Otsailaren 25

Euskal Herria

• 1119 – Tuterako errenditze agiria. Ordura arte musulmana zen hiria, Nafarroako erregearen eskutan geratu zen.
• 1984 – GALeko frankotiratzaile batek Eugenio Gutiérrez "Tigre" errefuxiatua hil zuen Idauze-Mendin. Sindikalismoan eta Amnistiaren Aldeko Batzordeetan ibilia zen Gutiérrez leioarra.
• 2005 – Gernikako Arbola berria landatu zuten Gernikako Batzar Etxean, aurrekoa 2004ean ihartu baitzen.

Mundua

• 1570 – Pio V.a aita santuak Elisabet I.a eskomikatu zuen.
• 1921 – SESBek Georgia okupatu zuen.
• 1932 – Adolf Hitler hiritar alemaniar bihurtu zen, naturalizazio bidez.
• 1945 – Turkiak gerra deklaratu zion Alemaniari, Bigarren Mundu Gerraren baitan.
• 1947 – Prusiako estatua desegin zen.
• 1948 – Txekoslovakiako gobernua Txekoslovakiako Alderdi Komunistaren menpe gelditu zen.
• 1954 – Gamal Abdel Nasser Egiptoko buruzagi bihurtu zen.
• 1956 – SESBeko buruzagi Nikita Khrustxevek Iosif Stalinen pertsonarekiko gurtza kritikatu zuen, eta desestalinizazioa abiarazi zuen.
• 1983 – Balear Uharteetako autonomia estatutua indarrean sartu zen.
• 2011 – Irlandako Errepublikako hauteskunde orokorretan, Enda Kennyk gidatutako Fine Gael alderdiak gorakada nabarmena egin zuen, eta gobernuko Fianna Fáil alderdiak, aldiz, inoizko porrotik handiena izan zuen.
• 2012 – Iñaki Urdangarinen aurkako epaiketa hasi zen Mallorcan.

Euskal Herria

• 1884 – Pudente, José Antonio Santestebanen musika eta Serafin Barojaren libretoa duen opera estreinatu zen Donostian.

Mundua

• 1965 – Lord Jim filma estreinatu zen, Richard Brooksek zuzendu eta Peter O'Toole, James Mason, Curd Jürgens eta Eli Wallach aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2004 – The Passion of the Christ ("Kristoren Pasioa") filma estreinatu zen, Mel Gibsonek zuzendu eta Jim Caviezel, Monica Bellucci eta Maia Morgenstern aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1732 – Frantzisko Xabier Agirre, Montehermosoko IV. markesa, arabar aitoren seme eta itsastarra (h. 1763).
• 1846 – Cesarea Garbuno Arizmendi, gipuzkoar enpresaburua, Espainiako lehen petrolio-findegiko enpresaburua (h. 1933).
• 1883 – François Duhourcau, lapurtar frantsesezko idazle eta historialaria (h. 1951).
• 1884 – Juan Zuloaga, gipuzkoar zeramikaria (h. 1968).
• 1896 – Pablo Arozena, nafar kaputxino, misiolari eta euskal idazlea (h. 1964).
• 1902 – André Lafond, lapurtar errugbilaria (h. 1988).
• 1912 – Ángel Elizalde, nafar abokatu karlista (h. 1939).
• 1918 – Migel Gallastegi, esku huskako gipuzkoar pilotaria (h. 2019).
• 1929 –
  • Nati Bilbao Onaindia, trikiti musikako panderojolea, abeslaria, tabernaria eta sukaldaria eta Durangoko bonbardaketaren lekukoa (h. 2023).
  • Jesús Morales Erostarbe, euskal txirrindularia.
• 1935 – Tomás Caballero, nafar politikaria (h. 1998).
• 1943 – Txema Vitoria, Txiribiton, euskal pailazoa eta matematika irakaslea.
• 1948 –
  • Roberto Lertxundi, gipuzkoar politikaria, mediku eta ETAko kide ohia.
  • Cesareo Soule, nafar hargin eta eskultorea.
• 1953 – Koldo Martinez, nafar medikua eta Geroa Bai alderdiko politikaria.
• 1964 – Marta Juaniz, nafar aktorea.
• 1970 – Koldo Azpitarte, bizkaitar mediku eta komiki-kritikaria.
• 1974 – Nagore Etxebarria, biztaitar filologoa, Euskaltzaindiako hizkuntza teknikaria, Euskaltzain urgazlea.
• 1975 – Ander Janín, nafar aktorea.
• 1977 – Josetxo Romero, nafar futbolaria.
• 1980 – Mikel Ayllon, arabar idazlea.
• 1983 – Maitane Urbieta, Euskadi Irratiko gipuzkoar kirol-kazetaria.
• 1984 – Oskar Martin, gipuzkoar futbolaria.
• 1986 – Kike Sola, nafar futbolaria.
• 1989 – Berenice Lopez Reyes, mexikar jatorriko nekazari enpresaburu bizkaitarra
• 1990 – Pello Bilbao, bizkaitar txirrindularia.
• 1991 – Onintza Aduriz, gipuzkoar saskibaloi-jokalaria.
• 1993 – Arene Altonaga, bizkaitar futbolaria.
• 1998 – Usoa Ostolaza, gipuzkoar txirrindularia.
• 1999 – Xabier Mikel Azparren, gizpukoar txirrindularia.
• 2000 – Amaia Aldai, bizkaitar pilotaria eta futbolaria.
• 2001 – Xabier Huarte, nafar futbolaria.

