Koreera

Hizkuntzalari gehienek hizkuntza bakartutzat daukate koreera, baina gutxi batzuek altaitar hizkuntzen sendian sartzen dute.

Ogura Shinpei hizkuntzalaria izan zen lehenengo gizona japoniera eta koreeraren arteko balizko ahaidetasunaz ohartu zena.

Hego Koreako hizkuntza estandarraren oinarria Seulgo dialektoan datza eta Ipar Koreakoarenak, berriz, – Piongiango dialektoan. Hiriburuen dialektoez gainera, Korear penintsulako eskualde bakoitzak bere dialektoa du; beste lurraldeetan hainbat dialekto ere garatu ziren, adibidez, Txinako korearren dialektoa.

Dialektoek bestelakotasunak dituzte fonetika eta lexikoan eta batzuetan bestelakotasunak oso esanguratsuak dira: horren ondorioz, hainbat hizkuntzalarik dialekto batzuk hizkuntzentzat hartzen dituzte (Jeju uhartearen dialektoa, adibidez).

1945. urtearen aurretik hizkuntzak tsosonmal (조선말, 朝鮮말) edo tsosono (조선어, 朝鮮語) izena zuen; gaur egun izen bera erabiltzen jarraitzen dute Ipar Korean, baina Hego Korean hangugo (한국어, 韓國語) edo hangunmal (한국말, 韓國말) izenak onartzen dira (sarritan kugo (국어, 國語 («hizkuntza ofiziala») esaten da). Herrialde bietan urimal (우리말, «gure hizkuntza») izena erabiltzen da ere.

Herrialde bietako koreerak XV. mendean garatutako hangul izeneko idazketa erabiltzen du. Lehenago hanja izeneko idazketa erabiltzen zen, hau da, txinatar karaktereak. Gaur egun Ipar Korean hangul erabiltzen da bakarrik eta Hego Korean, berriz, – idazketa biak. Hangul ez da berdina herrialde bietan.

Latindar alfabetoan oinarritutako idazketa bat sortzen ere ahalegindu ziren, baina ez da inoiz erabiltzen.

XV–XX mendeetan nahastutako idazketa, gaur egungo japonieraren idazketaren antzekoa, erabiltzen zen: hitzen erroak hanjaren bidez idazten ziren eta beste zatiak, gramatikoki aldatzen direnak, hangularen bidez idazten ziren.

Fonetika

Kontsonanteak

Hainbat koreerazko kontsonanteek asperenketa dute ([tɕʰ], adibidez) eta oso garrantzitsua da hitzen esanahiak aldatu ditzakeelako.

Bokalak

Morfologia

Izenak

Koreerazko izenek kasuak eta numeroa (singularra eta plurala) dituzte; ez dute artikulurik ez eta generorik.

Hurrengo taulan, hitz bat kontsonante batekin amaitzen denean atzizkiaren lehenengo aldaera erabiltzen da eta hitz bat bokal batekin amaitzen denean bigarrena erabiltzen da (begirunea adierazten duen aldaera kortxete artean dago):

Aditzak

Koreerazko aditzek atzizki ugaria hartu ditzakete, adibidez, 야 하다 ja handa atzizkia hartzen duenean «behar izan» esanahia gehitzen zaio aditzari: 학생은 열심히 공부해야 한다 (Hakzeng-yn yolsimi kongbuhe-ja handa) «Ikasleak gogor ikasi behar du».

Atzizki guztiak aditzen bi formetako bati gehitzen zaizkio:

• lehenengoa 다 (ta, da) zatia baztertuz sortzen da: 먹다 (mokta) → 먹 (mok);
• bigarrena erroko azken bokalaren arabera sortzen da.

Denborak

Koreerazko aditzek lau denbora dituzte; ez dute konjugaziorik:

1. orainaldi-etorkizuna, aditzak ez du atzizkirik behar (baina begirunea adierazten duen atzizkia gehitu daiteke hala ere): 우리는 다음 주말에 제주도에 여행을 갈 것이다 (Uri-nyn taym tsumar-e Tsetxodo-e joheng-yl kal kosida) «Datorren asteburuan Jeju uhartera egingo dugu bidaia»:
   1. etorkizun bakuna, 겠 (ket) atzizkiaren bidez osatzen dena; lehenengo eta bigarren pertsonekin (hau da, «ni, gu, hi, zu, zuek» izenordainekin) erabiltzen da bakarrik eta «zerbait egin nahi / asmoa izan» esanahia du: 다음 학기부터 나는 일본어를 배우기 시작하겠다 (Taym hakki-butho na-nyn ilbono-ryl peugi sitxakhagetta) «Datorren seihilekotik aurrera japoniera ikasten hasteko asmoa dut»;
   2. etorkizun konplexua, nahitaezko (saihestu ezin den) etorkizuneko ekintza bat adierazten duena; partizipioari 것 (kot) eta 이다 (ida) atzizkiak gehitzen zaizkio denbora hori osatzeko: 삼 주일 후에 그들은 결혼할 것이다 (Zam tsuil khu-e kydyryn kjorhonhal kosida) «Hiru aste barru ezkonduko dira»;
2. lehenaldia, 았 (at), 었 (ot) eta 였 (jot) atzizkien bidez osatzen dena;
3. irauten duen (oraindik amaitu ez den) orainaldia, 고 (ko) eta 있다 aditzaren (itta, «izan») bidez osatzen dena: 나는 지금 서울에 살고 있다 (Na-nyn tsigym Sour-e zalgo itta) «Seulen bizi naiz orain (oraindik)».

