Irailaren 24

Euskal Herria

• 1512 – Donibane Garaziko gaztelua setiatzen ziharduen gaztelarren soldadu unitate bat matxinatu egin zen euren aginte militarraren aurka.
• 1787 – 1787ko Zangozako uholdea: euriteen ondorioz Aragon ibaiaren hazteak 556 gizabanako hil zituen Zangozan (Nafarroa Garaia).
• 1993 – Gurutze Iantzi HBko zinegotzia Guardia Zibilaren Tres Cantosko egoitzan hil zen, atxilotu eta bi egunera. Bertsio ofizialak dio «bihotzekoak jota» hil zela. Zantzuek diote «poltsa»ren tortura egin ziotelako hil zela.
• 2007 – Laurence Le Vert epailearen aginduz, 200 bat poliziak hamabost lagun atxilotu zituzten Lapurdin eta Nafarroa Beherean.
• 2008 – Ipar Euskal Herrian Batasuneko 14 kide atxilotu zituzten.

Mundua

• 1724 – Parisko Burtsa sortu zen, Frantziako burtsarik garrantzitsuena. Luis XV.a Frantziakoak Nicolas Ravot d'Ombrevalen gomendioz sortu zuen. Lehenago Lyonen, Bordelen eta Tolosan baziren burtsak.
• 2005 – Rita urakanak Ameriketako Estatu Batuak astindu zituen.

Euskal Herria

• 1571: Joana III.a Nafarroako erreginaren eskaera berez, euskarazko Testamentu Berria argitaratu zuen Joanes Leizarragak.

Mundua

• 1975 – Sydney Pollack estatubatuar zinema zuzendariaren Three Days of the Condor filma estreinatu zen.
• 1986 – Jean-Jacques Annaud frantses zinema zuzendariak zuzendu eta Sean Connery, Christian Slater, Michael Lonsdale, F. Murray Abraham, Ron Perlman eta Valentina Vargas aktoreek antzeztutako Larrosaren Izena filma estreinatu zen.
• 1991 – Nirvanak Nevermind diskoa kaleratu zuen.

Euskal Herria

Mundua

• 2011 – UARS satelitearen aurreiragarritako erorketa jazo zen.

Euskal Herria

Mundua

• 1957 – FC Barcelonaren Camp Nou futbol-zelaia inauguratua izan zen.

Euskal Herria

• 1906 – Joxe Migel Zumalabe, gipuzkoar matematikari, irakasle, aparejadore, lexikografo, euskaltzale eta pintorea (h. 1992).
• 1907 – Martin Markuleta, Amarako ogizaltzailea, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1984).
• 1917 – Beñat Mendisko, Beñat Karrika, lapurtar idazlea (h. 2003).
• 1929 – Peporro, gipuzkoar futbolaria (h. 2004).
• 1941 – Jesús Mosterín, bizkaitar filosofoa (h. 2017).
• 1945 – Juan Pablo Fusi, gipuzkoar historialaria, Espainiako Aro Garaikidearen historian aditua.
• 1950 – Hubert du Mesnil, lapurtar ingeniari eta funtzionarioa.
• 1955 – Xabier Montoia, arabar idazle eta musikaria.
• 1963 –
  • Arantza Tapia, gipuzkoar politikari jeltzalea.
  • Mertxe Mugika, AEK-ko irakaslea.
• 1964 –
  • Alberto Albistegi, gipuzkoar futbolari ohia.
  • Ainhoa Arteta, gipuzkoar sopranoa, munduko aretorik ezagunenetan abestu izandakoa.
  • Alberto Barandiaran, nafar kazetari eta euskal idazlea.
• 1969 – Patxiku Uranga, lapurtar idazle eta animatzaile kulturala.
• 1975 – Sergio Muñiz, bizkaitar aktore, abeslari eta modeloa.
• 1976 – Mikel Artetxe, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1979 – Beñat San Jose, gipuzkoar futbol entrenatzailea.
• 1984 – Álex García Peña, bizkaitar futbolaria.
• 1985 – Mikel González, Gontxa, gipuzkoar futbolaria.
• 1997 – Garoa Martinez, bizkaitar haltera.

