Martxoaren 31

Euskal Herria

• 1937 –
  • Italiako armadako hegazkinek Elorrio eta Durango bonbardatu zuten.
  • Azazetako sarraskia eragin zuten frankistek, Araban egin zuten handiena. Gasteizko espetxetik 16 preso politiko atera, mendatera eraman eta bertan tiroz hil zituzten
• 1982 – Eusko Jaurlaritzak Izkiko natura parkea izendatu zuen.
• 1983 – Radio Euskadi lehebizikoz aireratu zen.
• 1997 – Uharte Arakilgo tren istripua: Uharte Arakilen izandako tren-istripu batean 18 pertsona hil ziren.
• 2017 – Durangoko bonbardaketaren 80. urteurrena oroitu eta hainbat ekitaldiekin biktimak omendu zituzten.

Mundua

• 1492 – Errege-erregina Katolikoek juduak kanporatzeko dekretua sinatu zuten.
• 1909 – Serbiak Austria-Hungariako inperioaren Bosnia-Herzegovinaren anexioa onartu zuen.
• 2005 – Terri Schiavo hiltzeko bere gogoa erakutsi zuen emakumea, bere Floridako etxean hil zen.

Euskal Herria

• 1983 – Radio Euskadi lehebizikoz aireratu zen.

Mundua

• 1999 – Wachowski anaiek zuzendu eta idatzi, eta Keanu Reeves eta Laurence Fishburne aktoreek antzeztutako The Matrix filma estreinatu zen.
• 2012 – Belfasten RMS Titanic itsasuntzi famatuari buruzko Titanic Belfast museoa inauguratu zen.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 2018ko Miguel Indurain Sari Nagusia: Alejandro Valverde espainiarra garaile.

Mundua

• 2024ko Flandriako Tourra: Mathieu van der Poel irabazle.

Euskal Herria

• 1366 – Petri Nafarroakoa, Nafarroako infantea eta Mortaingo kondea (h. 1412).
• 1567 – Sancho Alkiza, gipuzkoar itsastar eta funtzionarioa, Venezuela, Guyana eta Kubako gobernadorea (h. 1619).
• 1656 – Juan Andrés Ustaritz, nafar merkataria eta politikaria (h. 1718).
• 1857 – Balbino Garitaonaindia, bizkaitar idazlea (h. 1916).
• 1875 - Alfonso del Valle de Lersundi, gipuzkoar historialaria, Parisen (h. 1944).
• 1882 – Manuel Arantzadi, nafar politikari jeltzale eta abokatua (h. 1942).
• 1886 – Amadeo Gartzia de Salazar, arabar mediku eta futbol entrenatzailea, Deportivo Alavéseko entrenatzailea (h. 1947).
• 1887 – Jose Maria Usanditzaga, donostiar musikagilea, konpositorea eta piano-jotzailea (h. 1915).
• 1888 –
  • José María Mateos, bizkaitar kazetari eta entrenatzailea (h. 1963).
  • Alberto Matxinbarrena, gipuzkoar futbolaria (h. 1923).
• 1900 – Amadeo Marco, nafar politikari karlista (h. 1987).
• 1905 – Amadeo Labarta, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1989).
• 1912 – Luis del Campo, nafar sendagilea (h. 1995).
• 1921 – Felix Bidaurreta, nafar txirrindularia (h. 2018).
• 1924 – Manuel Barrenetxea, bizkaitar futbolaria (h. 1998).
• 1935 – Adolfo Pérez Marañón, Marañón, nafar futbolari ohia.
• 1956 – Mikel Mendizabal, gipuzkoar bertsolaria.
• 1958 – Jose Ramon Zabala Agirre, gipuzkoar institutuko irakasle eta literatura-kritikaria.
• 1961 – Belén Cruz, gipuzkoar aktorea.
• 1965 – Miriam Urkia, euskal hizkuntzalaria, euskaltzain urgazlea eta UZEIko Lexikografia Saileko burua.
• 1966 – Nerea Ahedo, bizkaitar politikari jeltzalea.
• 1970 – Urko Aiartza, gipuzkoar abokatu eta politikaria.
• 1973 – Gabriel Esparza, nafar kirolari ohia, taekwondon aritua.
• 1974 –
  • Odon Noblia, lapurtar idazle, eskultore eta irakaslea.
  • Nerea Riesco, bizkaitar kazetari eta idazlea.
• 1975 –
  • Javier Agirre Erauso, gipuzkoar zinema argazkilaria.
  • Aritz Gorrotxategi, gipuzkoar idazlea.
  • Antxine Olano, bizkaitar telebista-aurkezle eta kazetaria.
• 1985 – Romain Laulhé, lapurtar surflaria.
• 1986 – Egoitz García, bizkaitar txirrindularia.
• 1987 – Alberto Morrás, arabar txirrindularia.
• 1993 –
  • Idoia Agirre, gipuzkoar futbolaria.
  • Jon Iruarrizaga, bizkaitar futbolaria.
• 1995 – Andoni Ugalde, gipuzkoar pilotaria.
• 1998 – Iñigo Bikuña, gipuzkoar pilotaria.
• 2000 – Asier Córdoba, bizkaitar futbolaria.
• 2013 – Sofia Otero, bizkaitar aktorea.

