Musika elektroniko
Musika elektronikoa edo elektronika[1] musika tresna elektronikoak, tresna digitalak edo zirkuituetan oinarritutako musika teknologia erabiltzen dituen musika generoa da. Baliabide elektronikoekin zein elektromekanikoekin (musika elektroakustikoa) egindako musika barne hartzen du. Tresna elektroniko puruak zirkuituetan oinarritutako soinuaren sorkuntzaren mende daude erabat, adibidez osziladore elektroniko bat, theremin bat edo sintetizadore bat bezalako gailuak erabiliz. Tresna elektromekanikoek zati mekanikoak izan ditzakete, hala nola sokak eta mailuak, eta elementu elektrikoak, hala nola pastilla magnetikoak, potentzia-etapak eta bozgorailuak. Gailu elektromekaniko horien artean telharmoniuma, Hammond organoa, piano elektrikoa eta gitarra elektrikoa daude[2].
| Musika elektroniko | |
|---|---|
_@_Stearns_Collection_(Stearns_2035),_University_of_Michigan.jpg) | |
| Sorrera | XIX. mendearen amaiera |
| Sorlekua | AEB eta Europa |
| Hedapena | Mundu osoan |
| Instrumentuak | instrumentu elektronikoak |
| Azpigeneroak | |
| Chiptune, drum and bass, EDM, electro, elektroakustika, electronica, glitch, house, IDM, industrial, jungle, techno, trance | |
Lehen musika-gailu elektronikoak XIX. mendearen amaieran garatu ziren. 1920ko eta 1930eko hamarkadetan tresna elektroniko batzuk sartu ziren eta haiekin idatzi ziren lehen konposizioak. 1940ko hamarkadan, audio-zinta magnetikoari esker, musikariek soinuak grabatu eta, ondoren, zintaren abiadura edo norabidea aldatuz editatu ahal izan zituzten. Horren ondorioz, zinta bidezko musika elektroakustikoa garatu zen 1940ko hamarkadan, Egipton eta Frantzian. 1948an Parisen sortutako musika konkretua soinu natural eta industrialen zati grabatuen edizio bateratuan oinarritzen zen. Sorgailu elektronikoetatik sortutako musika 1953an sortu zen lehen aldiz Alemanian. Musika elektronikoa Japonian eta Estatu Batuetan ere sortu zen 1950eko hamarkadatik aurrera, eta ordenagailuen konposizio algoritmikoa hamarkada berean frogatu zen lehen aldiz.
1960ko hamarkadan, ordenagailu bidezko musika digitala aitzindaria izan zen, zuzeneko elektronikan berritu zen eta japoniar musika tresna elektronikoak musika industrian eragiten hasi ziren. 1970eko hamarkadaren hasieran, Moog sintetizadoreek eta erritmo kaxa japoniarrek musika elektroniko sintetizatua ezagun egiten lagundu zuten. 1970eko hamarkadan, halaber, musika elektronikoak herri-musikan eragin nabarmena izaten hasi zela ikusi zen, sintetizadore polifonikoak, bateria elektronikoak, erritmo-kaxak eta disko-jogailuak sartuz, besteak beste, disco-musika, krautrocka, new wave, synth-pop, hip hop eta EDM generoak agertuz. 1980ko hamarkadaren hasieran seriean ekoitzitako sintetizadore digitalak ezagun egin ziren, hala nola Yamaha DX7, eta MIDI interfazea garatu zen (Musical Instrument Digital Interface). Hamarkada berean, sintetizadoreekiko mendekotasun handiagoarekin eta erritmo programagarrien kaxen adopzioarekin, pop-musika elektronikoa lehen planora igaro zen. 1990eko hamarkadan, teknologia musikal gero eta eskuragarriago baten ugalketarekin, musika elektronikoaren ekoizpena kultura herrikoiaren zati sendo bihurtu zen[3][4]. Berlinen, 1989tik aurrera, Love Parade kaleko festarik handiena bihurtu zen, milioi bat bisitari baino gehiagorekin, eta musika elektronikoko beste ospakizun herrikoi batzuk inspiratu zituen[5].