Substantibazioa

Koreerazko aditzak izenak bihur daitezke; horri «substantibazioa» deritzo hizkuntzalaritzan. Hori 기 (ki, gi) atzizkia lehenengo aditzen formari gehituz sortzen da: 하다 (hada) «egin» — 하기 (hagi) «egite». Substantibazioa esaldi bereziak sortzeko erabiltzen da, adibidez, 기 + 로 하다 (ki-ro + hada (hau da, + aditz bat) esaldiak «zerbait egitea erabaki» esanahia du: 내일은 기민씨 생일이에요. 그래서 같이 저녁 먹기로 했어요 (Neir-yn Kimin-zzi zengir-iejo. Kyrezo kathi tsonjok mokkiro hezzojo) «Kiminak urtebetetzea du bihar, beraz, elkarrekin bazkaltzea erabaki dugu».

Izenondoak

Koreerazko izenondoek bi forma ezberdin dituzte. Lehenengo formak aditzen ezaugarri guztiak ditu eta bigarrena, berriz, euskarazko izenondoen antzekoa da.

Lehenengo formako izenondoek 다 (ta, da) atzizkia dute, hau da, aditzen adierazle nagusia: 예쁘다 (jeppyda) «eder».

Bigarrena lehenaldiko partizipioa bezala sortzen da: 예쁘다 (jeppyda) → 예쁜 (jeppyn).

Partizipioak

Koreerazko partizipioak orainaldi, lehenaldi edo etorkizunean izan daitezke.

Zenbakiak

Koreerak hitz jatorrak ditu zenbakiak adierazteko, baita txineratik hartutako zenbakiak ere. Kopuru handiak txinerazko zenbakiak erabiliz zenbatzen dira. Orduak zenbatzerakoan koreerazko zenbakiak erabiltzen dira eta minutuak zenbatzerakoan, berriz, – txinerazkoak.

• 1–99 zenbakiak jatorrak dira:

100 eta 1000 adierazteko hitz jatorrak (온 (on) eta 즈믄 (tsymyn)) ez dira erabiltzen gaur egun.

• Txineratik hartutako zenbakiak:

123.456.789 zenbakia, adibidez, 1.2345.6789 gisa idazten da koreeraz.

Zenbaki ordenalak

Koreerazko zenbaki ordenalak horrela osatzen dira:

Zenbatzeko erabiltzen diren hitzak

Zenbakiez gain, hitz horiek, txineratik eratorritakoak, ere beharrezkoak dira zenbatzeko koreeraz. Adibidez, «bost katu» esateko zenbakia eta 마리 hitza behar dira: 고양이 다섯 마리 (kojanji tazot mari).

Honako hauek dira:

• 개 (ke, «gauza») — horietako hitz zabalduena;
• 번 (pon, «aldi») — jazoerak/gertaerak zenbatzeko;
• 세 (ze, «urte») — adinarako erabiltzen dena;
• 갑 (kap, «fardel»);
• 명 (mjong, «gizaki, gizon»); zaram hitza, esanahi berdina duena, zenbatzeko erabiltzen den hitzik gabe erabil daiteke;
• 마리 (mari) — abereak zenbatzeko;
• 권 (kvon, «liburu»);
• 자루 (tsaru) — bolalumak eta arkatzak zenbatzeko;
• 잔 (tsan) — katiluak zenbatzeko;
• 채 (tshe, «etxe»);
• 병 (pjong, «botila»);
• 그릇 (kyryt) — janariaren zatiak (jatetxe batean, adibidez) zenbatzeko;
• 켤레 (khjolle, «bikote») — bikoteetan dauden gauzakiak (oinetakoak, adibidez) zenbatzeko;
• 장 (tsang, «paper orrialde»);
• 시간 (sigan) — denborarako erabiltzen dena.

Izenordainak

Bigarren pertsonari (pertsonei) hitz egiteko

«Hi» — 너 (no), lagunartean bakarrik erabiltzeko;

begirunea adierazteko:

• emakume bati — 아줌마 (atxumma);
• gizon bati — 아저씨 (atxossi);
• neska bati — 아가씨 (agassi);
• gizakiaren izena + 씨 (ssi) edo gizakiaren lanpostua + 님 (nim);
• gizakiaren abizena + 선생 (zonzeng, «jaun») + 님 (ним).

Ezkontideek elkar 당신 (tangsin) hitzaz deitzen dute.

«Jaunak» — 여러분 (jorobun).

Lexikoa

Herrialde bietako hizkuntzaren lexikoa ez da berdina. Hitz batzuk Ipar edo Hego Korean bakarrik erabiltzen dira.

Maileguei dagokionez, gaur egungo koreeraren lexikoaren % 60 gutxi gorabehera txineratik hartutako hitzak dira (adibidez, 시간 [ɕʰiɡa̠n] «denbora, ordu», hanjaz: 時間 = 時 («denbora») + 間 («tarte»)), horri Sino-Korean words deritzo ingelesez. Ipar Korean errusieratik hartutako hitz gehiago erabiltzen dira eta Hego Korean, berriz, ― ingelesetik hartutako hitz gehiago; oro har, Ipar Koreako hizkuntzan mailegu gutxiago daude.

Hizketaren estiloak

Koreerak hizketaren estilo ezberdinak ditu, egoeraren arabera erabiltzen direnak; horregatik hitzen aldaera ohikoak eta begiruneak adierazten dutenak daude: