Joanes Antxieta
Joanes Antxieta[1] (Azpeitia, Gipuzkoa, 1462 – 1523ko uztailaren 30a) Berpizkunde garaiko euskal herritar apaiz eta musikagile bat izan zen, eliz polifoniaren eta polifonia profanoaren ordezkari nabarmenenetakoa.[2]
| Joanes Antxieta | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Azkoitia, 1462 |
| Herrialdea |  Gipuzkoa, Euskal Herria |
| Heriotza | Azpeitia, 1523ko uztailaren 30a (60/61 urte) |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Salamancako Unibertsitatea |
| Hizkuntzak | euskara gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | musikagilea eta apaiza |
      | |
Bizitza
Ignazio Loiolakoarekin ahaideturik zegoen familia batean jaio zen, ezezaguna den data batean. Martin Gartzia Antxietakoa zuen aita; eta Maria Veraizas Loiolakoa, ama. Era berean, ezer gutxi dakigu haren gaztaroaz ere, eta seguruenik Salamancako Unibertsitatean ikasi zuen arren, ez dakigu ziur non egin zituen musika eta apaiz ikasketak. Salamancan, Juan del Enzina idazlea eta musikagilea ezagutu zuen.
Elisabet Katolikoaren kapera-abeslaria eta kapilaua zen 1489an. Geroago, bere bigarren seme Gaztela eta Aragoiko Joanes infantearen kapera-maisu izendatu zuen 1495ean, eta haren musika maisu ere izango zen. Hau hil ondoren, 1497an, erreginaren zerbitzura itzuli zen eta hainbat bidaia egin zituen gortearekin. Kalonjetza bat lortu zuen Granadako katedralean, eta Azpeitiko Soreasuko Sebastian parroki-elizako erretore izendatua izan zen 1503an.
Erregina Katolikoa 1504an hil eta gero, Joana Eroaren zerbitzura pasatu zen, eta harekin ere bidaia ugari egin behar izan zituen, bai Espainian eta bai atzerrira ere, batez ere Flandes eta Ingalaterrara. Bruselan Karlos, Leonor eta Isabel infanteen musika-maisua izan zen. 1506an Joana I.a eta Filipe errege-erregina berrien kaperan penintsulara itzuli zen. 1508an, kapera desagertu ostean, Joanaren heriotzara arte Tordesillasen geratu zen. 1512 eta 1516 urteen artean, Fernando Katolikoaren gortean lan egin zuen. Arevaloko jauregian Juan Vazquez de Cuellarren semeen musika-maisua izan zen. Aro berean, bere iloba, Ignazio Loiolakoa, ikasle izan zuen.
Bizitzako azken urteak Azpeitian pasatu zituen, erretore egon zen herrian. 1523ko uztailaren 30ean hil zen, XVI. mende hasieran berak aginduta eraiki zen mudejar estiloko etxean, egun ere Soreasuko Sebastian parroki-eliza aurrean dagoen eraikinean. Antxietaren musika-lanak XIX. mende amaieran egin ziren ezagunak musikaren historian, Madrilgo Errege Jauregian Cancionero de Palacio famatua aurkitu zenean.
Gaztelaniazko testua zuen musika profanoa konposatu zuen gorteetako festa zein jaiegunetarako, eta baita kultu erlijiosora xedaturiko musika ere, latinez idatzia. Joanes Antxietaren musikak eragin handia izan zuen Espainiako musikan eta haren estiloak Barrokoaren eraginpean ere iraun zuen.