Mundua

• 1373 – Katalina Lancasterrekoa, Gaztelako erregina ezkontidea (h. 1418).
• 1499 – Pio IV.a, Aita santua (h. 1565).
• 1519 – Henrike II.a Frantziakoa, Frantziako erregea (h. 1559).
• 1536 – Ashikaga Yoshiteru, Ashikaga shogunerriko hamairugarren shoguna (h. 1565).
• 1596 – René Descartes, frantziar filosofo eta matematikaria (h. 1650).
• 1621 – Andrew Marvell, britainiar idazle eta politikaria (h. 1678).
• 1675 – Benedikto XIV.a, Aita santua (h. 1758).
• 1718 – Mariana Viktoria Borboikoa, Portugalgo erregina ezkontidea (h. 1781).
• 1723 – Frederiko V.a Danimarkakoa, Danimarkako eta Norvegiako erregea (h. 1766).
• 1732 – Joseph Haydn, austriar musikagilea (h. 1809).
• 1778 – Coenraad Jacob Temminck, herbeheretar aristokrata eta zoologoa (h. 1858).
• 1788 – Rama III.a, Siamgo erregea (h. 1851).
• 1809 – Edward FitzGerald, ingeles idazlea (h. 1883).
• 1811 – Robert Wilhelm Bunsen, alemaniar kimikaria (h. 1899).
• 1814 – José Posada, asturiar legelari eta eta politikaria (h. 1885).
• 1819 – Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst, Alemaniako kantzilerra (h. 1901).
• 1823 – William Hart, Eskozian jaiotako estatubatuar margolaria, Hudson Ibaiaren Eskolako kidea (h. 1894).
• 1835 – John La Farge, estatubatuar artista (h. 1910).
• 1841 – Ahmed Orabi, Egiptoko lehen ministroa (h. 1911).
• 1843 – Kristian Zahrtmann, daniar margolaria (h. 1917).
• 1844 – Andrew Lang, eskoziar olerkari, eleberrigile, literatura-kritikari, antropologo eta itzultzailea (h. 1912).
• 1845 – Amós Salvador, espainiar ingeniari eta politikaria (h. 1922).
• 1846 – Lindaura Anzoátegui, boliviar poeta eta idazlea, bere herrialdeko lehen dama (h. 1898).
• 1850 – Charles Doolittle Walcott, estatubatuar paleontologo eta naturalista, Burgess Shale aztarnategiaren aurkitzailea (h. 1927).
• 1851 – Francis Bell, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1936).
• 1872 –
  • Arthur Griffith, irlandar lider abertzalea (h. 1922).
  • Aleksandra Kollontai, errusiar iraultzaile feminista (h. 1952).
  • Sergei Pavlovitx Diagilev, errusiar artista (h. 1929).
• 1884 – Henri Queuille, Frantziako lehen ministroa (h. 1970).
• 1885 – Julius Pinkas Pascin, bulgariar-estatubatuar margolaria (h. 1930).
• 1890 – William Lawrence Bragg, Australian jaioa britainiar fisikaria, 1915eko Fisikako Nobel Saria (h. 1971).
• 1893 – Clemens Krauss, austriar orkestra zuzendari eta opera arduraduna (h. 1954).
• 1894 – Anatol Josepho, siberiar-estatubatuar asmatzailea, lehen fotomatoi automatikoa asmatu eta patentatu zuena (h. 1980).
• 1895 – Otto Griebel, alemaniar margolaria (h. 1972).
• 1900 – Henrike, Gloucesterko dukea, britainiar printzea, Australiako gobernadore orokorra (h. 1974).
• 1905 – Robert Stevenson, britainiar ekoizle, zinema zuzendari eta gidoilaria (h. 1986).
• 1906 – Sin-Itiro Tomonaga, japoniar fisikaria, 1965eko Fisikako Nobel Saria (h. 1979).
• 1914 –
  • Octavio Paz, mexikar idazle eta poeta, gaztelaniazko egilerik garrantzitsuenetarikoa eta 1990eko Literaturako Nobel Saria (h. 1998).
  • Palmira Pla Pechovierto, espainiar pedagogo, maistra eta politikari sozialista (h. 2007).
• 1918 –