Musika elektroniko garaikideak barietate asko biltzen ditu, eta musika artistiko esperimentaletik hasi eta forma herrikoietara, hala nola dantzako musika elektronikora. Pop musika elektronikoa ezagunagoa da 4/4 forman, eta aurreko formak baino konektatuago dago korronte nagusiarekin, merkatu-nitxoetan ezagunak baitziren[6].
Jatorria: XIX. mendetik XX. mendera
.jpg)
XX. mendearen hasieran, elektronika hasiberriarekin esperimentatzeak lehen musika-tresna elektronikoak sortu ziren. Lehen asmakizun horiek ez ziren saldu, baizik eta erakustaldi eta jarduera publikoetan erabili ziren. Publikoari lehendik zeuden musika-erreprodukzioak eskaintzen zitzaizkion, instrumentuentzako konposizio berrien ordez[7]. Batzuk berritasuntzat jotzen ziren eta tonu sinpleak sortzen zituzten bitartean, Telharmoniumak orkestra-instrumentu batzuen soinua arrazoizko doitasunez sintetizatzen zuen. Interes publiko bideragarria lortu zuen, eta aurrerapen komertzialak egin zituen telefono-sareen bidezko musikaren transmisioan[8]
Garaiko musika-konbentzioen kritikariek etorkizun handiko zerbait ikusi zuten aurrerapen horietan. Ferruccio Busonik instrumentu elektronikoek ahalbidetzen zuten musika mikrotonalaren konposizioa bultzatu zuen. Etorkizuneko musikan makinen erabilera aurreikusi zuen eragin handiko Sketch of a New Esthetic of Music idatzi zuen (1907)[9][10]. Francesco Balilla Pratella eta Luigi Russolo futuristak zarata akustikoarekin musika konposatzen hasi ziren makineriaren soinua gogora ekartzeko. Eragin handiko L'arte dei Rumori (1913; Zaraten artea) manifestuan elektronikak ahalbidetuko zituen hedapen tinbrikoak aurreikusi zituzten[11][12].
Lehen konposizioak
Huts-hodiaren garapenak interpretaziorako tresna elektroniko txikiagoak, anplifikatuagoak eta praktikoagoak sortu zituen[13]. Zehazki, theremina, Martenot uhinak eta trautoniuma 1930eko hamarkadaren hasieran agertu ziren komertzialki[14][14].
1920 hamarkadaren amaieratik, instrumentu elektronikoen praktikotasun handiagoaren ondorioz, Joseph Schillinger bezalako musikagileek adoptatu egin zituzten. Normalean orkestretan erabiltzen ziren, eta konpositore gehienek thereminerako zatiak idazten zituzten, bestela hari-instrumentuekin interpreta zitezkeenak.
Abangoardiako musikagileek kritikatu egin zuten tresna elektronikoen erabilera nagusia helburu konbentzionaletarako. Instrumentuek hedapenak eskaintzen zituzten musika mikrotonalaren defendatzaileek ustiatu zituzten tonu baliabideetan[15], hala nola Charles Ives, Dimitrios Levidis, Olivier Messiaen eta Edgard Varèse[16]. Gainera, Percy Graingerrek theremina erabili zuen tonalitate finkoa erabat uzteko[17], eta Gavriil Popov bezalako errusiar konpositoreek zarata-musikaren zarata-iturri gisa tratatu zuten[18].
Lehen grabazioak
Lehen grabazio-teknologien garapena eta tresna elektronikoena paraleloak izan ziren. Audioa grabatzeko eta erreproduzitzeko lehen bitartekoa XIX. mendearen amaieran asmatu zen fonografo mekanikoarekin[19]. Disko-jogailuak erabilera komuneko etxeko artikulu bihurtu ziren, eta 1920ko hamarkadan konpositoreek jada erabiltzen zituzten beren emanaldietan grabazio laburrak erreproduzitzeko[20].
1925ean grabazio elektrikoa sartu zenean, disko-jogailuekin esperimentazio handiagoa egin zen. Paul Hindemithek eta Ernst Tochek hainbat pieza konposatu zituzten 1930ean, instrumentuen eta ahotsen grabazioak abiadura egokian gainjarriz. Teknika horien eraginez, John Cagek Imaginary Landscape No. 1 konposatu zuen 1939an, grabatutako tonuen abiadurak doituz[21].