- Antxieta Jauregia (Azpeitia)
Ekarpena: tradizio inprobisatuaren eta polifonia idatziaren arteko zubia
Profesionalki "arrakasta handia" lortu zuen Antxietak, baina ez soilik Gaztelako Gortean aritu zelako, baita musikari egindako ekarpenagatik ere. Izan ere, polifonia idatziaren aitzindarietako bat izan zen. Garai hartan, tradizio handia zuen inprobisazioaren bitartez egindako musikak; musika ez zen hainbeste egiten notazioaren bidez, musika ez zen idazten; oinarri batzuk zeuden, eta inprobisazioa asko erabiltzen zen.[3][4]
Arakistainek aitortu du mendeurrenak balio izan diola Antxietaren biografia ezagutzeko, "betidanik" izan baitu haren bizitzan sakontzeko grina. Bide horretan, Routledge Erresuma Batuko argitaletxeak 2019an liburu bat argitaratu zuen Antxietaren musikari buruz.[5] Datu biografikoak emateaz gain, haren musikaren azterketa egin zuen.[3]
| « | Tradizio inprobisatuaren eta polifonia idatziaren arteko nahasketa egin zuen Antxietak, eta ondoren etorriko ziren konpositore barrokoei lehenengo harria jarri zien. | » |
—Ignacio Arakistain | ||
Lanak
Bere garaiko musikagile adierazgarrienekin gertatzen den bezala, Juan del Encinarekin izan ezik, musika profanoa osatu zuen, gaztelaniazko testuarekin gorteko ospakizun eta festetarako, eta erlijio-musika ere latinez. Joanes Antxietaren musikak originaltasun handia erakusten du eta Francisco de Peñalosaren eragina du. Eragin handia izango dute Espainiako musikan Antxietaren melodia soilek eta polifonia eta kantu gregorianoak konbinatuz sortu zituen alternantziek, Libera me, Domine erresponsorioan edo Salve Regina antifonan ikus daitekeenez. Antxietaren estiloak Barrokoaren eraginpean ere iraungo du.
Eskuizkribuetan Antxieta izena buru dutela, 16 pieza besterik ez da ezagutzen: gai profanoko 4 obra, gaztelaniazko testuarekin; 2 meza, 2 Magníficat, Salve Regina eta 7 motete. Horietako bi, nahiz eta Antxietari esleitu, beste konpositore batzuenak izan daitezke. Gainera, ezaugarri estilistikoetan oinarrituta, hainbat lan anonimo esleitu zaizkio: 4 pasio, Kyrie bat eta 10 motete. Beraz, 30 obra inguru kontserbatu dira, esleitutakoak barne.
Hona hemen kontserbatzen den obra. "Musika-iturriak" zutabeko kodeak beherago zehazten dira. "Grabazioak" zutabekoak "Diskografia" atalean zehazten dira.
| # | Obra | Ahotsak | Forma musikala | Iturriak | Grabazioak | Iruzkinak |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Obra sekularrak | ||||||
| 1 | Amodioekin, ama (Con amores, la mi madre) | 4 | gabon-kanta | CMP | SBA, BER, PRW, FCO, LON, ACC, TNC, DUF, DOG, PSY | |
| 2 | Donsella, Jainkoaren ama (Donsella, madre de Dios) | 3 | gabon-kanta | CMP | ||
| 3 | Bi ahate, ama (Dos ánades, madre) | 3 | gabon-kanta | CMP | HES, PMA, SAV, CIB | |
| 4 | Alixandreren oroimenean (En memoria d’Alixandre) | 4 | erromantzea | CMP | MUN, WAV, EMF, MIN | |
| Erlijio lanak | ||||||
| Meza eta meza zatiak | ||||||
| 5 | Missa quarti toni | 4 | meza | T23 | TOR, PMA, SCH(K-G) | Missa Sine nomine ere deitzen zaio. Agnus Deiren hirugarren ahotsak L'homme armé melodia ospetsua erabiltzen du, eta Kyrie, Sanctus eta Benedicamus doinuetan ere erabiltzen da. Gloriaren gai nagusia Graduale Romanumeko XV. meza da. |
