Otsailaren 15

Euskal Herria

• 1980 – ETAk Ignacio Arocena Arbelaiz taxi gidaria hil zuen Oiartzunen.
• 1990 – Euskal Herriaren autodeterminazioaren aldeko egitasmoa aurrera atera zen Eusko Legebiltzarrean
• 2011 – Espainiako Kongresuan hala onarturik, Euskadi osatzen duten hiru herrialdeen izen ofiziala Araba/Álava, Bizkaia eta Gipuzkoa izango zela erabaki zen.

Mundua

• 1898 – AEBetako Maine korazatua Habanako badian urperatu zen leherketa baten ondorioz.
• 1941 – Santanderko sutearen hasiera, Alde Zaharra suntsitu zuena.
• 1971 – Erresuma Batuko libera esterlina dezimalizatu egin zen.
• 1976 – Kubako konstituzioa onartu zen, erreferendum bidez.
• 1989 – SESBeko armada Afganistanetik atera zen.
• 1998 – Sierra Leonako talde armatu batek bost misiolari bahitu zituen.
• 1999 – Abdullah Öcalan, Kurdistango Langileen Alderdiaren sortzailea, atxilotu zuten Kenian. CIA, Mosad eta Turkiako zerbitzu sekretuek elkarlanean aritu ziren.
• 2003 – Irakeko Gerraren aurkako manifestazio jendetsuak mundu osoan. Kalkuluen arabera, 8 eta 30 milioi lagun bitartean manifestatu ziren hainbat hiritan, bakearen alde inoiz egin den elkarretaratze jendetsuenetan.
• 2010 – 20 hildako gutxienez Belgikan bi trenek aurrez aurre talka egitean.
• 2013 – Meteorito baten erorketak , Tunguskako gertakariaren geroztik handienak, ehunka pertsona zauritu zituen Errusian.

Euskal Herria

• 1537 – Euskaraz idatzita dagoen eta ezagutzen den testu luzerik zaharrena idatzi zuen Juan Zumarraga gotzainak. Bere arrebari idatzitako gutuna da.

Mundua

• 1939 – Stagecoach ("Diligentzia") filma estreinatu zen, John Fordek zuzendu eta Claire Trevor, John Wayne, Thomas Mitchell, John Carradine, Andy Devine eta George Bancroft aktoreek antzeztu zuten.
• 1985 – The Breakfast Club ("Gosariaren Elkartea") filma estreinatu zen, John Hughesek zuzendu eta Emilio Estevez, Paul Gleason, Anthony Michael Hall, John Kapelos, Judd Nelson, Molly Ringwald eta Ally Sheedy aktoreek antzeztu zuten.
• 2002 – Hart's War ("Harten Gerra") filma estreinatu zen, Gregory Hoblitek zuzendu eta Bruce Willis, Colin Farrell, Terrence Howard, Cole Hauser eta Marcel Iureş aktoreek antzeztu zuten.

Euskal Herria

Mundua

• 1946 – ENIAC lehen ordenagailu elektronikoa aurkeztu zuten.
• 2001 – Giza genoma osoaren lehen zirriborroa argitaratu zen Nature aldizkarian.

Euskal Herria

Mundua

• 2015 – NBAko All-Star asteburua jokatu zen: All-Star partida (Mendebaldea 163, Ekialdea 158), Birrintze Lehiaketa (Zach LaVine irabazle), Hirukoen Lehiaketa (Stephen Curry) eta Trebezien Lehiaketa (Patrick Beverley).

Euskal Herria

• 1586 – Jacques Bela, zuberoar legegizona (h. 1667).
• 1838 – Piarres Ibarrart, euskal idazle eta bertsolaria (h. 1919).
• 1855 – Antonio Trueba Aginagalde, euskal konpositore eta organo-jolea (h. 1944).
• 1890 - Pedro Garmendia, lapurtar ilustratzailea (h. 1945).
• 1909 – Guillermo Gorostiza, Bala Gorria, bizkaitar futbolaria (h. 1966).
• 1923 – Alejandro Artetxe, Arratiako lehoia, bizkaitar boxeolaria (h. 1998).
• 1931 – Faustino Villanueva Villanueva, nafar apaiza eta misiolaria (h. 1980).
• 1944 – Faustino Amiano, gipuzkoar arraunlari ohia (h. 2020).
• 1945 – Gloria Agirre, Txikita de Aizarna, gipuzkoar erraketista.
• 1946 – Joaquín Sukuntza, nafar-argentinar apaiz eta gotzaina, Buenos Airesko gotzain laguntzailea.
• 1952 – Iñaki Cabases, nafar politikaria.
• 1956 – Carlos Totorika, bizkaitar politikaria, Ermuko Foroaren sortzaileetako bat.
• 1958 – Juan Mario Gómez Esteban, bizkaitar xakelaria, Nazioarteko Maisu Handia.
• 1962 – Jokin Mitxelena, euskal idazle eta ilustratzailea.
• 1969 – Uxune Martinez Mazaga, bizkaitar zientzialaria
• 1972 – Adolfo Baines, nafar futbolari ohia.
• 1975 – Beatriz Martinez de Antoñana, arabar aktorea.
• 1990 – Joana Flaviano, bizkaitar futbolaria.
• 1995 – Markel Etxeberria, bizkaitar futbolaria.
• 1996 –
  • Gotzon Martín, bizkaitar txirrindularia.
  • Iker Olaizola, gipuzkoar futbolaria.
• 1997 - Ximun Bessonart, lapurtar errugbilaria.