Mundua

• 15 – Vitelio, erromatar enperadorea (h. 69).
• 1301 – Ralph Stafford, Ingalaterrako noblea, Ehun Urteko Gerran parte hartu zuen militar nabarmena (h. 1372).
• 1501 – Girolamo Cardano, italiar Pizkundeko matematikari, sendagile eta astrologoa (h. 1576).
• 1513 – Katalina Saxonia-Lauenburgokoa, Suediako erregina ezkontidea (h. 1535).
• 1583 – Albrecht von Wallenstein, txekiar jatorriko alemaniar militarra (h. 1634).
• 1625 – Johan de Witt, herbehereetar politikaria (h. 1672).
• 1717 – Horace Walpole, ingeles idazlea (h. 1797).
• 1725 – Arthur Guinness, irlandar garagardogilea eta Guinness enpresaren sortzailea (h. 1803).
• 1739 – Grigori Potiomkin, errusiar politikari eta militarra (h. 1791).
• 1750 – Luisa Brandenburg-Schwedtekoa, Brandenburgeko margravina eta Anhalt-Dessaueko dukesa ezkontidea (h. 1811).
• 1771 – Andoche Junot, frantziar jenerala (h. 1813).
• 1794 – Jeanne Villepreux-Power, frantziar itsas-biologo aitzindaria (h. 1871).
• 1801 – Mikhail Vasilievitx Ostrogradski, errusiar matematikari eta fisikaria (h. 1862).
• 1802 – Adolphe d'Archiac, frantziar geologo eta paleontologoa (h. 1868).
• 1817 – Ramón de Campoamor, asturiar poeta (h. 1901).
• 1821 – Cyprian Kamil Norwid, poloniar olerkari, antzerkigile, margolari, eskultore eta filosofoa (h. 1883).
• 1847 – Julien Sacaze, frantziar abokatu, historialari eta arkeologoa, Pirinioetako eskualdeko ikerketa epigrafikoengatik ezaguna (h. 1989).
• 1850 – Fra' Galeas von Thun und Hohenstein, Maltako Ordenako 75. Printze eta Maisu Nagusia (h. 1931).
• 1855 – Horacio Espondaburu, uruguaiar margolaria (h. 1902).
• 1862 – Júlia Lopes de Almeida, brasildar idazle, kontu-kontalaria, dramagilea, kazetaria, hizlaria, abolizionista, feminista, naturalista eta ingurumengilea (h. 1934).
• 1878 – Charles Ferdinand Ramuz, frantsesezko poeta, eleberrigile eta saiakera-egile suitzarra (h. 1947).
• 1881 – Edith Fischerström, suediar margolari, artista grafiko, eskultore eta arte irakaslea (h. 1967).
• 1884 –
  • Gustave Garrigou, frantziar txirrindularia (h. 1963).
  • İsmet İnönü, Turkiako presidentea (h. 1973).
• 1895 – André Frédéric Cournand, frantziar-estatubatuar sendagile eta fisiologoa, 1956ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1988).
• 1896 –
  • Francis Scott Fitzgerald, irlandar-estatubatuar eleberrigilea (h. 1940).
  • Elsa Triolet, errusiar frantesezko-idazlea, Goncourt saria irabazi zuen lehen emakumea (h. 1970).
• 1898 –
  • Charlotte Moore Sitterly, estatubatuar matematikaria eta astronomoa (h. 1990).
  • Howard Florey, australiar farmakologo eta patologoa, 1945eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1968).
• 1900 – Mecha Ortiz, argentinar aktorea eta abeslaria (h. 1987).
• 1902 – Ruhola Khomeini, Irango xiiten buruzagia (h. 1989).
• 1905 – Severo Ochoa, asturiar zientzialaria, 1959ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1993).
• 1906 – Juan Modesto, espainiar militarra (h. 1969).
• 1908 – Saizo Saito, japoniar futbolaria (h. 2004).
• 1910 – Arminda Aberastury, argentinar psikoanalista, haurren eta nerabeen psikoanalisiaren aitzindaria (h. 1972).
• 1911 – Konstantin Txernenko, Sobietar Batasuneko burua (h. 1985).
• 1912 – Robert Lewis Taylor, estatubatuar kazetari eta idazlea (h. 1998).
• 1914 –
  • Tina Gascó, espainiar aktorea (h. 1973).
  • John Kerr, Australiako 18. gobernadore orokorra (h. 1991).
  • Andrzej Panufnik, poloniar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (h. 1991).
  • Manuel Valencia Remón, espainiar militar, abokatu eta politikari frankista (h. 1994).
