Lindano
Lindanoa —gama-hexakloroziklohexanoa edo gamahexanoa ere deitua— hexakloroziklohexanoaren aldaera kimiko organokloratu bat da. Intsektizida gisa erabili izan da, bai eta zorrien eta hazteriaren aurkako farmazia-tratamendu gisa ere. Bere formulazio guztietan debekatuta dago, giza osasunerako eta ingurumenerako kaltegarria delako.
| Lindano | |
|---|---|
 | |
| Formula kimikoa | C6H6Cl6 |
| SMILES kanonikoa | 2D eredua |
| SMILES isomerikoa | [C@@H]1([C@@H]([C@@H]([C@H]([C@@H]([C@@H]1Cl)Cl)Cl)Cl)Cl)Cl |
| MolView | 3D eredua |
| Eponimoa | Teunis van der Linden (en)  |
| Mota | 1,2,3,4,5,6-hexachlorocyclohexane (en) |
| Ezaugarriak | |
| Dentsitatea | 1,85 g/cm³ (20 °C) |
| Disolbagarritasuna | 0,001 g/100 g (ur, 20 °C) |
| Fusio-puntua | 113 °C |
| Irakite-puntua | 323 °C (760 Torr) |
| Lurrun-presioa | 0 mmHg (20 °C) |
| Masa molekularra | 287,8601 Da |
| Erabilera | |
| Tratatzen du | pedikulosi eta Hazteri |
| Arriskuak | |
| Denboran ponderatutako esposizio muga | 0,5 mg/m³ (10 h, Ameriketako Estatu Batuak) |
| IDLH | 50 mg/m³ |
| Eragin dezake | lindane exposure (en) |
| Identifikatzaileak | |
| InChlKey | JLYXXMFPNIAWKQ-GNIYUCBRSA-N |
| CAS zenbakia | 58-89-9 |
| ChemSpider | 10481896 |
| Reaxys | 1907337 |
| Gmelin | 32888 |
| ChEBI | 2179629 |
| ChEMBL | CHEMBL15891 |
| RTECS zenbakia | GV4900000 |
| ZVG | 26380 |
| DSSTox zenbakia | GV4900000 |
| EC zenbakia | 200-401-2 |
| ECHA | 100.000.365 |
| MeSH | D001556 |
| RxNorm | 1388 |
| Human Metabolome Database | HMDB0014575 |
| UNII | 59NEE7PCAB |
| NDF-RT | N0000146530 |
| KEGG | D00360 eta C07075 |
Historia eta erabilerak
Lindanoa intsektizida gisa 1940ko hamarraldian hasi zen erabiltzen. Ekoizkin hau, elikagaien uzta eta basogintzako ekoizkinak tratatzeko, abeltzaintzarako eta soroentzako sortu zen. Horrez gain, zorrientzako eta hazteriarentzako tratamendurako ere sortu zen, xanpu eta lozio formarekin.
Estimatzen da 1950 eta 2000 urteen artean 600.000 tona lindano sortu zirela munduan, eta hortik gehiena abeltzaintzan eta nekazaritzan erabili ziren. Herrialde asko izan dira lindanoa ekoitzi dutenak, esaterako: Ameriketako Estatu Batuak, Txina, Brasil... gaur egun, baina, soilik Indiak eta Errusiak ekoizten dute.
Lindanoa 52 herrialdetan debekatua izan da, eta 33 herrialdetan murriztua.
Gizakiaren osasunean sortu ditzakeen kalteak
Lindanoa intsektizida organokloratu bat da, gizakiarentzako toxikoa eta arriskutsua. Ingurumenean nahiko iraunkorra da. Horregatik, beharrezkoa da arduratsua izatea eta egin beharrekoak egitea ekoizkina erabiltzerakoan. Pertsona bat lindanoarekin intoxikatzen bada, honako sintoma hauek izan ditzake: goragalea, ezinegona, buruko mina, dardara, ataxia eta zukurutzak. Intoxikazio-mailaren arabera, sintomak aldatzen dira. Gizakiaren gorputzak lindanoaren % 10 xurgatzen du egoera normaletan, baina gizakiaren azala zaurituta badago portzentaje hori handitzen da, eta sintomak larriak izan daitezke.
Ingurumenean sortu ditzakeen kalteak
Lindanoak arrisku toxikoak dauzka uretako eta lurreko espezie guztientzat. Elikadura katean sar daiteke, eta bioakumulazioari eta biomagnifikazioari hasiera eman ahal dio, batez ere arrainetan. Ingurumenean ere nahiko iraunkorra da. Ingurumeneko kutsaduraren istilu garrantzitsu baten kasuan, beharrezkoa izango zen kontrol espezifiko bat burutzea.
α-HCH
β-HCH
Lindano
Ikus, gainera
- Rotenona
- Iprodiona
- Captano
- Captofol
