Maiatzaren 29

Euskal Herria

• 2008 – Irizar enpresak Mondragon kooperatiba taldetik ateratzea erabaki zuen.

Mundua

• 1453 – Otomandarrek Konstantinopla hiria bereganatu zuten, Bizantziar Inperioari amaiera emanez.
• 1724 – Vincenzo Orsini, Beneventoko artzapezpikua hautatu zuten aitasantu. 245.a izan zen postu horretan, Benedikto XIII.a izenarekin.
• 1952 – Emakumeek Grezian bozkatzeko eskubidea lortu zuten.
• 1985 – Liverpool FCko hooliganek eragindako Heyselgo hondamenean 39 hildako izan ziren.
• 1990 – Boris Jeltsin Errusiako presidente aukeratu zuten.

Euskal Herria

Mundua

• 1963 – Nicholas Ray estatubatuar zinema zuzendariaren 55 Days at Peking filma estreinatu zen.
• 2010 – 19 urtetako Lena Meyer-Landrut alemaniar abeslariak 2010eko Eurovision Abesti Txapelketa irabazi zuen.

Euskal Herria

• 1998 – Pedro Etxenikek Asturiasko printzearen zientzia saria jaso zuen.

Mundua

Euskal Herria

• 2016ko Esku Huskako Buruz Buruko Pilota Txapelketa Nagusiaren finala: Irribarria aramarrak Urrutikoetxea zaratamoztarrari 22-13 irabazi zion.
• 2016: Alavés Euskal Herriko futbol taldeak Mendizorrotza estadioan Numanciari 2-0 irabazita Lehen Mailarako igoera lortu zuen.

Mundua

• 1953 – Edmund Hillary eta Tenzing Norgay xerpa Everestera igotzen lehenak izan ziren.

Euskal Herria

• 1421 – Karlos IV.a Nafarroakoa, Nafarroako Erresumako erregegaia (h. 1461).
• 1874 – Jean-Maximin Palay, biarnes idazle eta hiztegigilea (h. 1965).
• 1887 – Fernando Asuero, donostiar medikua, asueroterapia polemikoaren sortzailea (h. 1942).
• 1890 – Juan Basurko, euskal idazlea (h. 1957).
• 1893 – Marga Andurain, lapurtar espioia eta abenturazalea (h. 1948).
• 1906 – Max Cosyns, belgikar zientzialari eta esploratzailea, euskal espeleologiaren aintzindarietako bat, Schaerbeeken (h. 1998).
• 1909 – Rufino Arrola, Andrakako Errementaria, bizkaitar trikitilaria (h. 1996).
• 1915 – Isaac Oceja, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea, Escalanten (h. 2000).
• 1916 –
  • Jose Manuel Estonba, euskal idazlea (h. 1982).
  • Miren Maortua, bizkaitar idazlea eta irakaslea (h. 1971).
• 1922 – Jose Alberdi Elorza, Burruntxali, gipuzkoar eskultorea (h. 2008).
• 1930 - Maria Azeo Ezkerra, Maitxo segalaria, gipuzkoar etxekoandre-baserritarra, emakume aitzindaria sega apostuko jardunean (h. 2002).
• 1935 – Xabier Añua, arabar saskibaloi entrenatzaile ohi eta abokatua.
• 1946 – Fernando Buesa, euskal herritar politikaria (h. 2000).
• 1961 – Iñaki Fernández Arnaiz, Glutamato Ye-Yé taldeko abeslaria.
• 1963 – Lucía Artazcoz Lazcano, gipuzkoar medikua, osasun arloko doktorea eta bertan ematen diren ezberdinkeria sozialen ikerlaria eta dibulgatzailea.
• 1965 – Maribel Salas, bizkaitar antzezlea.
• 1967 – Iñaki Otxoa de Olza, 12 zortzimilako igo zituen iruindar mendizale eta alpinista (h. 2008).
• 1975 –
  • Maria Avizanda, nafar kazetaria eta telebista-aurkezlea.
  • Denis Itxaso, PSE-EE alderdiko donostiar politikaria.
• 1983 –
  • Jesús Castro, gipuzkoar saskibaloi jokalaria.
  • Ibai González, gipuzkoar futbolaria.
• 1992 –
  • Manuela Lareo, arabar futbolaria.
  • Marta Luna, nafar futbolaria.