  • Pura Vázquez, galizierazko eta espainierazko poeta (h. 2006).
  • Selfixhe Ciu, albaniar idazle eta itzultzailea (h. 2003).
• 1923 –
  • Shoshana Damari, hebrear musikaren erregina, yemendar-israeldar abeslaria (h. 2006).
  • Antonio Ubieto, bereziki Erdi Aroa ikertu zuen espainiar historialari eta hizkuntzalaria (h. 1990).
• 1926 – John Fowles, britainiar idazlea (h. 2005).
• 1927 – César Chávez, estatubatuar sindikatu-buruzagia (h. 1993).
• 1928 – Gordie Howe, kanadar izotz hockey jokalari ohia, garai guztietako jokalari onenetakotzat hartua (h. 2016).
• 1932 – Nagisa Oshima, japoniar zinema-zuzendaria (h. 2013).
• 1934 –
  • Richard Chamberlain, estatubatuar aktorea.
  • Shirley Jones, estatubatuar aktore eta abeslaria.
  • Carlo Rubbia, italiar fisikaria, 1984ko Fisikako Nobel Saria.
• 1935 – Herb Alpert, estatubatuar musikari eta musika-industrialaria.
• 1936 – Marge Piercy, estatubatuar ekintzaile eta idazlea.
• 1937 – Claude Allègre, frantziar geokimikaria eta politikaria.
• 1939 –
  • Zviad Gamsakhurdia, Georgiako presidentea (h. 1993).
  • Volker Schlöndorff, alemaniar zinema-zuzendaria.
• 1943 –
  • Roy Andersson, suediar zinema zuzendaria.
  • Christopher Walken, estatubatuar aktorea.
• 1945 – Edwin Catmull, estatubatuar zientzialari informatikoa, Pixar-en sortzaileetako bat.
• 1947 – César Gaviria, Kolonbiako presidente ohia.
• 1948 – Al Gore, Ameriketako Estatu Batuetako presidenteorde ohia eta 2007ko Bakearen Nobel Saria.
• 1951 – Lena Söderberg, Interneteko lehen emakumea, suediar modeloa.
• 1955 –
  • Gjoko Hadžievski, mazdoniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Angus Young, eskoziar jatorriko australiar gitarrajolea eta AC/DC taldeko sortzailea.
• 1958 – Maurizio de Giovanni, polizia eleberrien italiar idazlea.
• 1965 – Jean-Christophe Lafaille, frantziar alpinista eta mendi-gidaria (h. 2006).
• 1967 – Ľubomír Luhový, eslovakiar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1968 – César Sampaio, brasildar futbolari ohia.
• 1971 – Ewan McGregor, eskoziar aktorea.
• 1972 –
  • Alejandro Amenábar, txiletar-espainiar zinema zuzendari, gidoigile eta konposatzailea.
  • Karla Sofía Gascón, espainiar emakume aktore transgeneroa.
• 1976 –
  • Ayta Sözeri, turkiar aktore eta musikaria.
  • Juan Zunzunegui, galiziar arraunlari ohi eta entrenatzailea.
• 1978 – Alicia Valero Delgado, ingeniaritza kimiko arloko espainiar doktorea.
• 1982 – Chloé Zhao, txinatar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea.
• 1983 – Celia de Molina, espainiar aktore eta gidoilaria.
• 1985 – Dafne Fernández, espainiar aktorea eta dantzaria.
• 1987 –
  • Humpy Koneru, indiar xake-jokalaria.
  • Luanko Minuto Soler, txiletar ezagunagoa den abeslari eta raperoa.
• 1989 – Samanta Tīna, letoniar abeslaria.
• 1990 –
  • Lyra McKee, iparirlandar kazetaria (h. 2019).
  • María Peláe, espainiar kantautorea, abeslaria eta musikagilea.
  • Tautvydas Šležas, lituaniar saskibaloi jokalaria.
• 1994 –
  • Babalwa Latsha, Eibar Rugby Taldeko hegoafrikar errugbilaria, Afrikako emakumezko lehen errugbilari profesionala, Lurmutur Hirian.
  • Tyler Wright, australiar surflaria.

Euskal Herria

• 1887 – Jose Manuel Agirre Miramon, gipuzkoar legelari eta politikaria (j. 1813).
• 1888 – Eduardo Alonso Colmenares, nafar abokatu eta politikaria, Madrilen (j. 1820).
• 1937 – Teodoro Gonzalez de Zarate, arabar enpresaburu eta politikaria, eraila (j. 1882).
• 1993 – Nicanor Zabaleta, donostiar musikaria, harpa-jotzaile gisa mundu osoan famatua, Puerto Ricon (j. 1907).
• 1995 – Luis Navarro Garnika, nafar jenerala, Espainiako Aire Armadaren kidea, Gerra Zibilean matxinoen alde egin zuena, Madrilen (j. 1904).
• 2001 – Diego Garcia, euskal atleta, maratoietan espezializatua (j. 1961).
• 2003 – Eduardo Urkulo, euskal herritar margolari eta eskultorea, Madrilen (j. 1938).
• 2008 – Carlos Chivite, zentronikoar politikaria, PSNko idazkari orokorra (j. 1956).
• 2012 – Joakin Berasategi, gipuzkoar argitaratzailea, Sendoa argilatxearen sortzailea eta bertsolaritzaren bultzatzailea (j. 1939).
• 2020 – Rafael Berrio, gipuzkoar kantaria eta musikagilea (j. 1963).
• 2021 – Jesús Yagüe, bizkaitar zinema zuzendari eta gidoilaria, Madrilen (j. 1937).