Konpositoreak filmen gaineko soinu-teknologia berriarekin esperimentatzen hasi ziren. Grabazioak soinu collageak sortzeko elkartu zitezkeen, hala nola Tristan Tzara, Kurt Schwitters, Filippo Tommaso Marinetti, Walter Ruttmann eta Dziga Vertovenak. Gainera, teknologiak soinua grafikoki sortzeko eta aldatzeko aukera ematen zuen. Teknika horiek Alemaniako eta Errusiako hainbat filmetako soinu-bandak osatzeko erabili ziren, baita Dr. Jekyll eta Mr. Hyde filmarekin Estatu Batuetan. Soinu grafikoarekin egindako esperimentuak Norman McLarenek jarraitu zituen 1930eko hamarkadaren amaieratik[22].
Erreferentziak
Bibliografia
- Aitken, Stuart. (10 May 2011). «Charanjit Singh on How He Invented Acid House ... by Mistake» The Guardian (London) 10 May.
- Anderson, Jason. (2008). Slaves to the Rhythm: Kanye West Is the Latest to Pay Tribute to a Classic Drum Machine. CBC News website.
- Angus, Robert. (1984). «History of Magnetic Recording, Part One» Audio Magazine August: 27–33..
- Anonymous. (1972). Liner notes to The Varese Album. Columbia Records MG 31078.
- Artists and Producers Strive for Inroads Overseas. 1979, J–14, J–31 or..
- 1935 AEG Magnetophon Tape Recorder. 2006.
- 23rd Annual International Dance Music Awards Nominees & Winners. Winter Music Conference 2009.
- Bayly, Richard. (Fall 1982 – Summer 1983). «Ussachevsky on Varèse: An Interview April 24, 1979 at Goucher College» Perspectives of New Music 211/2: 145–151. doi:..
- Begault, Durand R.. (1994). 3-D Sound for Virtual Reality and Multimedia. Boston: Academic Press, 1994 ISBN 978-0-12-084735-8.. (Online reprint Artxibatua 2012-08-10 hemen: Wayback Machine, NASA Ames Research Center Technical Memorandum facsimile 2000.
- Blashill, Pat. (2002). Six Machines That Changed The Music World. 10, Txantiloi:Orrialdea needed or..
- Busoni, Ferruccio. (1962). Sketch of a New Esthetic of Music. New York: Dover Publications, Inc., 73–102 or..
- Bussy, Pascal. (2004). Kraftwerk: Man, Machine and Music. London: SAF ISBN 0-946719-70-5..
- Chadabe, Joel. (2004). «Electronic Music and Life» Organised Sound 91: 3–6. doi:..
- Chowning, John. (1973). «The Synthesis of Complex Audio Spectra by Means of Frequency Modulation» aldizkaria of the Audio Engineering Society 217: 526–534..
- Collins, Nick. (2003). «Generative Music and Laptop Performance» Contemporary Music Review 224: 67–79. doi:..
- Doornbusch, Paul. (2005). The Music of CSIRAC, Australia's izena Computer Music. Australia: Common Ground argitaletxeas ISBN 1-86335-569-3..
- Eimert, Herbert. (1958). «What Is Electronic Music?» Die Reihe 1English edition: 1–10..
- Eimert, Herbert. (1972). «How Electronic Music Began» The Musical Times 1131550 (April): 347–349. doi:.. (izena published in German in Melos 39 (January–February 1972): 42–44.)
- Emmerson, Simon. (2007). Living Electronic Music. Aldershot (Hants.), Burlington (VT): Ashgate (cloth) (pbk) ISBN 978-0-7546-5546-6..
- Engel, Friedrich Karl. (2006). Walter Weber's Technical Innovation at the Reichs-Rundfunk-Gesellschaft. Richardhess.com.
- Engel, Friedrich Karl; Hammar, Peter. (2006). A Selected History of Magnetic Recording. Richardhess.com.
- Fildes, Jonathan. (2008). 'Oldest' Computer Music Unveiled. .