Mundua

• 1471 – Piero de Medici, Florentziako jauna (h. 1503).
• 1564 – Galileo Galilei, italiar filosofo, fisikari eta astronomoa (h. 1642).
• 1705 – Charles-André van Loo, frantziar margolaria (h. 1765).
• 1710 – Luis XV.a Frantziakoa, Frantziako erregea eta Nafarroako erregea (h. 1774).
• 1748 – Jeremy Bentham, ingeles filosofo eta epailea, utilitarismoaren fundatzailea (h. 1832).
• 1751 – Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, alemaniar margolari eta grabatzailea (h. 1829).
• 1797 – Heinrich Steinweg, alemaniar-estatubatuar piano-egilea (h. 1871).
• 1808 – Karl Friedrich Lessing, alemaniar paisaia margolaria (h. 1880).
• 1809 –
  • Andre Hubert Dumont, belgikar geologoa (h. 1857).
  • Owen Jones, britainiar arkitekto, artista dekoratibo, idazle eta hezitzailea, kromolitografian aitzindaria (h. 1874).
• 1810 – Giovanni Lanza, Italiako lehen ministroa (h. 1882).
• 1811 – Domingo Faustino Sarmiento, Argentinako presidentea (h. 1888).
• 1817 – Charles-François Daubigny, frantziar margolari eta marrazkigilea (h. 1878).
• 1820 – Susan B. Anthony, estatubatuar feminista eta sufragista (h. 1906).
• 1826 – George Johnstone Stoney, irlandar fisikaria (h. 1911).
• 1831 – Adolf Deucher, Suitzako Konfederazioko presidentea (h. 1912).
• 1834 – William Henry Preece, galestar elektrizitate ingeniari eta asmatzailea (h. 1913).
• 1845 – Elihu Root, estatubatuar legegizona eta politikaria (h. 1937).
• 1861 –
  • Charles Édouard Guillaume, suitzar fisikaria, 1920ko Fisikako Nobel Saria (h. 1938).
  • Alfred North Whitehead, ingeles matematikari eta filosofoa (h. 1947).
• 1873 – Hans von Euler-Chelpin, alemaniar-suediar biokimikaria, 1929ko Kimikako Nobel Saria (h. 1964).
• 1874 – Ernest Shackleton, anglo-irlandar esploratzailea (h. 1922).
• 1881 –
  • Carmelo Ballester, espainiar artzapezpikua, Gasteizko apezpikua izandakoa (h. 1949).
  • Piaras Béaslaí, irlandar idazle, antzerkigile, biografialari eta itzultzailea (h. 1965).
• 1883 – Sax Rohmer, ingeles eleberrigilea (h. 1959).
• 1890 – Robert Ley, alemaniar politikari nazia (h. 1945).
• 1893 – Sükhbaataryn Yanjmaa, Mongoliako presidentea (h. 1962).
• 1896 – Guadalupe Muñoz Sampedro, espainiar aktorea eta enpresaburua (h. 1975).
• 1898 –
  • Masuji Ibuse, japoniar idazlea (h. 1993).
  • Totó, italiar antzezlea eta gidoigilea (h. 1967).
• 1899 –
  • Georges Auric, frantziar musikagilea (h. 1983).
  • Gale Sondergaard, estatubatuar aktorea (h. 1985).
• 1904 – Antonin Magne, frantziar txirrindularia (h. 1983).
• 1905 – Nise da Silveira, brasildar psikiatra eta psikoanalista (h. 1999).
• 1906 – Shigemaru Takenokoshi, japoniar futbolaria (h. 1980).
• 1907 –
  • Jean Langlais, frantziar musikagilea eta organista (h. 1991).
  • Cesar Romero, estatubatuar aktorea (h. 1994).
• 1908 – Pedro Laín Entralgo, espainiar sendagile eta idazlea (h. 2001).
• 1909 – Miep Gies, Otto Heinrich Franken familia naziengandik izkutatzen lagundu zuen emakumea (h. 2010).
• 1910 – Irena Sendler, Varsoviako Ghettoko Aingerua, II. Mundu Gerran 2.500 bat haur judu salbatzen lagundu zuen erizaina (h. 2008).
• 1916 – Lise London, Frantziako Erresistentziako aktibista, nazien kontzentrazio-eremuetatik bizirik atera zena (h. 2012).
• 1917 – Ruairí Brugha, irlandar politikaria (h. 2006).
• 1921 – Jan Pen, herbeheretar ekonomialaria, ekonomiaren dibulgazioan nabarmendua (h. 2010).
• 1923 – Jelena Bonner, sobietar giza-eskubideen aldeko ekintzailea (h. 2011).
• 1926 –
  • Muhammad al-Badr, Yemengo Mutawakkilitar Erresumako azken erregea (h. 1996).