• 1915 – Irina Vladislavovna Bussen, mineralogista, geologoa, petrologoa eta mendigune alkalinoetako espezialista nabarmena (h. 2013).
• 1918 – Richard Hoggart, britainiar soziologo eta pertsonai publiko ezaguna (h. 2014).
• 1924 – Hidemaro Watanabe, japoniar futbolaria (h. 2011).
• 1926 – Ricardo María Carles Gordó, espainiar kardinala eta Bartzelonako artzapezpiku emeritua (h. 2013).
• 1927 – Alfredo Kraus, espainiar tenorea (h. 1999).
• 1930 –
  • Fernand Ouellette, kanadar poeta, Quebeceko 60ko hamarkadako idazle nagusietakoa.
  • Catherine Robbe-Grillet, frantziar idazle, aktore eta dominatrixa.
  • Hans Vermeer, alemaniar hizkuntzalari eta itzultzaile akademikoa (h. 2010).
  • John Young, estatubatuar astronauta (h. 2018).
• 1931 –
  • Tom Adams, Barbadosko lehen ministroa (h. 1985).
  • Isabel Penagos, kantabriar sopranoa.
  • Victoria Rodríguez, espainiar aktorea (h. 2020).
• 1933 – Terry Davies, galestar errugbilaria (h. 2021).
• 1934 –
  • Giovanni Pettinato, italiar asiriologoa (h. 2011).
  • Manfred Wörner, alemaniar politikaria, NATOren 7. Idazkari orokorra (h. 1994).
• 1936 – Jim Henson, estatubatuar txotxongilo-diseinatzaile, zinema-zuzendari eta ikuskarien munduko enpresaburua (h. 1990).
• 1939 – Jacques Vallée, frantziar-estatubatuar astronomo, informatikari eta ufologoa.
• 1941 – Linda McCartney, estatubatuar abeslari, konpositore, argazkilari eta animalien eskubideen aldeko aktibista (h. 1998).
• 1943 –
  • Randall Duk Kim, korear arbasodun estatubatuar aktorea.
  • Antonio Tabucchi, italiar idazlea eta Portuges hizkuntza eta literatura irakaslea (h. 2012).
• 1944 – Gilles Lipovetsky, frantziar idazle, filosofo eta soziologoa.
• 1946 – María Teresa Ruiz, italiar astronomoa.
• 1950 – Marie-Christine Adam, frantziar aktorea.
• 1951 –
  • Salome Gabunia, georgiar etnologo, itzultzaile eta euskaltzalea, eta euskaltzain urgazlea.
  • Alfonso Portillo, Guatemalako presidentea.
• 1955 –
  • Rafael Alonso Navarro Jr., gaztelaniazko bikoizketa aktorea.
  • Andrew Slack, australiar errugbilaria.
• 1959 – Ana Mato, espainiar politikaria.
• 1960 – Francis Lorenzo, espainiar aktore eta telebista aurkezlea.
• 1964 – Osamu Taninaka, japoniar futbolari ohia.
• 1965 – Fabrice Philipot, frantziar txirrindularia (h. 2020).
• 1968 –
  • Gracianne Hastoy, bearnotar eleberrigilea, Pirinioetan girotutako lan erromantikoak idazten dituena.
  • Michael Obiku, nigeriar futbolari ohia.
• 1969 –
  • Amparo Sánchez, espainiar abeslaria, kantautorea, idazlea, musika mestizajearen aitzindaria eta feminista.
  • Goya Toledo, espainiar aktore eta modeloa.
• 1970 – Gabriella Lantos-Romacz, florete modalitateko hungariar eskrimalaria.
• 1972 – Lluís Carreras, espainiar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1974 – David Fernàndez i Ramos, kataluniar kazetari eta ekintzaile soziala, CUP alderdiko bozeramailea.
• 1976 – Reneé Acosta, mexikar poeta, filosofoa eta saiakeragilea.
• 1980 – Anna Calvi, britainiar indie-rock abeslari, konpositore eta gitarrista.
• 1985 –
  • Eleanor Catton, kanadar-zeelandaberritar idazlea.
  • Yohei Kajiyama, japoniar futbolaria.
• 1986 – John Barclay, eskoziar errugbi jokalaria.
• 1988 – Birgit Õigemeel, estoniar abeslaria, musikaria eta aktorea.
• 1990 – Izïa Higelin, frantziar aktore eta rock abeslaria.
• 1991 – Owen Farrell, irlandar ingeles errugbilaria.
• 1992 – Stav Strashko, ukrainar-israeldar modeloa eta aktorea.
• 1996 - Ain Yoon, korear piano-jotzailea eta kontzertista.
• 2000 - Jaël Bestué, kataluniar atleta, abiadura-probetan aditua.
• 2001 – Enith Salón, espainiar futbolaria.

