Noaingo gudua

1512an Fernando Katolikoak Nafarroako Erresuma konkistatu ondoren, 1515ean Gaztelako koroaren barruan sartu zuen. Hirutan saiatu zuten Nafarroako erregeek Erresuma berreskuratzea. 1521ean, Henrike II.a Nafarroakoa Zangozarrak Karlos V.a enperadorearen aurka hasitako Gaztelako komuneroen gerra aprobetxatu zuen,^[3] Karlos V.ak ezingo zuela aurka egin.

Horretarako iparraldetik bidali zuen André Foixkoak zuzendutako 12.000 oinezko, 800 lantza eta 29 artilleria-piezak osatutako armada^[4]. Gainera, Iruñea, Lizarra, Tafalla eta Tuteran hasitako altxamenduaren laguntzaz, gaztelarrak bota zituzten Nafarroatik. Maiatzaren 18an, Esako Gudu txiki baina psikologikoa borrokatu zen, nafarren garaipenaz.

Behin Nafarroa berreskuratuta, Andre Foixkoa Logroñorako bidea hartu eta hiria setiatu zuen. Bitartean, Gaztelako Erresumak hiru armada prestatu zituen. Ekainaren 11n nafar-gaskoien erretreta hasi ekainaren 30ean Getzen aurpegia eman arte.

Esan bezala, gudua Getzen kokatu zen, Noain eta Iruñea artean dagoen ordoki zabalean. Armada inperiala 30.000 lagun baino gehiagok osatua zen Gaztelako kondestablea zen Iñigo Fernández de Velascok eta Naiarako duke eta Nafarroako erregeordea zen Antonio Manrique de Larak zuzenduta.

Hona hemen Armada inperiala osatu zuten armada-gorputzek:

• Gaztelako kondestablearen 7.000 lagun;
• 5.000 lagun Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa, gehienak oinaztarrak;
• Leringo kondeak zuzendutako 4.000 beaumondarrak;
• Segovia, Valladolid, Palentzia, Burgos, Salamanca eta Torok errekrutatutako 1.000-1.200 soldadu bana;
• Medina del Campoko 800 eta Ávilako 500 soldadu;
• Gaztelako nobleak bere osteekin batera.

Askotan, Gaztelako komuneroen gerraren galtzaileak errekrutatuak izan ziren.

Nafar-gaskoien armadak askoz soldadu gutxiago zituen, agian 8.000 eta 10.000 artean, eta Asparrotseko jauna zen Andre Foixkoa zuen buruzagia. Nafarrek hasi baino lehen zenbait akats izan zituzten, adibidez bidean zeuden errefortzuak ez itxarotea (Iruñea eta ingurunetik 6.000 lagun eta Tafallatik beste 2.000).

Nafarrek aurrea hartu zuten, arratsaldean erasotuz (iturrien arabera 14:00 eta 17:30 artean), gaztelarrak ustekabean harrapatu eta hasieran zigor latza ezarriz. Nafar-gaskoien artilleriak gaztelarrak zeuden landak bipildu zituzten. Hala ere, Gaztelako Almirantearen zaldunek egoera aldatu zuten, Erreniega azkar zeharkatuz eta nafar-gaskoien hegala eta atzeguardia erasotuz. Gaztelako Erresumako oinezkoek, zaldunek hasitakoa bukatu zuten.

Gudua luzea eta odoltsua izan zen. Nafarrek amore eman zutenean, 5.000 erori baino gehiago izan zituzten eta Asparrotseko jauna zen André Foixkoa harrapatua izan zen (kronikak zioen bekokian mazo bateko kolpea hartuta, ia itsua, beaumontarren buruzagia zen Frantses Beaumontekoari ezpata errenditu ziola). Gero, Karlos I.ak askatu zuen, bahisaria ordaindu eta gero.

Porrota eta gero, ihes egitea lortu zutenak Mikel Xabierkoa (Frantzisko Xabierkoaren anaia), Arnault Agramondekoa, Cousseranseko gotzaina, Fadrike Nafarroakoa edo Remiro Goñi ziren. Bataila honen ondorioz, Gaztelako Erresumak behin betiko konkistatu zuen Nafarroako Erresuma eta gaztelarrek, oinaztarren laguntza zutenak, laster hartu zituzten beste gotorlekuak, ia erresistentzia aurkitu gabe.

Hala ere, iheslari batzuk Nafarroa Beherean berrantolatu zuten armada txikiago bat eta Baztan-Bidasoa ibarrak, Amaiurko gaztelua eta Hondarribia berreskuratu zituzten. Laster galdu zuten berreskuratutakoa.

Joxe Ulibarrenak 1996an ordokian dagoen muinoxkan oroigarria egin zuen batailan eroriak omentzeko. Hantxe, urtero ekainaren azkeneko igandean nafartzaleak biltzen dira, 2021ean uztail hasieran egin bazen ere, Vox espainiar alderdiak kontrako ekintza bat antolatu zuenean.

• Historia Ilustrada de Navarra, ISBN 84-604-7413-5
• Bixente Serrano Izko, Navarra. Las tramas de la historia, ISBN 84-932845-9-9
• Jose Maria Jimeno Jurio, Amaiur, símbolo de Navarra, ISBN 84-7681-391-0
• Urzainki Mina, Tomás; Olaizola Igiñiz, Juan Maria. (1998). La Navarra marítima. in: Ensayo y testimonio. (1. argitaraldia) Iruñea: Pamiela ISBN 9788476812938..
• Pedro Esarte Muniain, Navarra, 1512-1530, ISBN 84-7681-340-6
• Agosti Xaho eta Charles Louis Belzuntze, Histoire primitive des Euskariens-Basques, langue, poésie, moeurs et caractère de ce peuple 454. orr 1847.
• Prosper Boissonnade, Histoire de la réunion de la Navarre à la Castille - essai sur les relations des princes de Foix-Albret avec la France et l'Espagne (1479-1521) Paris: Picard 1893.
• Gérard Folio, «La citadelle et la place de Saint-Jean-Pied-de-Port, de la Renaissance à l’Époque Contemporaine», Cahier du Centre d’études d’histoire de la défense n° 25: Histoire de la fortification, 2005. ISBN 2-11-094732-2. Interneten eskuragarri.
• Pedro Pablo Arrinda eta Mikel Agirregabiria, El sitio de Logroño y la batalla de Noain. 1521. Interneten eskuragarri.