- Frankenstein, Alfred. (1964). «Space-Sound Continuum in Total Darkness» San Francisco Chronicle 17 October. (Excerpt exist on History of Experimental Music in Northern California)
- Fujii, Koichi. (2004). «Chronology of Early Electroacoustic Music in Japan: What Types of Source Materials Are Available?» Organised Sound 9: 63–77. doi:..
- Gard, Stephen. (2004). Nasty Noises: 'Error' as a Compositional Element. Sydney Conservatorium of Music, Sydney eScholarship Repository.
- Glinsky, Albert. (2000). Theremin: Ether Music and Espionage. Urbana and Chicago: University of Illinois Press ISBN 0-252-02582-2..
- Gluck, Robert J. (2005). «Fifty Years of Electronic Music in Israel» Organised Sound 102: 163–180. doi:..
- Harris, Craig. (2018). [[[:Txantiloi:AllMusic]] Tom Dissevelt: Biography. ] Allmusic.com.
- Hertelendy, Paul. (2008). Spatial Sound's Longest Running One-Man Show. artssf.com.
- Holmes, Thomas B.. (2002). Electronic and Experimental Music: Pioneers in Technology and Composition. London: Routledge Music/Songbooks (cloth) (pbk) ISBN 0-415-93643-8..
- Holmes, Thom. (2008). Electronic and Experimental Music: Technology, Music, and Culture. London and New York: Routledge (cloth); (pbk); (ebook) ISBN 978-0-415-95781-6..
- Holmes, Thom. (2012). Electronic and Experimental Music: Technology, Music, and Culture. New York: Routledge ISBN 978-0-415-89646-7.. (cloth); ISBN 978-0-415-89636-8 (pbk); ISBN 978-0-203-12842-8 (ebook).
- Johnson, Steven. (2002). The New York Schools of Music and Visual Arts: John Cage, Morton Feldman. New York: Routledge ISBN 0-415-93694-2..
- Krause, Manfred. (2002). The Legendary 'Magnetophon' of AEG. Audio Engineering Society E-Library. paper number 5605.. Abstract.
- Kurtz, Michael. (1992). Stockhausen: A Biography. London: Faber and Faber ISBN 0-571-14323-7..
- Jenkins, Mark. (2007). Analog Synthesizers: Understanding, Performing, Buying: From the Legacy of Moog to Software Synthesis. Amsterdam: Elsevier ISBN 978-0-240-52072-8..
- Lebrecht, Norman. (1996). The Companion to 20th-Century Music. Da Capo Press. ISBN 0-306-80734-3..
- Loubet, Emmanuelle. (1997). «The Beginnings of Electronic Music in Japan, with a Focus on the NHK Studio: The 1950s and 1960s» Computer Music aldizkaria 214: 11–22. doi:..
- Loy, Gareth. (Summer 1985). «About Audium—A Conversation with Stanley Shaff» Computer Music aldizkaria 92: 41–48. doi:..
- Luening, Otto. (1968). «An Unfinished History of Electronic Music» Music Educators aldizkaria 553 (November): 42–49, 135–142, 145. doi:..
- Maginnis, Tom. (2011). [[[:Txantiloi:AllMusic]] The Man Who Dies Every Day: Ultravox: Song Review. ] Allmusic.com. (at weberreferentzia.org)
- Mattis, Olivia. (2001). «Mathews, Max V(ernon)» The New Grove Dictionary of Music and Musicians. London: Macmillan.
- Montanaro, Larisa Katherine. (2004). A Singer's Guide to Performing Works for Voice and Electronics. Austin: The University of Texas at Austin.
- Morawska-Büngeler, Marietta. (1988). Schwingende Elektronen: Eine Dokumentation über das Studio für Elektronische Musik des Westdeutschen Rundfunk in Köln 1951–1986. Cologne-Rodenkirchen: P. J. Tonger Musikverlag.
- Norman, Katharine. (2004). Sounding Art: Eight Literary Excursions through Electronic Music. Aldershot: Ashgate Publishing, Ltd ISBN 0-7546-0426-8..