  • Piero Camporesi, italiar idazlea (h. 1997).
• 1927 –
  • Carlo Maria Martini, italiar kardinala, Milango artzapezpikua izandakoa (h. 2012).
  • María de los Reyes Fuentes, espainiar poeta (h. 2010).
• 1929 – Graham Hill, ingeles auto pilotua, Hiruko Koroa irabazi duen pilotu bakarra (h. 1975).
• 1930 – Bruce Dawe, australiar olerkaria, Australiako olerkari eraginkorrenetakotzat joa (h. 2020).
• 1931 –
  • Claire Bloom, ingeles aktorea.
  • Joan Hernández Pijuan, kataluniar margolari eta grabatzailea (h. 2005).
  • Maxine Singer, estatubatuar biologo molekular eta administratzaile zientifikoa.
• 1934 – Niklaus Wirth, suitzar informatikaria, hainbat programazio-lengoaiaren diseinatzailea, Pascal barne (h. 2024).
• 1935 – Roger B. Chaffee, estatubatuar astronauta (h. 1967).
• 1937 – Eladio Viñuela, espainiar kimikari eta biologo molekularra, biologia molekularraren aitzindarietako bat Espainian (h. 1999).
• 1938 – Diana Deutsch, britainiar-estatubatuar psikologoa.
• 1939 – Ole Ellefsæter, norvegiar eskiatzailea (h. 2022).
• 1941 – Andrés Amorós, espainiar saiakeragile eta literatura kritikaria.
• 1942 – Sadou Hayatou, Kamerungo lehen ministroa (h. 2019).
• 1944 – Dzhojar Dudaiev, Itxkeriako Txetxeniar Errepublikako lehenengo presidentea (h. 1996).
• 1945 – Silvia Casale, European Committee for the Prevention of Torture (CPT, Torturaren aurkako Europako komitea) elkarteko presidentea.
• 1947 – John Adams, estatubatuar musikagile eta zuzendaria.
• 1948 –
  • Tino Insana, estatubatuar aktorea eta gidoigilea (h. 2017).
  • Art Spiegelman, suediar-estatubatuar komikigilea.
• 1951 – Jane Seymour, ingeles aktorea.
• 1952 – Tomislav Nikolić, Serbiako 4. presidentea.
• 1954 – Matt Groening, estatubatuar marrazkilaria.
• 1955 – Janice Dickinson, estatubatuar modelo, moda-argazkilari eta aktorea.
• 1957 –
  • Ray Mordt, hegoafrikar errugbilari ohia.
  • Jordi Rebellón, kataluniar aktorea (h. 2021).
• 1958 – Rabah Madjer, aljeriar futbolaria.
• 1960 – Enrique Urquijo, espainiar musikagilea, abeslaria, baxu-jotzailea eta gitarra-jotzailea (h. 1999).
• 1962 – Milo Đukanović, Montenegroko presidentea.
• 1964 –
  • Duran Çetin, turkierazko idazlea.
  • Javier Fesser, espainiar zinema zuzendaria.
  • Hana Horka, kantari txekiarra, Asonance folk-taldeko kidea (h. 2022).
• 1965 – Adama Barrow, Gambiako presidentea.
• 1966 – Roman Kosecki, poloniar futbolari ohia.
• 1967 – Rosa Cursach, espainiar filosofoa, teologoa, politikaria eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile feminista.
• 1968 – Hiroyuki Asada, japoniar manga-artista.
• 1969 – Anja Andersen, danimarkar eskubaloi-jokalari ohi eta entrenatzailea.
• 1970 – Antoni Daimiel, espainiar kazetaria, saskibaloia eta NBAn aditua.
• 1973 – Anna Dogonadze, georgiar-alemaniar gimnasta ohia.
• 1974 – Alexander Wurz, 1 Formulako austriar gidaria.
• 1975 – Yumi Obe, japoniar futbolari ohia.
• 1976 – Óscar Freire, espainiar txirrindularia.
• 1983 –
  • Sílvia Pérez Cruz, kataluniar abeslari eta kantautorea.
  • Andrea Ropero, espainiar kazetaria.
• 1984 – Doda, poloniar musikaria, Poloniako artisten artean sari gehien irabazi duenetakoa.
• 1985 – Maiko Nakaoka, japoniar futbolari ohia.
• 1992 – Johanna Hyöty, finlandiar tenislaria.
• 1993 –
  • Elida Almeida, caboverdetar abeslaria.
  • Facu Díaz, espainiar-uruguaiar aurkezle eta komikoa.
  • Geoffrey Kondogbia, frantziar-afrikaerditar futbolaria.
• 1995 – Megan Thee Stallion, estatubatuar rapper, abeslari eta konpositorea.
• 2000 – Leyre Monente, errioxar futbolaria.