Mundua

• 1493 – Martín Alonso Pinzón, espainiar itsasgizona (j. 1441).
• 1547 – Frantzisko I.a Frantziakoa, Frantziako erregea (j. 1494).
• 1567 – Filipe I.a Hessekoa, Erreforma Protestantea babestu zuen alemaniarra (j. 1504).
• 1578 – Juan de Escobedo, espainiar politikaria (j. 1530).
• 1621 – Filipe III.a Espainiakoa, Espainia eta Portugalgo erregea (j. 1578).
• 1631 – John Donne, ingeles olerkari, militar eta idazkaria (j. 1572).
• 1727 – Isaac Newton, britainiar zientzialaria, alkimista, filosofoa eta matematikaria, historiako zientzialari hobenetarikoa (j. 1643).
• 1751 – Frederiko Galeskoa, Galesko printzea (j. 1707).
• 1797 – Olaudah Equiano, Ingalaterran eta bere kolonia amerikarretan bizi izandako nigeriar idazlea (j. 1745).
• 1837 – John Constable, ingeles margolari erromantikoa (j. 1776).
• 1850 – John C. Calhoun, AEBetako 7. presidenteordea (j. 1782).
• 1853 – Andrés Narvarte, Venezuelako presidentea (j. 1781).
• 1855 – Charlotte Brontë, ingeles eleberrigilea (j. 1816).
• 1869 – Allan Kardec, Espiritismoaren sortzailea (j. 1804).
• 1877 – Antoine-Augustin Cournot, frantziar filosofo, matematikari eta ekonomialaria (j. 1801).
• 1880 – Henryk Wieniawski, poloniar musikagilea (j. 1835).
• 1894 – William Robertson Smith, eskoziar antropologoa (j. 1846).
• 1898 – Eleanor Marx, aktibista politikoa eta autore marxista (j. 1855).
• 1914 –
  • Amanda Jones, estatubatuar poeta eta asmatzailea (j. 1835).
  • Hubert von Herkomer, Bavarian jaiotako ingeles margolari, zinemagile eta musikagilea (j. 1849).
• 1917 – Emil von Behring, alemaniar bakteriologoa, 1901eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1854).
• 1919 – Dolors Monserdà, kataluniar idazlea, poeta, ipuin kontalaria, antzerkigilea, saiogilea eta artikugilea (j. 1845).
• 1927 – Kang Youwei, txiniatar idazlea, filosofoa eta politikaria (j. 1858).
• 1928 – Medardo Rosso, italiar eskultorea (j. 1858).
• 1930 – Emil Krebs, alemaniar eleaniztuna, sinologoa eta diplomazialaria, 68 hizkuntzatan jariotasunez hitz egiteko eta idazteko gai zena (j. 1867).
• 1937 – Pauleta Pamies, bartzelonar dantzaria, irakaslea, zuzendaria eta koreografoa (j. 1851).
• 1943 – Pavel Miliukov, errusiar politikaria, Alderdi Konstituzionalista Demokrataren buruzagia eta ideologo nagusia (j. 1859).
• 1945 – Hans Fischer, alemaniar kimikaria, 1930eko Kimikako Nobel Saria (j. 1881).
• 1967 – Rodion Malinovski, sobietar militarra (j. 1898).
• 1970 – Semion Timoxenko, sobietar mariskala (j. 1895).
• 1971 – William John Youden, estatubatuar kimikari eta estatistikaria (j. 1900).
• 1976 – Paul Strand, estatubatuar argazkilari eta zinemagilea (j. 1890).
• 1978 – Eva Mameli Calvino, italiar botanikari, naturalista, eta irakaslea (j. 1886).
• 1980 –
  • Vladimír Holan, txekiar poeta eta narratzailea (j. 1905).
  • Jesse Owens, estatubatuar atleta, Hitlerren garaiko Olinpiar Jokoetan 4 urrezko domina irabaztearren ospetsua (j. 1913).
• 1988 – William McMahon, Australiako lehen ministroa (j. 1908).
• 1993 – Brandon Lee, estatubatuar aktore eta borroka arteetako artista (j. 1965).
• 1994 –
  • Léon Degrelle, Belgikako eskuin muturreko buruzagia eta Waffen SS guda-talde nazien valoniar ofiziala (j. 1906).
  • Jose Escobar, kataluniar komikigilea (j. 1908).
  • Henri Gouhier, frantziar idazle eta filosofoa (j. 1898).
• 1995 –
  • Roberto Juarroz, argentinar idazle eta poeta (j. 1925).
  • Selena, Tejano musikako erregina, mexikar jatorriko estatubatuar abeslaria (j. 1971).
• 1997 – Friedrich Hund, alemaniar fisikaria (j. 1896).
• 2000 – Gisèle Freund, alemaniar-frantziar argazkilaria (j. 1908).
• 2001 – Clifford Shull, estatubatuar fisikaria, 1994ko Fisikako Nobel Saria (j. 1915).
• 2003 – Harold Scott MacDonald Coxeter, britainiar matematikaria (j. 1907).
• 2005 – Ángeles Gasset, espainiar maistra, Madrilgo Estudio ikastetxeko fundatzaileetako bat (j. 1907).
• 2008 – Jules Dassin, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1911).
• 2009 – Raúl Alfonsín, Argentinako presidentea eta giza eskubideen bultzatzailea (j. 1927).
• 2012 – Lise London, Frantziako Erresistentziako aktibista, nazien kontzentrazio-eremuetatik bizirik atera zena (j. 1916).
• 2014 – Ana Santos Payán, espainiar argitaratzailea eta idazlea (j. 1972).
• 2016 –
  • Hans-Dietrich Genscher, alemaniar politikaria (j. 1927).
  • Zaha Hadid, irakiar jatorriko britainiar arkitekto dekonstruktibista (j. 1950).
  • Imre Kertész, hungariar idazlea, 2002ko Literaturako Nobel Saria (j. 1929).
• 2017 –
  • Gilbert Baker, estatubatuar artista eta eskubide zibileen aldeko ekintzailea (j. 1951).
  • James Rosenquist, estatubatuar margolaria (j. 1933).
• 2019 – Nipsey Hussle, estatubatuar rapeatzailea, eraila (j. 1985).
• 2020 – Abdul Halim Khaddam, Siriako presidentea (j. 1932).
• 2021 – Kamal Ganzouri, Egiptoko lehen ministroa (j. 1933).
• 2022 –
  • Georgi Atanasov, Bulgariako lehen ministroa (j. 1933).
  • Oleksiy Tsybko, ukrainar errugbilari eta militarra, Ukrainako inbasioan (j. 1967).
• 2023 – Rabbie Namaliu, Papua Ginea Berriko 4. lehen ministroa (j. 1947).
• 2024 –
  • Tadeusz Kusy, poloniar-afrikaerditar elizgizona (j. 1951).
  • Barbara Rush, estatubatuar aktorea (j. 1927).
  • Nijolė Sadūnaitė, lituaniar moja eta disidentea (j. 1938).

• Sehaska egutegiko izendegia: Anartz eta Auritze/Auritz.
• Transgeneroen Ikusgaitasunaren Nazioarteko Eguna