| 6 | Missa Rex virginum | 4 | meza | BAR(K-G), CMS(G-C), TZ2(K-G-C), COI(C) | RES(K-G), GOI | Osatu gabea, Kyrie, Gloria eta Credo bakarrik ditu. Misa de Nuestra Señora ere deitzen zaio. Parafrasi izeneko mezen estilokoa da. |
| -- | Missa Ea iudios a enfardelar | meza | Galdutako obra. 1577an argitaratutako Francisco de Salinas De musica libri septem-en obran aipatzen da. Kanta herrikoi batean oinarritua zegoen: Ea, juduak, haserraraztera; itsasoa pasatzen duzuen erregeek agintzen dute, Errege Katolikoek juduak bota zituztelako. | |||
| 7 | Kyrie1 | 4 | Kyrie tropaduna | CMS | tropo: Qui expansis | |
| Magnificat eta pasioak | ||||||
| 8 | Magnificat (sexti toni) | 3 | Magnificat | CMS, T23 | SAB, CAB | |
| 9 | Magnificat (tertii toni) | 4 | Magnificat | T23 | ||
| 10 | San Mateo-ren araberako pasioa2 | 4 | Pasioa | VAL | ||
| 11 | San Marcoren araberako pasioa2 | 4 | pasioa | VAL | ||
| 12 | San Lucasen araberako pasioa | 4 | pasioa | VAL | ||
| 13 | Pasioa San Juan-ren arabera2 | 4 | pasioa | VAL | ||
| Moteteak | ||||||
| 14 | Ave sanctissima Maria 1 | 3 | motetea | CMS | PMA | |
| 15 | Ave verum corpus1 | 4 | motetea | CMS | ||
| 16 | Conditor alme siderum | 3 | motetea | CMS | CAB, AGO | Beheko bi ahotsak instrumentalak dira. |
| 17 | Domine Jesu Christe qui hora in diei ultima | 4 | motetea | CMS, T23, TZ5, VAL, Cl2, C32, SEVs, CML | ODH, CAB, VIA | Zalantzazko autoretza. CMS eta SEVek Juan de Anchietari ematen diote eta TZ5 iturriak Francisco de Peñalosari. |
| 18 | Domine, ne memineris | 4 | motetea | CMS | AGO | |
| 19 | Domine, non secundum peccata nostra | 3 | motetea | CMS | CAB, AGO, VIA | |
| 20 | 1. domeinuaren bertsioan | 4 | motetea | CMS | ODH, CAB | |
| 21 | Liberbera me, Domine | 4 | motetea | TZ5, T23 | EGB, ORL, ODH, SCH, VIA | Esleitua. Josquin Des Pres-ena ere izan liteke |
| 22 | Salve regina | 4 | motetea | BAR, SEV, T23 | PMA | Kantu gregorianoa eta polifonia tartekatzen ditu hamar zatitan. |
| 23 | Aurpegiko eri-salbea1 | 3 | motetea | CMS | ODH | |
| 24 | Sancta salbe parens1 | 4 | motetea | BAR | PMA | |
| 25 | Sancta Maria1 | 3 | motetea | CMS | ||
| 26 | Virgo et mater | 4 | motetea | CMS, SEVa, T23 | PMA | |
| 27 | O bone Jesu | 4 | motetea | BAR, ORF, Cl2, C32, C48, C53, CMS, T23, VEN, CML | EMC, SCH, CAB | Zalantzazko autoretza. BAR iturriak Francisco de Peñalosari ematen dio, CMSk Joanes Antxietari, T23k Antonio de Riberari eta VENek Loyset Compère-ri. |
| 28 | Dixit Dominus3 | motetea | CAB | |||
| 29 | Confitebor Tibi, Domine3 | motetea | CAB | |||
| 30 | Beatus vir3 | motetea | CAB | |||
| 31 | Congratulamini mihi4 | motetea | CAB | |||
| 32 | O Crux ave1 | 4 | motetea | CMS |
Obra horiek iturri hauetan daude:
Eskuizkribuak:
Liburu inprimatuak:
Aintzatespenak
2023: heriotzaren 500. mendeurrenean hainbat ekimen antolatu zituzten Azpeitiko Udala, Eresbil musikaren euskal artxiboa, Donostiako Musika Hamabostaldia eta hainbat azpeitiar musikazaleren artean Besteak beste ekitaldi hauek antolatu zituzten:[6][3]
- Joanes Antxieta musikaria eta Joanes Antxeta eskultorea Urrestillan (Azpeitia) sortu zirela gogorarazteko, Antxietarren herritartasun aldarria ekitaldia egin zuten San Joan jaietan, eta plaka bat jarri zuten Urrestillako Antxieta plazan
- Abuztuan, berriz, konpositorearen lana ezagutarazteko kontzertu bat eman zuten Urrestillako elizan, Donostiako Musika Hamabostaldiaren barruan.