Euskal Herria

• 1642 – Martin Alonso Sarria, arabar historialari eta politikaria.
• 1804 – Henri Fargues, euskal herritar politikaria, Auteuil-en (j. 1757).
• 1820 – Pedro Aranatz, nafar musikagilea eta ganberako maisua (j. 1740).
• 1936an, Belmonteko monasterioan fusilatuak:
  • Santiago Arriaga, Frai Santiago de Jesús, bizkaitar apaiz hirukoiztarra (j. 1903).
  • Luis Erdoitza, Frai Luis de San Miguel de los Santos, bizkaitar apaiz hirukoiztarra (j. 1891).
• 1993 – Gurutze Iantzi, Herri Batasuneko gipuzkoar zinegotzia, Guardia Zibilaren Tres Cantosko egoitzan (j. 1962).
• 2003 – Ignacio Arozena, donostiar idazlea eta Historia katedraduna Bermeoko Batxilergo Institutuan (j. 1931).
• 2005 – Joxe Mari Aranalde, gazteluar idazlea, irakasle, bertsozale eta euskaltzain urgazlea (j. 1933).
• 2007 – Itziar Lozano, euskal psikologoa, Mexikon feminismoaren bultzatzaile garrantzitsua (j. 1941).
• 2008 – Concha Espinosa, bizkaitar sindikalista, Madrilen (j. 1954).
• 2018 – Junes Casenave, zuberotar idazle eta apaiza, Lestelle-Bétharramen (j. 1924).
• 2023 – Félix Ayo, bizkaitar biolin-jolea, mundu mailan ezaguna, Erroman (j. 1933).

