Jose Martin Elizondo

Jose Martin Elizondo Getxon jaio zen 1922an. Urte eta erdia zuenean amaz umezurtz gelditu zen. Dena dela, haurtzaro zoriontsua izan zuen Donostian. Bere lehen ikasketak, berak esan ohi zuen bezala, Artzain Onaren eliz mutilen ikastetxean egin zituen. Batxilergoaren zati bat, Garesko Bihotz Sakratuaren Ikastetxean egin zuen (1932-1936), non Espainiako Gerra Zibilak harrapatu zuen. Beste haur asko bezala, Frantziara ebakuatua izan zen. Bere aita, errepublikar borrokalaria, 1939an Mexikon erbesteratu zen. José Martín haurrak uda bat eman zuen Ardècheko aterpean, ondoren, Espainia nazionalera itzultzeko. Penintsulan bizimodu gorabeheratsua eta bakartia bizi izan zuen.

Lehen gerraostea Tolosan (Gipuzkoa) eman zuen, han senide batzuk bizi baitziren. Valentzian Filosofia eta Letra ikasketak hasi zituen. Baina, aitaren topaketarekin obsesionatuta, muga ezkutuan zeharkatu zuen 1947an. Topaketaren ametsa ezin izan zen gertatu. Hirurogei urte baino gehiagoko erbestealdi luze bat hasi zen bilaketa zapuztu horretan.

Lehen urteetan, biziraun ahal izateko, mota guztietako lanak egin behar izan zituen. Bere egoera pertsonala hobetu egin zen Lille herriko institutu erlijioso batean gaztelera irakasle bezala kontratatu zutenean. Parisera maiz egiten zituen bidaiak. Han, erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzako elitearekin adiskidetu zen, eta farandularen mundua, bere benetako bokazioa eta benetako entrega aurkitu zituen. Bizi-baldintza eskasek kalte fisiko handia eragin zioten. Bere bizitzaren beldur ere izan zen. Lagun batzuei esker, irakurle postua lortu zuen Aucheko institutu batean (1947). Klima aldaketa funtsezkoa izan zen bere osasuna berrezartzeko. Hurrengo urtean Toulouseko Irakasle Eskolako irakasle gisa kontratatu zuten.

Parisen antzerkiaren munduarekin harremanetan jarri zen, baina Toulousen, "Erbesteratze errepublikarraren hiriburuan", drama abenturan murgildu zen. Antzerkia, erbestearen hasieratik, emozioen salbazio taula eta lan esparrua izango da. Era berean, memoria defendatzeko modu bat izan zen, konpromiso politiko eta kultural bat hartzeko modu bat, bai eta ama-lurrarekin lotura afektibo eta espirituala izateko bide bat ere. Berrogei urte baino gehiagoz etenik gabeko lana egin zuen idazle dramatiko eta zuzendari eszeniko gisa.

1959ko udaberrian A.T.E. konpainia sortu zuen. (Antzerki Espainiarraren Lagunak). Ideologikoki heterogeneoa zen, baina politikoki oso batua. Aniztasunean, denak elkartuta zeuden frankismoaren aurkako borrokan. Guztiek, Martin Elizondok bezala, antzerkiaren formak hartzen zituzten borroka eta oposizio armarik baliagarritzat. A.T.E.n ere, hirurogeiko hamarkadatik aurrera, Espainiako taldeak aritu ziren.

Antzezlanak

Hemen bakarrik bere lan ezagunenak jasoko ditugu:^[1]

• Actos experimentales. Madril: Escelicer, 1971. Lan hauek jaso zituen: Refranero y danza para tres ahorcados (1967), Los antropófagos (1969), Chirrismo, signodrama para ser representado en un lugar vacío (1968).

• Actos experimentales II. Madril: Escelicer, 1973. Lan hauek jaso zituen: Movimiento andante, movimiento perpetuo (signodrama con dos), Caballeros perfectos, Cabezas de chorlito, Parábola para robots.

• Actos experimentales III.. Madril: 1975. Lan hauek jaso zituen: Pavana para una infanta difunta, Pinacoteca.

• Durango. Gaiak, 4, Donostia, 1977, 503-541.

• De verdugo a verdugo. Modern International Drama, XI-2 liburuki, New York, 1978.

• Picasso, transgresiones para un retrato. Modern International Drama, XI-2, New York, 1978.

• Memoria de los pozos. Pipirijaina-Textos, 16 zk. Madril, 1980.

• El otro Pablo y el Minotauro. La Pluma 1. Madril, maiatza-ekaina 1980.

• Picasso, reino milenario. Murtzia, Murtziako Unibertsitatea, 1986.

• Antígona entre muros. Madril: S.G.A.E., 1988.

• Juana creó la noche. Estreno, XXIII-1 liburuki, Ohio, 1997.

• Cómicos sin tierra (Madeleine Poujolen edizioa). A Coruña: Edición dos Castro, 2007. Lan hauek jaso zituen: Oraciones para un teatro, Cómicos sin tierra, El tótem rojo.

• Teatro combatiente (Madeleine Poujolen eta Mari Karmen Gil Fombellidaren edizioa). Donostia: Editorial Saturraran, 2009. Azalean idazlearen margolana jaso zen: El hacedor de sueños. Lan hauek jaso zituen: Personaje combatiente, Conversaciones con el diablo, Las hilanderas, El sitio de Zaragoza, Juana y los búhos, De verdugo a verdugo, El circo de Damasco, Wanted Picasso, Durango, vísperas de Guernica.

Poesia

• Amor con todas las banderas, Claraboya saria, 1984. Argitaratu gabe.

• «Théâtre des Nations», Paris, 1960.
• Santiago Rusiñol saria, Sitgesko Nazioarteko Antzerki Jaialdia, 1979an, Memoria de los pozos lanarekin.
• Claraboya poesia-saria, 1984an, Lejano interior obrarekin.
• Meridako Antzerki Erromatarraren Nazioarteko Saria Antígona entre muros antzezlanarekin, 1988an.
• El Público saria 1989an, Antígona entre muros antzezlanarekin.

• (Gaztelaniaz):Biografia Hamaika Bide Elkartearen webgunean.