Euskal Herria

• 1831 – Juan Kruz de la Fuente, Durangoko platerua, bizkaitar idazlea (j. 1760).
• 1853 – Beñat Larralde, lapurtar bertsolaria (j. 1771).
• 1924 – Natividad Álvarez, La Bilbainita, bilbotar kriskitin jotzaile eta dantzaria (j. 1900).
• 1951 – Guillermo Arsenio Itzaga, bizkaitar liburuzain eta kazetaria, Madrilen (j. 1885).
• 1965 – Tomas Mujika, euskal musikaria, konpositorea eta irakaslea , Uruguayko ganbera-musikan eragin nabarmena izan zuena, Uruguayn (j. 1887).
• 1969 – Simon Arrieta, euskal herritar margolaria (j. 1915).
• 1987 – Juan Felix Iriarte, Berjinanto, nafar bertsolaria (j. 1912).
• 1998 – Haydée Agirre, Euzko Alderdi Jeltzaleko mitinlari ospetsua (j. 1907).
• 2001 – Ricardo Otxoa, euskal txirrindularia (j. 1974).
• 2007 – Fernando Tapia, Tapia I.a, euskal herritar pilotaria (j. 1940).
• 2014 – Pako Iriondo, Euskal Mendizale Federazioko presidentea eta Euskal Herriko mendizaletasunaren bultzatzaile handia (j. 1926).
• 2015 – Sergio Blanco Rivas, bizkaitar abeslaria, Madrilen (j. 1948).
• 2018 – Ekai Lersundi, 16 urterekin bere buruaz beste egin zuen bizkaitar transexuala, LGTBI+ kolektiboaren aktibista eta erreferentea (j. 2001).
• 2021 – Jose Maria Etxebarria Artetxe, Villagodioko markesa, bizkaitar abokatu eta ekonomialaria (j. 1932).
• 2022 – Karmele Aierbe, gipuzkoar irakasle, politikari abertzalea eta euskaltzalea (j. 1951).