- Urrian Jon Bagues Eresbileko zuzendari ohi eta euskal ondarearen adituak Antxietaren biografiaz hitz egin zuen; Pello Leiñena Eresbileko zuzendariak Antxietari eskainitako webgunea aurkeztuko zuen;[7] eta Iñigo Alberdi Bilboko Koral Elkarteko zuzendariak Antxietaren ondarea kudeaketaren aukerez hitz egin zuen.
Diskografia
Erreferentziak
Bibliografia
- (Ingelesez) Alvarenga, João Pedro d’ (2019). “Juan de Anchieta and the Iberian Motet around 1500”. Acta Musicologica, 91, 1, 21-47 or.
- (Gaztelaniaz) Arana, José Ignacio de (1887). “Euskaros ilustres. Biografía del Rdo. Johanes de Anchieta”. Euskal-Erria, 17, 12-18; 43-52 or.
- (Gaztelaniaz) Bagüés, Jon (1993). “Juan de Anchieta: estado actual de los estudios sobre su vida y obra”. Cuadernos de Sección. Música, 6, 9-24 or.
- (Ingelesez) Baker, Norma Klein (1978). “An unnumbered manuscript pf Polyphony in the archives of the cathedral of Segovia: its provenence and history. Ph. D., University of Maryland.
- (Gaztelaniaz) Calahorra, Pedro (2002). “Compositores hispanos en el ms. 2/3 de la Catedral de Tarazona: Copia y variantes”. Maricarmen Gómez y Marius Bernadó, eds. Fuentes musicales en la Península Ibérica (ca. 1250-ca. 1550). Lleida: Universitat de Lleida, Institut d’estudis ilerdencs.
- (Frantsesez) Coster, Adolphe (1930). “Juan de Anchieta et la famille de Loyola”. Revue Hispanique, 79, 1-322 or.
- (Gaztelaniaz) Donostia, P. José Antonio de (1951). Música y músicos en el País Vasco. San Sebastián: Biblioteca Vascongada de los Amigos del País.
- (Gaztelaniaz) Donostia, P. José Antonio de (1985). “Joanes de Anchieta y su obra musical”. Obra literaria P. Donostia, V, Conferencias (de 14 a 30), 203-213 or. [Trabajo presentado en el Congreso Internacional de Musicología celebrado en abril de 1936 en Barcelona].
- (Ingelesez) Duggan, Mary Kay (1976). “Queen Joanna and Her Musicians”. Musica Disciplina, 30, 73-95 or.
- (Gaztelaniaz) Elías Odriozola, Imanol (1981). Juan de Anchieta: apuntes históricos. San Sebastián: Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa.
- (Ingelesez) Fuhrmann, Wolfgang; Cristina Urchuegia, eds. (2019). The Segovia Manuscript: A European Musical Repertory in Spain, c. 1500. Woodbridge: Boydell Press, 2019.
- (Gaztelaniaz) Gómez, María Carmen (1996). “Una nueva transcripción de Dos ánades, madre de Juan de Anchieta”. Nasarre, XII, 2, 135-139 or.
- (Gaztelaniaz) Gómez, María Carmen (2014). “En memoria de Alixandre de Juan de Anchieta en su contexto”. Revista de Musicología, 37, 89-106 or.
- (Gaztelaniaz) Irízar, Joaquin de (1947). “La casa de Juan de Anchieta, el músico”. Boletín de la Real Sociedad Vascongada de los Amigos del País, 3, 61-81 or.
- (Ingelesez) Knighton, Tess (2006). “Music, why do you weep?”. A lament for Alexander Agricola (d.1506)”. Early Music, XXIV/3, 427-441 or.
- (Ingelesez) Knighton, Tess, and Kenneth Kreitner (2020). The Music of Juan de Anchieta. New York: Routledge.
- (Ingelesez) Knighton, Tess, ed. (2017). Companion to Music in the Age of the Catholic Monarchs. Leiden: Brill.