Mundua

• 187 – Cao Pi, txinatar poeta eta enperadorea (h. 226).
• 1439 – Pio III.a, Aita santua (h. 1503).
• 1630 – Karlos II.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa, Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako erregea (h. 1685).
• 1673 – Cornelius van Bynkershoek, herbeheretar aholkulari juridiko, epaile eta legelaria, Nazioarteko zuzenbideari ekarpen handiak egindakoa (h. 1743).
• 1683 – Antoine Pesne, frantziar margolaria (h. 1757).
• 1767 – Philippe Lebon, frantziar zientzialaria, zur-gasa lortzeko eta erabilera industrializatzeko ikerketa egin zuena (h. 1804).
• 1819 – Jurgi V.a Hannoverkoa, azken Hannoverko erregea (h. 1878).
• 1830 – Louise Michel, frantziar anarkista (h. 1905).
• 1841 – Hugo Gylden, finlandiar-suediar astronomoa (h. 1896).
• 1860 – Isaac Albeniz, kataluniar konpositorea (h. 1909).
• 1880 – Oswald Spengler, alemaniar filosofoa (h. 1936).
• 1874 – Gilbert Keith Chesterton, britainiar idazlea (h. 1936).
• 1879 – Eric Marshall, britainiar zirujaua, kartografoa eta Antartikako esploratzailea (h. 1963).
• 1887 – Louis Leon Thurstone, estatubatuar psikologoa, psikometria arloan berritzailea (h. 1955).
• 1889 – Camilo Alonso Vega, espainiar militarra (h. 1971).
• 1892 – Alfonsina Storni, argentinar postmodernismoko poeta eta idazlea (h. 1938).
• 1894 – Josef von Sternberg, austriar-estatubatuar zinema zuzendaria (h. 1960).
• 1902 - Eva May, austriar aktorea (h. 1924).
• 1903 – Bob Hope, estatubatuar aktorea (h. 2003).
• 1906 – T. H. White, ingeles eleberrigilea (h. 1964).
• 1909 – Anna-Eva Bergman, norvegiar margolari espresionista abstraktua (h. 1987).
• 1911 – Samuel Herrick, estatubatuar astronomoa (h. 1974).
• 1914 – Tenzing Norgay, nepaldar alpinista eta xerpa, Edmund Hillaryrekin batera, Everestera iritsi zen lehen gizakia (h. 1986).
• 1915 – Karl Münchinger, alemaniar orkestra-zuzendaria (h. 1990).
• 1917 –
  • Antònia Fontanillas Borràs, kataluniar militante anarkosindikalista eta borrokalari antifrankista (h. 2014).
  • John Fitzgerald Kennedy, Ameriketako Estatu Batuetako 35. Presidentea (h. 1963).
• 1919 – Isabel de Ceballos-Escalera y Contreras, espainiar museo zuzendaria eta kontserbadorea (h. 1990).
• 1920 – John Harsanyi, estatubatuar ekonomialaria, 1994ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2000).
• 1922 – Iannis Xenakis, errumaniar-greziar musikagilea eta arkitektoa (h. 2001).
• 1923 – Bernard Clavel, frantziar idazlea (h. 2010).
• 1926 – Abdoulaye Wade, Senegalgo presidentea.
• 1929 – Peter Higgs, britainiar fisikaria, 2013ko Fisikako Nobel Saria (h. 2024).
• 1933 – William Yorzyk, estatubatuar igerilaria (h. 2020).
• 1935 – André Brink, hegoafrikar idazlea, afrikaans hizkuntzaz eta ingelesez idazten zuena (h. 2015).
• 1939 – Al Unser, estatubatuar auto-pilotua, Indianapolisko 500 milietan egindako balentriengatik ezaguna (h. 2021).
• 1940 – Taihō Kōki, japoniar sumolaria, gerra osteko sumolaririk garrantzitsuena kontsideratua (h. 2013).
• 1941 – Doug Scott, britainiar alpinista (h. 2020).
• 1943 – Ion Ciubuc, Moldaviako lehen ministroa (h. 2018).
• 1944 –
  • Helmut Berger, austriar aktorea (h. 2023).
  • Maurice Bishop, Grenadako lehen ministroa (h. 1983).
• 1945 –
  • Gary Brooker, ingeles musikari, abeslari eta piano-jotzailea, Procol Harum taldeko sortzailea (h. 2022).
  • Manuel Duarte, portugaldar futbolaria (h. 2022).
• 1947 –
  • Noritaka Hidaka, japoniar futbolari ohia.
  • Anatoli Polyvoda, sobietar ukrainar saskibaloi-jokalaria (h. 2024).
  • Constantino Romero, espainiar telebista aurkezlea, irrati esataria eta bikoizketa aktorea (h. 2013).
• 1953 – Danny Elfman, estatubatuar zinema eta telebista musikagilea.
• 1955 – Carme Forcadell, Kataluniako Legebiltzarreko presidentea.
• 1956 – Albert Pobor, kroaziar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1957 –
  • Ted Levine, estatubatuar aktorea.
  • Mohsen Makhmalbaf, irandar zinema-zuzendaria.
  • Jean-Christophe Yoccoz, frantziar matematikaria (h. 2016).
• 1958 – Annette Bening, estatubatuar aktorea.
• 1959 –
  • Reimund Dietzen, alemaniar txirrindulari ohia.
  • Rupert Everett, ingeles aktorea.
• 1960 – Lorena Borjas, mexikar-estatubatuar aktibista transgeneroa eta immigrante mexikarren eskubideen defendatzailea (h. 2020).
• 1964 – Christina Rosenvinge, espainiar pop-rock kantautorea.
• 1965 – Emilio Sánchez Vicario, espainiar tenis-jokalari ohia.
• 1967 – Noel Gallagher, britainiar musikari eta abeslaria, Oasis taldeko gitarra-jotzaile eta bigarren abeslaria.
• 1972 – Laverne Cox, estatubatuar aktore, telebistako reality-etako izar, telebistako ekoizle eta LGBTen defendatzailea.
• 1973 – Alpay Özalan, turkiar futbolari ohia.
• 1974 – Stephen Larkham, australiar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
• 1975 –
  • Melanie Brown, ingeles abeslaria, aktorea eta idazlea, Spice Girls musika-boskoteko kideetako bat.
  • David Burtka, estatubatuar aktore eta sukaldaria.
• 1976 – Egor Titov, errusiar futbolaria.
• 1977 – Masaharu Nishi, japoniar futbolari ohia.
• 1979 –
  • Jéssica Albiach Satorres, kataluniar kazetari, aktibista eta politikaria.
  • Juan Fernando Fonseca, kolonbiar abeslari, egile abeslari eta ekoizlea.
  • Elena S. Sánchez, espainiar kazetaria eta telebistako aurkezlea.
• 1983 – Tayyaba Zafar, pakistandar astronomo eta zientzia komunikatzailea.
• 1986 – Lara Álvarez, espainiar telebistako-kazetari eta aurkezlea.
• 1987 – Pearl Mackie, ingeles aktorea.
• 1988 – Carmen Martín, espainiar eskubaloi-jokalaria.
• 1989 – Aura Garrido, espainiar aktore eta aurkezlea.
• 1990 – Thibaut Pinot, frantziar txirrindularia.
• 1993 – Richard Carapaz, ekuadortar txirrindularia.
• 1994 – Dejan Todorović, serbiar saskibaloi jokalaria.
• 1997 – Lidia Cao, galiziar ilustratzaile eta muralista

Euskal Herria

• 931 – Semero Garzeitz, Iruñeko infante eta erregeordea.
• 1837 – Manuel Gurrea, nafar militarra (j. 1790).
• 1871 – Jose Matia, euskal enpresari eta filantropoa, Cádizen (j. 1806).
• 1886 – Damaso Etxeberria Iturralde, Bordelen jaiotako idazlea, Nafarroako Batzorde Karlistako kide eta Baztango alkatea (j. 1834).
• 1965 – Luis Chalbaud Errazkin, euskal herritar soziologo eta legegizona (j. 1873).
• 1980 – Manuel Ignacio Galíndez, bizkaitar futbolari eta arkitektoa, arkitektura arrazionalistaren aurrekaria (j. 1892).
• 1987 – Jean Delay, lapurtar psikiatra eta idazlea, Parisen (j. 1907).
• 2009 – Ramón Alberdi, gipuzkoar historialari eta apaiza (j. 1929).
• 2014 – Rafael Mendiluce, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (j. 1939).
• 2021 – Adolfo Eraso, nafar geologo, glaziologo eta hidrologoa, Plasencian (j. 1934).
• 2022 – Luis Mari Arantzabe, gipuzkoar esku huskako pilotaria (j. 1949).

Mundua

• 1259 – Kristobal I.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. 1219).
• 1311 – Jakue II.a Mallorcakoa, Mallorcako erregea (j. 1243).
• 1379 – Henrike II.a Gaztelakoa, Gaztelako erregea (j. 1333).
• 1453 – Konstantino XI.a, azken bizantziar enperadorea (j. 1404).
• 1500 – Bartolomeu Dias, portugaldar itsasgizona.
• 1814 – Josefina de Beauharnais, Josefina Bonaparte, Frantziako enperadorea (j. 1763).
• 1829 – Humphry Davy, ingeles kimikari eta fisikaria (j. 1778).
• 1857 – Agustina Aragoikoa, Iberiar Penintsulako Gerran Zaragoza defendatu zuen heroia (j. 1786).
• 1867 – Friedrich Christian Diez, latin hizkuntzetan espezializatutako alemaniar hizkuntzalaria (j. 1794).
• 1892 – Mirzá Husseyn Alí i Nurí, Bahá'u'lláh, Bahaismoaren sortzaile pertsiarra (j. 1817).
• 1910 – Mili Alekseievitx Balakirev, errusiar musikagilea (j. 1837).
• 1911 – W. S. Gilbert, ingeles antzerkigile, libretista, olerkari eta ilustratzaile (j. 1836).
• 1927 – Georges Eekhoud, belgikar idazlea (j. 1854).
• 1930 – Joaquima Santamaria i Ventura, kataluniar idazle, folklorista eta itzultzailea (j. 1853).
• 1939 – Urtsula Ledóchowska, poloniar moja (j. 1865).
• 1942 –
  • John Barrymore, estatubatuar aktorea (j. 1882).
  • Akiko Yosano, japoniar idazle, poeta, feminista aitzindari, bakezale eta aktibista (j. 1878).
• 1951 - Fanny Brice, estatubatuar abeslaria, animatzailea eta aktorea (j. 1891).
• 1953 – Morgan Russell, estatubatuar margolaria (j. 1886).
• 1955 – Daniël George van Beuningen, holandako enpresaburua eta Rotterdam hiriko gizaseme estimatua (j. 1877).
• 1957 – James Whale, britainiar-estatubatuar zinemagilea eta antzerkigilea (j. 1889).
• 1958 – Juan Ramon Jimenez, espainiar idazlea, 1956ko Literaturako Nobel Saria (j. 1881).
• 1967 – G. W. Pabst, bohemiar jatorriko austriar zinemagilea (j. 1885).
• 1972 – Henriette Charasson, inspirazio katolikodun frantziar idazlea (j. 1884).
• 1979 – Mary Pickford, kanadar-estatubatuar aktorea eta United Artists estudioaren fundatzailea (j. 1892)
• 1982 – Romy Schneider, austriar aktorea (j. 1938).
• 1984 – Kim Sung-gan, hegokorear futbolaria (j. 1912).
• 1988 – Siaka Stevens, Sierra Leonako presidentea (j. 1905).
• 1994 – Erich Honecker, Alemaniako Errepublika Demokratikoko estatu burua (j. 1912).
• 1996 – Antonín Mrkos, txekoslovakiar astronomoa (j. 1918).
• 1997 – Jeff Buckley, estatubatuar abeslari eta musikagilea, garai guztietako ahotsik ederrenetakotzat hartua (j. 1966).
• 1998 – Barry Morris Goldwater, estatubatuar politikaria (j. 1909).
• 2005 – Ángeles Alvariño, galiziar ozeanografoa, itsasontzi ozeanografiko britainiar bateko lehen emakume zientifikoa (j. 1916).
• 2010 – Dennis Hopper, estatubatuar aktore eta ekoizlea (j. 1936).
• 2011 – Ferenc Mádl, Hungariako presidentea (j. 1931).
• 2017 –
  • Konstantinos Mitsotakis, Greziako lehen ministroa (j. 1918).
  • Manuel Antonio Noriega, Panamako jenerala eta de facto herrialdeko diktadore militarra (j. 1934).
• 2020 – Abderrahman Jusufi, Marokoko lehen ministroa (j. 1924).
• 2021 –
  • Joe Lara, estatubatuar aktorea eta abeslaria (j. 1962).
  • Gavin MacLeod, estatubatuar aktorea (j. 1931).
  • B. J. Thomas, estatubatuar pop, country eta musika kristauko abeslaria (j. 1942).
• 2023 – Tove Skutnabb-Kangas, finlandiar hizkuntzalari eta pedagogoa (j. 1940).

• Sehaska egutegiko izendegia: Igone/Igokunde eta Lamin/Lamia.
• Bakea Mantentzeko Nazio Batuen Langileen Nazioarteko Eguna