Mundua

• 1145 – Luzio II.a, Aita santua.
• 1152 – Konrado III.a Alemaniakoa, Hohenstaufen etxeko lehen ordezkaria (j. 1093).
• 1534 – Barbara Jagellondarra, poloniar printzesa, Saxoniako dukesa ezkontidea (j. 1478).
• 1637 – Fernando II.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (j. 1578).
• 1781 – Gotthold Ephraim Lessing, alemaniar idazlea, kritikaria eta filosofoa (j. 1729).
• 1824 – Veremundo Arias, galiziar beneditar elizgizona, Iruñeko apezpikua (j. 1742).
• 1842 – Carlo Andrea Pozzo di Borgo, Korsikako diplomatikoa (j. 1764).
• 1844 – Henry Addington, Erresuma Batuko lehen ministroa (j. 1757).
• 1846 – Otto von Kotzebue, alemaniar-estoniar itsasgizona, Errusiar Inperioaren zerbitzura (j. 1787).
• 1847 – José Rebolledo Palafox, espainiar jenerala, Iberiar Penintsulako Gerran nabarmendu zena (j. 1775).
• 1857 – Mikhail Glinka, errusiar musikagilea (j. 1804).
• 1865 – Nicholas Wiseman, ingeles kardinala (j. 1802).
• 1869 – Mirza Ghalib, Mogol Inperioaren amaierako urdu hizkuntzaz eta persierazko poeta (j. 1797).
• 1900 –
  • Karl Theodor Robert Luther, alemaniar astronomoa (j. 1822).
  • Marcel Barthe, frantziar politikaria (j. 1813).
• 1905 – Lew Wallace, estatubatuar abokatu, jeneral, gobernadore, politikari, diplomazialari eta idazlea (j. 1827).
• 1912 – Émile Garet, frantziar politikaria (j. 1829).
• 1928 – Herbert Henry Asquith, Erresuma Batuko lehen ministroa (j. 1852).
• 1938 – Belarmina Suárez Muñiz, asturiar emakume sindikalista, errepresio frankistaren biktima, fusilatua (j. 1090).
• 1939 –
  • Henri Jaspar, Belgikako lehen ministroa (j. 1870).
  • Kuzma Petrov-Vodkin, errusiar margolari eta idazlea (j. 1878).
• 1941 – Guido Adler, musika-ikerlaria (j. 1855).
• 1959 – Owen Willans Richardson, britainiar fisikaria, 1928ko Fisikako Nobel Saria (j. 1879).
• 1962 – Menen Asfaw, Etiopiako Inperioko enperatriz ezkontidea (j. 1891).
• 1965 – Nat King Cole, estatubatuar jazz eta pop abeslaria eta piano jotzailea (j. 1919).
• 1966 – Camilo Torres Restrepo, kolonbiar apaiza, Askapenaren Teologiaren aitzindaria eta ELNko kidea (j. 1929).
• 1967 – James Lennox Dawson, Viktoria Gurutzea jaso zuen eskoziar soldadua (j. 1891).
• 1968 – Noel Llopis Lladó, kataluniar geologo, espeleologo eta mendizalea, Euskal Herriko espeleologoen erreferente zientifiko nagusietako bat XX. mendean (j. 1911).
• 1973 – Tim Holt, estatubatuar aktorea (j. 1919).
• 1974 – George Snedecor, estatubatuar estatistikaria (j. 1881).
• 1976 – Vasili Xulgin, Ukrainan jaiotako errusiar identifikazioko politikari, filosofo eta kazetari kontserbakorra (j. 1878).
• 1984 – Ethel Merman, estatubatuar aktore eta abeslaria (j. 1908).
• 1986 – David Vázquez Martínez, espainiar-argentinar biokimikaria eta ikertzailea (j. 1930).
• 1988 – Richard Feynman, estatubatuar fisikaria, XX. mendeko fisikaririk garrantzitsuenetariko bat eta 1965eko Fisikako Nobel Saria (j. 1918).
• 1992 –
  • María Elena Moyano, Madre Coraje, perutar borrokalari soziala, eraila (j. 1958).
  • William Schuman, estatubatuar musikagile eta pedagogoa (j. 1910).
• 1996 – Brunó Ferenc Straub, Hungariako estatuburua (j. 1914).
• 1998 – Martha Gellhorn, estatubatuar kazetaria eta eleberrigilea (j. 1908).
• 1999 – Henry Way Kendall, estatubatuar fisikaria, 1990eko Fisikako Nobel Saria (j. 1926).
• 2004 – Helena Kolody, brasildar poeta eta irakaslea (j. 1912).
• 2010 – Serge Smulevic, nazien kontrako erresistentziako kide judua (j. 1921).
• 2011 – François Nourissier, frantziar kazetari eta idazlea (j. 1927).
• 2012 – Julia Manzanal Pérez, Comisario Chico, espainiar aktibista errepublikanoa, PCEko militantea (j. 1915).
• 2013 – Alain Desrosières, frantziar estatiskaria, ospetsua estatistikaren historian eta soziologian egindako ikerketengatik (j. 1940).
• 2014 – Thelma Estrin, estatubatuar informatikaria, ingeniaritza biomedikoan eta sistema adituetan aitzindaria (j. 1924).
• 2021 –
  • Raymond Lévesque, quebectar kantautorea, poeta, eleberrigilea eta antzerkigilea (j. 1928).
  • Leopoldo Luque, argentinar futbolaria (j. 1949).
• 2023 –
  • Paul Berg, estatubatuar biokimikaria, 1980ko Kimikako Nobel Saria (j. 1926).
  • Raquel Welch, estatubatuar aktorea (j. 1940).

• Sehaska egutegiko izendegia: Iruntze/Inuntze eta Jurdan/Jurdana.