- (Ingelesez) Kreitner, Kenneth (1993). “Franco-Flemish elements in Tarazona 2 and 3”. XV Congreso de la Sociedad Internacional de Musicología: Culturas Musicales del Meditarráneo y sus ramificaciones. RdM, 16 n. 5, 2.567-2.686 or.
- (Ingelesez) Kreitner, Kenneth (2004). The Church Music of Fifteenth-Century Spain [“7. Anchieta”, p. 104-126]. Woodbridge, Suffolk: The Boydell Press.
- (Ingelesez) Kreitner, Kenneth (2008). “Juan de Anchieta and the Rest of the World”. In Queen Isabel I of Castile: Power, Patronage, Persona, ed. By Barbara F. Weissberger, 169-185 or., Woodbridge: Boydell Press.
- (Ingelesez) Kreitner, Kenneth (2014). “Spain Discovers the Mass”. Journal of the Royal Musical Association, 139, 261-302 or.
- (Gaztelaniaz) Mayer Brown, Howard (1988). “Música para la pasión de Cristo de Anchieta y otros: Música española hacia 1500 en un concierto pan-europeo”. Festival de Otoño. III Semana de Música Española, “El Renacimiento”. Madrid: Comunidad de Madrid, 224-245 or.
- (Gaztelaniaz) Pino Falcón, Javier (2015). “Juan de Anchieta: la construcción historiográfica de un músico de Renacimiento”. Trabajo de fin de grado, Universidad Complutense de Madrid.
- (Gaztelaniaz) Plazaola, Juan (1997). Los Anchieta: el músico, el escultor, el santo. Bilbao: Ediciones Mensajero.
- (Gaztelaniaz) Preciado, Dionisio (1992). “Las pasiones polifónicas del códice musical de Valladolid son de Juan de Anchieta, y las primeras completas conocidas en España”. Nasarre, 8, 57-68 or.
- (Gaztelaniaz) Preciado, Dionisio (2002). “Juan de Anchieta (c. 1462-1523) y los salmos del Códice Musical de la Parroquia de Santiago de Valladolid (CMV”. In David Crawford; Grayson Wagstaff, eds. Encomium Musicae. Essays in Memory of Robert J. Snow. New York: Pendragon Press, 209-229 or.
- (Ingelesez) Ros-Fábregas, Emilio (1992). “The Manuscript Barcelona, Biblioteca de Catalunya, M. 454: Study and Edition in Contexto f the Iberian and continental manuscript traditions”. PhD diss., City University of New York.
- (Gaztelaniaz) Ruiz-Jiménez, Juan (2012). “Música sacra: el esplendor de la tradición”. En Historia de la música en España e Hispanoamérica. Madrid: Fondo de Cultura Económica, 292-397 or.
- (Ingelesez) Stevenson, Robert (1960). Spanish Music in the Age of Columbus. The Hague: Martinus Nijhoff.
- (Gaztelaniaz) Suárez Martos, Juan María (2003; 2010, 2ª ed.). El rito de la Salve en la catedral de Sevilla durante el siglo XVI [p. 52-54, apartado “3.6. Juan de Anchieta”]. Granada: Junta de Andalucía.
- (Ingelesez) Wagstaff, George Grayson (1995). “Music for the Dead: Polyphonic Settings of the Officium and Missa pro defunctis by Spanish and Latin American Composers before 1630”. PhD diss., University of Texas.
- (Ingelesez) Wagstaff, Grayson (1998). “Music for the Dead and the Control of Ritual Behavior in Spain, 1450-1550”, The Musical Quarterly, 82, 3-4, 551-563 or.
Kanpo estekak
- «"Juan de Anchieta" webgunea. (Eresbil). Juan de Anchietaren biografia, kronologia, lanak, musika-argitalpenak, diskografia, bibliografia, "Donostia eta Antxieta", eta mendeurrena
- «Anchieta, Joanes de», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
- O bone Jesu (Antxieta) bideoa, San Pedro Abesbatza.
- Con amores la mi madre bideoa
- Reyna muy esclareçida bideoa
Datuak: Q2700102
Multimedia: Joanes Antxieta / Q2700102