Mundua

• 1304 – Ibn Battuta, Marokoko idazle eta bidaiaria, Erdi Aroan zehar esplorazio handiak egin zituena (h. 1368/69).
• 1607 – Diego de Benavides, espainiar noble eta militarra (h. 1666).
• 1643 – Ahmed II.a, Otomandar Inperioko sultana (h. 1695).
• 1670 – Maria Margaretha Kirch, alemaniar astronomoa, bere garaian ezagunenetakoa (h. 1720).
• 1707 – Carlo Goldoni, italiar antzerkigile eta musikagilea (h. 1793).
• 1778 – Jose de San Martin, argentinar militar eta independentista (h. 1850).
• 1790 – Juan Álvarez Mendizabal, espainiar politikaria (h. 1853).
• 1794 – Gerrit Schimmelpenninck, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1863).
• 1841 – Pierre-Auguste Renoir, frantziar margolari inpresionista (h. 1919).
• 1842 – Karl May, alemaniar idazlea (h. 1912).
• 1844 – Leo Fränkel, hungariar irultzailea (h. 1896).
• 1845 – George Reid, Australiako 4. lehen ministroa (h. 1918).
• 1846 – Giuseppe De Nittis, italiar margolaria (h. 1884).
• 1848 – Gilen II.a Württembergekoa, Württembergeko azken erregea (h. 1921).
• 1861 – Santiago Rusiñol, kataluniar idazle eta margolaria (h. 1931).
• 1866 – Benedetto Croce, italiar idazle, filosofo, historialari eta politikaria (h. 1952).
• 1871 – Lesya Ukrainka, ukrainierazko poeta eta antzerkigilea (h. 1913).
• 1873 – Enrico Caruso, italiar tenorra (h. 1921).
• 1875 – Leonardo Rucabado, kantabriar arkitektoa (h. 1918).
• 1881 – Alexei Rikov, errusiar politikaria (h. 1938).
• 1885 – Alizia Battenbergekoa, britainiar printzesa (h. 1969).
• 1888 – John Foster Dulles, estatubatuar politikaria (h. 1959).
• 1891 – Edward Daly, irlandar errepublikarra, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat (h. 1916).
• 1896 – Ida Noddack, alemaniar kimikari eta fisikaria, fisio nuklearra aipatu zuen lehen zientzialaria (h. 1978).
• 1901 – Zeppo Marx, estatubatuar umorista eta aktorea (h. 1979).
• 1907 – Pazzis Sureda, espainiar eskultore, margolaria eta poeta (h. 1939).
• 1913 – Gert Fröbe, alemaniar aktorea (h. 1988).
• 1917 – Anthony Burgess, ingeles idazle, poeta, dramatzaile, konpositore, hizkuntzalari, itzultzaile eta literatura kritikoa (h. 1993).
• 1918 – Aida Lafuente, espainiar militante komunista (h. 1934).
• 1922 – Fernando Montero Moliner, Katalan Herrietako filosofoa (h. 1995).
• 1925 – Shehu Shagari, Nigeriako presidentea (h. 2018).
• 1926 – Sergio Fernández Cárdenas, mexikar saiakera-egilea, eleberrigilea eta antzerkigilea (h. 2020).
• 1927 – Humberto Giannini, txiletar filosofo eta idazlea (h. 2014).
• 1937 –
  • Tom Courtenay, britainiar aktorea.
  • Severo Sarduy, kubatar idazlea (h. 1993).
• 1938 – Herb Elliott, australiar atleta ohia, distantzia erdiko lasterkaririk onena bere garaian.
• 1939 – Gerald Murnane, australiar idazlea.
• 1940 –
  • Thue Christiansen, groenlandiar irakasle, artista bisuala eta politikaria, Groenlandiako banderaren diseinatzailea (h. 2022).
