roger Michell, britainiar zinema zuzendaria (j. 1956).
  • Jüri Tamm, sobietar eta estoniar atleta eta politikaria (j. 1957).
• 2022 – Hilary Mantel, ingeles idazlea (j. 1952).
• 2023 –
  • Evelyn Fox Keller, estatubatuar fisikari, idazlea eta feminista (j.1936).
  • Giovanni Lodetti, italiar futbolaria (j. 1942).
  • Américo Lopes, portugaldar futbol atezaina (j. 1933).
  • Giorgio Napolitano, Italiako 11. Presidentea (j. 1925).

• Sehaska egutegiko izendegia: Mauri, Maurixi eta Iraide.