Mundua

• 366 – Liberio, Aita santua.
• 768 – Pepin Laburra, frankoen erregea.
• 1054 – Hermann Reichenaukoa, alemaniar monje beneditarra, musikagile, matematikari, astronomo, astrologo, historialari, idazle eta olerkaria (j. 1013).
• 1143 – Inozentzio II.a, Aita santua.
• 1180 – Emanuel I.a Komneno, Bizantziar Inperioko enperadorea (j. 1118).
• 1230 – Alfontso IX.a Leongoa, Galizia eta Leongo erregea (j. 1171).
• 1435 – Isabeau Bavariakoa, Frantziako erregina ezkontidea (j. c. 1370).
• 1459 – Erik Pomeraniakoa, Norvegiako, Danimarkako eta Suediako erregea (j. 1381/82).
• 1541 – Parazeltso, suitzar mediku, botaniko, alkimista, astrologo eta okultista (j. 1493).
• 1575 – Tupac Amaru I.a, Inka Inperioko azken lider natiboa (j. 1545).
• 1732 – Reigen enperadorea, Japoniako 112. enperadorea (j. 1654).
• 1802 – Aleksandr Radistxev, errusiar idazlea (j. 1749).
• 1812 – Piotr Bagration, errusiar jeneral eta printzea (j. 1765).
• 1813 – André Grétry, liejar musikagilea (j. 1741).
• 1820 – Pedro Aranaz, musikagilea (j. 1740).
• 1834 – Petri I.a Brasilgoa, Askatzailea, Brasilgo lehen enperadorea (j. 1798).
• 1848 – Branwell Brontë, ingeles margolari eta idazlea (j. 1817).
• 1852 – Francisco Javier Castaños, Donostia suntsitzeko eta donostiarrak hiltzeko agindua eman zuen Espainiako Armadako jenerala (j. 1758).
• 1861 – Severo Andriani, kataluniar elizgizona (j. 1774).
• 1877 – Saigō Takamori, japoniar militarra (j. 1826).
• 1894 – Laureano Pérez Arcas, espainiar zoologoa (j. 1824).
• 1904 – Niels Ryberg Finsen, faroear-daniar sendagilea, 1903ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1860).
• 1920 –
  • Inessa Armand, frantziar idazlea eta iraultzailea (j. 1874).
  • Peter Carl Fabergé, errusiar bitxigilea, Fabergé arrautzegatik ezaguna (j. 1846).
• 1924 – Manuel Estrada Cabrera, Guatemalako Errepublikako presidentea (j. 1857).
• 1930 – Otto Mueller, alemaniar margolari eta ilustratzailea (j. 1874).
• 1945 –
  • La Argentinita, hispanoargentinar dantzari, koreografo, kanzonetista eta flamenko-dantzaria (j. 1898).
  • Hans Geiger, alemaniar fisikaria (j. 1882).
• 1963 – Mary Agnes Chase, estatubatuar botanikaria, ilustratzailea eta agronomoa, agrostologian espezializatua (j. 1869).
• 1978 –
  • Ida Noddack, alemaniar kimikari eta fisikaria, fisio nuklearra aipatu zuen lehen zientzialaria (j. 1896).
  • Manne Siegbahn, suediar fisikaria, 1924ko Fisikako Nobel Saria (j. 1886).
• 1979 – Vasco Bergamaschi, italiar txirrindularia (j. 1909).
• 1980 – Rosa Spottorno Topete, espainiar itzultzailea eta feminista (j. 1884).
• 1982 – Sarah Churchill, britainiar aktore eta dantzaria (j. 1914).
• 1984 – Pierre Emmanuel, frantziar poeta (j. 1916).
• 1991 – Theodor Seuss Geisel, haur-literaturako idazle estatubatuarra, argitaratzailea eta irudigilea (j. 1904).
• 1993 – Bruno Pontecorvo, italiar fisikaria (j. 1913).
• 1994 – Otto Friedrich Walter, suitzar idazlea (j. 1928).
• 2003 – Rosita Segovia, dantza klasikoko eta dantza espainiarreko dantzari katalana, koreografoa eta dantza espainiarreko irakaslea (j. 1922).
• 2004 – Françoise Sagan, frantziar idazlea (j. 1935).
• 2008 – José Antonio Zarzalejos Altares, madrildar fiskal eta politikaria, Bizkaiko gobernadore zibil izandakoa (j. 1922).
• 2010 – Ana Kiro, galiziar abeslaria (j. 1942).
• 2014 – Christopher Hogwood, britainiar orkestra-zuzendaria (j. 1941).
• 2016 – Bill Mollison, australiar ikertzaile, zientzialari, irakasle eta naturzalea, permakulturaren bultzatzaile nagusietariko bat (j. 1928).
• 2021 – Carme Alemany Gómez, kataluniar soziologo eta feminista (j. 1939).
• 2022 –
  • Hudson Austin, grenadar militar eta politikaria (j. 1938).
  • Rita Gardner, estatubatuar aktore eta abeslaria (j. 1934).

• Sehaska egutegiko izendegia: Eskarne, Mertxe eta Laxia.