  • Jesus Lopez Cobos, espainiar orkestra zuzendaria (h. 2018).
• 1942 – Karen Grassle, estatubatuar aktorea.
• 1943 – George Harrison, ingeles gitarrajolea, The Beatles taldeko kidea (h. 2001).
• 1944 – Carlos Pachamé, argentinar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1946 –
  • José Antonio González Linares, espainiar txirrindulari ohia, 4 aldiz Euskal Herriko Itzuliaren irabazle.
  • Franz Xaver Kroetz, alemaniar antzerkigilea.
• 1947 –
  • Jorge Donn, argentinar dantzaria (h. 1992).
  • Lee Evans, estatubatuar atleta (h. 2021).
  • Eddie Thomson, eskoziar futbolari eta entrenatzailea (h. 2003).
• 1948 – Friedrich Koncilia, austriar futbolari ohia.
• 1949 – Amin Maalouf, frantsezezko libanoar idazlea.
• 1950 –
  • Francisco Fernández Ochoa, espainiar eskiatzaile alpinoa (h. 2006).
  • Neil Jordan, irlandar zinema zuzendaria.
  • Néstor Kirchner, Argentinako presidentea (h. 2010).
• 1951 – Carmen Linares, espainiar flamenko-abeslaria.
• 1952 - Flora de Pablo, espainiar biologo molekularra, biologo zelularra eta medikua.
• 1953 – José María Aznar, Espainiako Gobernuko presidente ohia.
• 1957 – Raymond McCreesh, Behin-Behineko IRAko kidea (h. 1981).
• 1958 – Maite Carranza, kataluniar idazle, gidoilari eta irakaslea.
• 1959 – Anxo Quintana, galiziar politikari nazionalista, BNGko buruzagi ohia.
• 1960 – Kathleen Winter, kanadar idazle eta eleberrigilea.
• 1963 – Gabriela Bravo, espainiar fiskal eta politikoa.
• 1965 – Carrot Top, estatubatuar umorista.
• 1966 – Téa Leoni, estatubatuar aktorea.
• 1968 –
  • Cheryl Diaz Meyer, filipinar-estatubatuar fotokazetari independentea.
  • Sandrine Kiberlain, frantziar aktorea eta abeslaria.
  • Oumou Sangaré, maliar wassoulou musika abeslaria.
• 1970 – Beatriz Rico, espainiar aktorea, aurkezlea, abeslaria eta idazlea.
• 1971 –
  • Sean Astin, estatubatuar aktore, zuzendari, ekoizle, eta ahots bikoiztailea.
  • Manuel Fernández Ginés, espainiar txirrindulari ohia.
• 1973 – Hélène de Fougerolles, frantziar aktorea.
• 1974 –
  • Nína Dögg Filippusdóttir, islandiar antzezlea.
  • Divya Bharti, indiar aktorea (h. 1993).
• 1975 – Mika'ela Fisher, alemaniar aktore, zinema zuzendari, idazle eta modeloa.
• 1976 – Seiji Honda, japoniar futbolari ohia.
• 1978 – Yuji Nakazawa, japoniar futbolaria.
• 1980 –
  • Melcior Comes, katalanezko balear idazlea.
  • Rubén Quintana, espainiar saskibaloi jokalari ohia.
  • Javier Rey, galiziar aktore eta aurkezlea.
• 1982 – Meiko, estatubatuar abeslaria.
• 1984 –
  • Mariana Esnoz, argentinar aktorea.
  • Manu del Moral, espainiar futbolari ohia.
• 1985 – José Macia, Pepe, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1988 – Viktoria Modesta, letoniar-britainiar abeslaria.
• 1989 – Berenice Lopez Reyes mexikar jatorriko baserritar enpresaburu, jogurtgile eta gaztagile bizkaitarra.
• 1990 – Quentin Serron, belgikar saskibaloi jokalaria.
• 1999 – Gianluigi Donnarumma, italiar futbolaria, atezaina.