- Ozab, David. (2000). Beyond the Barline: One Down, Two to Go. ATPM (About This Particular Macintosh) website.
- Rhea, Tom. (1980). The RCA Synthesizer & Its Synthesists. 6 GPI Publications, 64ff or..Txantiloi:Full erreferentzia needed
- Roads, Curtis. (1996). The Computer Music Tutorial. Cambridge, MA: MIT Press (cloth) (pbk) ISBN 0-262-18158-4..
- Roads, Curtis. (2015). Composing Electronic Music: A New Aesthetic. Oxford University Press ISBN 978-0-19-537324-0..
- Russ, Martin. (2009). Sound Synthesis and Sampling. Amsterdam and Boston: Elsevier; Oxford and Burlington: Focal ISBN 978-0-240-52105-3..
- Russcol, Herbert. (1972). The Liberation of Sound: An Introduction to Electronic Music. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.
- van Schutterhoef, Arie. (2007). Sogitec 4X. Knorretje, een Nederlandse Wiki over muziek, geluid, soft- en hardware..
- Schwartz, Elliott. (1975). Electronic Music. New York: Praeger.
- Smirnov, Andrey. (2014). Russian Electroacoustic Music from the 1930s–2000s. .
- Snell, Karen Crocker. (2006). The Man Behind The Sound. Santa Clara University.
- Snyder, Jeff. (1998). Pierre Schaeffer: Inventor of Musique Concrete. .
- Sofer, Danny; Lynner, Doug. (1977). «Pat Gleeson interview» Synapse: The Electronic Music Magazine 15 (January–February): 21–24, 35..
- Stockhausen, Karlheinz. (1971). Texte zur Musik. 3 Cologne: DuMont Buchverlag ISBN 3-7701-0493-5..
- Stockhausen, Karlheinz. (1978). Texte zur Musik 1970–1977. 4 Cologne: DuMont Buchverlag ISBN 3-7701-1078-1..
- Tal, Josef; Markel, Shlomo. (2002). Musica Nova in the Third Millennium. Tel-Aviv: Israel Music Institute ISBN 965-90565-0-8... Also published in German, as Musica Nova im dritten Millenium. Tel-Aviv: Israel Music Institute. 2002 ISBN 965-90565-0-8..
- Toop, David. (2016). Into the Maelstrom: Music, Improvisation and the Dream of Freedom. Bloomsbury Academic ISBN 978-1-5013-1451-3..
- Ungeheuer, Elena. (1992). Wie die elektronische Musik "erfunden" wurde...: Quellenstudie zu Werner Meyer-Epplers musikalischem Entwurf zwischen 1949 und 1953. Mainz and New York: Schott ISBN 3-7957-1891-0..
- Unterberger, R.. (2002). «Progressive rock» All Music Guide to Rock: the Definitive Guide to Rock, Pop, and Soul. Milwaukee, Wisconsin: Backbeat Books ISBN 0-87930-653-X..
- Vercoe, Barry. (2000). «Forward» The Csound Book: Perspectives in Software Synthesis, Sound Design, Signal Processing, and Programming. Cambridge, Massachusetts: MIT Press, xxvii–xxx or. ISBN 0-262-52261-6..
- Vine, Richard. (15 June 2011). «Tadao Kikumoto Invents the Roland TB-303» The Guardian (London) 14 June.
- Weidenaar, Reynold. (1995). Magic Music from the Telharmonium: The Story of the izena Music Synthesizer. Metuchen, New Jersey: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-2692-5..
- Xenakis, Iannis. (1992). Formalized Music: Thought and Mathematics in Composition. Stuyvesant, New York: Pendragon Press ISBN 978-1-57647-079-4..
- Yabsley, Alex. (2007). Back to the 8 Bit: A Study of Electronic Music Counter-Culture. Gamemusic4all.com.
- Young, Rob. (2007). «Once Upon a Time: In Cairo» The Wire 277March 2007: 24..[Betiko hautsitako esteka].
- Zussman, John Unger. (1982). Jazzing It Up at the NCC: Hancock and Apple II Make Music Together. 4, 1, 5 or..
Kanpo estekak
Datuak: Q9778
Multimedia: Electronic music / Q9778