Euskal Herria

• 1785 – Jean Agerre, lapurtar elizgizona, Larresoroko seminarioaren sortzailea eta burua (j. 1703).
• 1876 – Domingo Egaña, gipuzkoar buruzagi karlista (j. 1815).
• 1911 – Cruz Otxoa de Zabalegi, nafar elizgizona, legegilea eta politikari karlista, Toledon (j. 1840).
• 1918 – Federico Baraibar, arabar idazle, itzultzaile eta arkeologoa (j. 1851).
• 1949 – Juan Telleria, gipuzkoar musikagilea, Madrilen (j. 1895).
• 1951 – Jose Maria Agesta, euskal idazlea eta musikagilea (j. 1874).
• 1967 – René Elizabide, zuberotar enpresaburua, Pataugas oinetakoen sortzailea (j. 1899).
• 1976 – Eustakia Altzola, bizkaitar lekaimea (j. 1899).
• 1980 – Joseph Urtasun, lapurtar apaiza, Valenceko apezpikua eta Avignongo artzapezpikua (j. 1894).
• 1984 –
  • Eugenio Gutiérrez, bizkaitar sindikalista, GALek eraila (j. 1955).
  • Simón Lekue, bizkaitar futbolaria, Madrilen (j. 1912).
• 1987 –
  • Emilio Gurutzeta, gipuzkoar futbol arbitroa, Fragan (j. 1941).
  • Jesús María Viana, euskal abokatu eta politikaria, Madrilen (j. 1942).
• 1991 – Ramon Latasa, nafar aizkolaria, historiako aizkolari hoberenetakoa (j. 1930).
• 2001 – Rosa Mari Artza Azueta, bizkaitar euskaltzale ekintzailea (j. 1946).
• 2006 – Xanti Vicente Altxu, Madelon, LGBTI pertsonen eskubideen aldeko gipuzkoar ekintzailea (j. 1959).
• 2009 –
  • Carlos Clavería, nafar idazlea eta politikaria (j. 1923).
  • Felipe Eraña, bizkaitar futbolaria (j. 1929).
• 2014 – Francisca García Torres, 112 urte eta 165 egun bizi izan zen eta Nafarroan bizi izandako Jaéndarra, Euskal Herrian bizi izan den pertsonarik zaharrena (j. 1901).
• 2016 –
  • Iñigo Salbidea, Salbidea, esku huskako gipuzkoar pilotaria (j. 1952).
  • Mieltxo Monfort, esatari eta bikoiztailea (j. 1952).
• 2022 – Kristina Saralegi, nafar baserritarra, abeltzaina, talogilea eta ekintzailea (j. 1974).

Mundua

• 806 – San Tarasio, Konstantinoplako patriarka.
• 1017 – Ramon Borrell, Bartzelonako kondea (j. 972).
• 1547 – Vittoria Colonna, italiar poeta (j. 1490).
• 1601 – Robert Devereux, Essexgo bigarren kondea, ingeles noblea (j. 1566).
• 1634 – Albrecht von Wallenstein, Bohemiako militar eta politikaria (j. 1583).
• 1639an lurperatua- Roelant Savery, flandriar margolaria (j. 1576).
• 1643 – Marco da Gagliano, italiar musikagilea (j. 1582).
• 1682 – Alessandro Stradella, italiar musikagilea eta kantaria (j. 1642).
• 1704 – Isabella Leonarda, italiar erlijioso eta musikagile barrokoa (j. 1620).
• 1713 – Frederiko I.a, Prusiako erregea (j. 1657).
• 1715 – Pu Songling, txinatar idazlea (j. 1640).
• 1723 – Sir Christopher Wren, ingeles zientzialari eta arkitektoa (j. 1632).
• 1803 – Pablo Olabide, espainiar politikari eta idazlea (j. 1725).
• 1811 – Mateo de Toro Zambrano, Txileko gobernuko Nazioko Batzarraren lehen presidentea (j. 1727).
• 1831 – Friedrich Maximilian Klinger, alemaniar idazlea (j. 1752).
• 1852 – Thomas Moore, irlandar olerkaria (j. 1779).
• 1853 – Félix Varela, kubatar intelektual eta abertzalea (j. 1788).
• 1854 – Ann Walker, ingeles lurjabea, Anne Listerrrekin ezkondu zena ezagutzen den emakumeren artean izandako lehen ezkontzan (j. 1803).
• 1864 – Anna Harrison, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (j. 1775).
• 1881 – Melchior Paul von Deschwanden, suitzar margolaria (j. 1811).
• 1887 – Jesse W. Fell, Illinoiseko enpresari eta lur-jabea (j. 1808).
• 1899 – Paul Julius Baron von Reuter, Reuters informazio agentziako sortzailea (j. 1816).
• 1906 – Anton Arenski, errusiar musikagilea, piano-jotzaile eta orkestrako zuzendaria (j. 1861).
• 1909 – Caran d'Ache, frantziar satiragile eta marrazkilari politikoa (j. 1858).
• 1911 –
  • Friedrich Spielhagen, alemaniar idazlea (j. 1829).
  • Fritz von Uhde, alemaniar margolaria (j. 1848).
• 1912 – Gilen IV.a Luxenburgokoa, Luxenburgoko duke-handia (j. 1852).
• 1914 – Sir John Tenniel, ingeles marrazkilaria (j. 1820).
• 1920 – Marcel Dieulafoy, frantziar arkeologoa (j. 1844).
• 1922 –
  • Karmni Grima, maltar nekazaria, tradizio katolikoaren arabera, Andre Mariaren agerraldiaren lekukotzat joa (j. 1838).
  • Henri Désiré Landru, Gambaiseko Bizarurdin, frantziar serie-hiltzailea (j. 1869).
  • Miguel Othon Robledo, mexikar olerkaria (j. 1889).
• 1926 – Joan Alcover, mallorcar poeta, idazle eta politikaria (j. 1854).
• 1934 – Elizabeth Gertrude Britton, estatubatuar briologoa, botanikaria, pteridologoa eta idazlea (j. 1858).
• 1945 – Mario de Andrade, brasildar idazlea eta musikologoa (j. 1893).
• 1946 – Elise Konstantin-Hansen, daniar margolari eta zeramikaria (j. 1858).
• 1947 – Friedrich Paschen, alemaniar fisikaria (j. 1865).
• 1950 – George Minot, estatubatuar sendagilea, 1934ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1885).
• 1954 – Auguste Perret, Belgikan jaiotako frantziar arkitektoa (h. 1954).
• 1960 – Antonio Vallejo-Nájera, «Espainiako Mengele», espainiar medikua (j. 1889).
• 1964 – Aleksandr Arjipenko, ukraniar-estatubatuar eskultore eta artista grafikoa (j. 1887).
• 1968 – Camille Huysmans, Belgikako lehen ministroa (j. 1871).
• 1970 – Mark Rothko, estatubatuar margolaria (j. 1903).
• 1971 – Theodor Svedberg, suediar kimikaria, 1926ko Kimikako Nobel Saria (j. 1884).
• 1975 – Elijah Muhammad, Islamdarren liderra (j. 1897).
• 1978 – Edith Humphrey, ustez Kimikako doktoretza lortu zuen lehen emakume britainiarra (j. 1875).
• 1983 – Tennessee Williams, estatubatuar antzerkigilea (j. 1911).
• 1991 – Manuel García Pelayo, espainiar epailea, Auzitegi Konstituzionaleko lehen presidentea (j. 1909).
• 1994 – Jersey Joe Walcott, estatubatuar boxeolaria (j. 1914).
• 1995 – Rudolf Hausner, austriar margolaria (j. 1914).
• 1996 – Haing S. Ngor, kanbodiar-estatubatuar medikua eta aktorea (j. 1940).
• 1997 – Andrei Siniavski, errusiar idazlea (j. 1925).
• 1998 – Umberto Mastroianni, italiar eskultorea (j. 1910).
• 1999 – Glenn Theodore Seaborg, estatubatuar kimikaria, 1951ko Kimikako Nobel Saria (j. 1912).
• 2001 – Don Bradman, The Don, australiar kriket jokalaria (j. 1908).
• 2002 – Isabel Mesa Delgado, espainiar langile sindikalista, anarkista eta anarkofeminista (j. 1913).
• 2003 – Alberto Sordi, italiar aktorea, zine zuzendaria eta gidoigilea (j. 1920).
• 2005 –
  • Peter Benenson, ingeles abokatua, Amnistia Internazionalaren sortzailea (j. 1921).
  • Norberto Napolitano, Pappo, argentinar rock eta blueseko musikaria (j. 1950).
  • Jean Prat, frantziar errugbilaria (j. 1923).
• 2006 –
  • Darren McGavin, estatubatuar aktorea (j. 1922).
  • Luis Valls, espainiar bankaria (j. 1926).
• 2009 – Philip José Farmer, estatubatuar idazlea (j. 1918).
• 2010 – Herta Herzog, austriar-estatubatuar gizarte-zientzialaria, komunikazio-azterketetan espezializatua (j. 1910).
• 2011 – Isidora Aguirre, txiletar idazlea (j. 1919).
• 2012 –
  • Gloria Alcorta, argentinar idazle eta poeta (j. 1915).
  • Manuel Alía Medina, espainiar geologoa, Bukraako fosfato-aztarnategien aurkitzailea (j. 1917).
  • Maurice André, frantziar tronpeta-jotzailea (j. 1933).
  • Erland Josephson, suediar aktore, zinema zuzendari eta idazlea (j. 1923).
• 2014 – Paco de Lucía, espainiar gitarrajolea, flamenkoko gitarrista handientzat hartua (j. 1947).
• 2017 –
  • Shifa Gardi, kazetari eta telebista-aurkezle kurdua, bonba baten eztandaren ondorioz (j. 1986).
  • Bill Paxton, estatubatuar zinema eta telebistako aktore eta zuzendaria (j. 1955).
  • Pablo Ráez, hezur-muinaren donazioen aldeko espainiar aktibista, 20 urterekin leuzemiaren ondorioz hil zena (j. 1996).
• 2018an bikotekidearekin batera tiroz hilik aurkitua – Ján Kuciak, eslovakiar ikerketa-kazetaria (j. 1990).
• 2018 –
  • Sergio Balanzino, italiar diplomazialaria (j. 1934).
  • William Pinheiro Rodrigues, brasildar futbolaria (j. 1989).
• 2020 –
  • Dmitri Jazov, sobietar militar eta politikaria (j. 1924).
  • Hosni Mubarak, Egiptoko presidentea (j. 1928).
• 2021 – Hannu Mikkola, finlandiar rally gidaria (j. 1942).
• 2022 – Rosa Balaguer Oltra, valentziar kazetaria, irratian eta telebistan valentzieraz hitz egiten aitzindaria (j. c. 1956).

• Sehaska egutegiko izendegia: Amara eta Oier.