Robot

Robot hitza lehen aldiz Karel Čapek txekiar idazleak erabili zuen R.U.R. (Rosumovi Univerzální Roboti, "Rosumen Robot Unibertsalak", euskaraz Erroboten Lantegia bezala itzulia^[2]) antzezlanean, 1920ean^[3]. Baina badirudi berak ez zuela hitza asmatu, baizik eta Josef Čapek anaiak. Roboti hitza, txekierazko Robota hitzetik eratorri/eraldatu zuen, lan nekeza edo lanaldia esan nahi duena.

Euskaraz, hiztegi batuan robot agertzen da, eta ez errobot^[4]..

Automata hitzaren ideia orokorrak mundu osoko kulturetako mitologian du jatorria. Antzinako Txina^[5], Antzinako Grezia eta Ptolomeotar Egipto^[6] zibilizazioetako zenbait ingeniari eta asmatzailek bere kabuz aritzeko gai ziren makinak eraiki zituzten, batzuk animalien eta gizakien antzarekin. Automataren lehen deskribapenek zenbait kontzepturi egin zieten erreferentzia, hala nola, Archytas-en uso artifizialari, Mozi eta Lu Ban-en txori artifizialei, hitz egiteko gai zen Heron Alexandriakoaren automatari, Bizantzioko Filo-ren konketa automatari eta Lie Zi-n azaldutako gizaki automatari.^[5]

Lehen robotak

1928. urtean, lehenbizikoetako robot humanoidea, Eric, aurkeztu zuten Model Engineers Society erakusketan, Londresen, hitzaldi bat emanez. W. H. Richards-ek asmatutako robotak aluminiozko armadura-gorputza zuen, hamaika elektroiman eta hamabi volteko potentziadun motore bat zituena. Robotak bere eskuak eta burua mugi zitzakeen eta urruneko kontrol bidez edota ahots bidez kontrola zitekeen.^[7] Eric-ek eta bere "anaia" George-k munduari bira eman zioten.^[8]

Westinghouse Electric korporazioak Televox robota sortu zuen 1926. urtean: erabiltzaileek piztu eta itzali zezaketen eta hainbat gailutara konektatu zitekeen kartoi zati bat zen. 1939.urtean, Elektro izeneko beste robot humanoide bat kaleratu zen 1939 New York World's Fair azokan.^{[9] [10]} 2.1 metroko altuera eta 120.2 kg-ko pisua zuen eta ekintza hauek egin ahal zituen: ahots bidezko aginduei jarraitu, 700 hitz inguru esan, zigarroak erre, globoak puztu eta bere burua eta besoak mugitu. Haren gorputza altzairuzko engranaje batez, espeka batez eta motore-eskeleto batez osatuta zegoen, aluminiozko azal batez estalirik. 1928.urtean, Makoto Nishimura-k Japoniako lehen robota diseinatu eta eraiki zuen: Gakutensoku.

Robot autonomo modernoak

William Grey Walter-ek portaera konplexuko robot autonomo elektronikoak sortu zituen, Burden Neurological Institute-n, Bristolen (Ingalaterran), 1948 eta 1949. urteetan. Garuneko zelula gutxi batzuen arteko konexio aberatsak jokaera konplexua izan zezakeela egiaztatu nahi izan zuen. Haren lehen robotak, Elmer eta Elsie, 1948 eta 1949 bitartean sortu zituen eta dortokak izango balira bezala deskribatu zituzten, haien forma eta ibiltzeko era motelagatik. Hiru gurpileko dortoka robot hauek, fototaxirako gai ziren: horrela, beraien burua berriz kargatzeko gunera joan zitezkeen bateria baxua zutenetan.

Walterrek prozesu mentalak simulatzeko elektronika analogikoa erabiltzearen garrantzia azpimarratu zuen eta bere garaiko beste asmatzaile batzuek, berriz, Alan Turing eta John von Neumannek adibidez, prozesu horien ikuspegia konputazio digitalaren alorrera bideratu zuten. Walterren lanak ondorengo belaunaldietako hainbat robotika ikertzaile inspiratu zituen; hala nola, Rodney Brooks, Hans Moravec eta Mark Tilden. Bere dortoken lan modernoak BEAM robotika moduan aurki daitezke.^[11]

Bestetik, lehen robot programagarri eta digitalizatua George Devol-ek asmatu zuen 1954. urtean. Unimate izena jarri zion. Horrekin, robotika-industria modernoaren oinarriak ezarri ziren.^[12] Devolek lehen Unimatea 1960.urtean saldu zion General Motors konpainiari eta lantegi batean instalatu zuten 1961. urtean Trenton, New Jersey-en, metalezko pieza beroak galdaketa-makina batetik altxatzeko eta pilatzeko.^[13] Devolen lehen robot programagarri eta digitalizatuaren patenteak robotikaren industria modernoaren oinarria adierazten du.^[14]

Lehen paletizatze-robota, berriz, 1963. urtean sortu zuen Fuji Yusoki Kogyo konpainiak.^[15] 1973.urtean, elektromekanikoki gidatutako sei ardatz zituen robota patentatu zuen^[16][17][18] KUKA robotika-fabrikatzaileak Alemanian eta manipulazio beso unibertsal programagarria Victor Scheinman robotikaren aitzindariak asmatu zuen 1976. urtean. Haren diseinua Unimation konpainiari saldu zitzaion.

Robot komertzial zein industrialak ari dira zabaltzen orain, eta horien lana gizakiarena baino merkeagoa eta zehaztasun eta fidagarritasun handiagokoa da. Gizakiarentzat arriskutsuak, aspergarriak edota zikinak izan daitezkeen lanak ere egiten dituzte robot hauek. Asko zabaldu dira robotak fabrikazioan, muntaketan eta enbalaje lanetan, garraioan, lur- eta espazio-esplorazioan, kirurgian, armagintzan, laborategietako ikerketetan eta kontsumo- zein industria-ondasunen ekoizpenean.

Robot mugikorrak

Robot mugikorrek ingurunean mugitzeko ahalmena dute; hau da, ez daude denbora guztian toki batean finko.^[21] Modu automatikoan gidatutako ibilgailua (AGV edo automated guided vehicle), gaur egungo robot mugikorren adibide bat da. AGVak lurrean kokatutako markatzaileak edo hariak jarraitzen ditu. Ikuspegi edo laser bidez ere gidatuak izan ahal dira.^[22][19][20]

Industria, segurtasun eta militar arloetan robot mugikorrak aurkitu daitezke.^[23] Kontsumitzaileen produktuetarako, entretenimendurako edota garbiketarako ere erabiliak izaten dira. Gaur egun, ikerketa ugariren ardatz dira robot mugikorrak, ia unibertsitate guztiek AGVen inguruan ikertzeko laborategi bat edo gehiago dituzte.

Robot mugikorrak ingurune ongi kontrolatuetan erabiltzen dira, muntaketa-lerroetan adibidez, ustekabeko interferentziei erantzuteko zailtasunak dituztelako eta horregatik, gutxitan ikus daitezke. Hala ere, garbiketa eta mantentze lanak egiteko robotak gero eta garatuagoak daude eta etxeetan aurki daitezke.

Robot industrialak

Robot industrialak ingurune kontrolatu batean lan bera behin eta berriz egiteko diseinatuak daude. Gehienek, automobilen muntaketa-kateetan egiten dute lan. Robotek, gizakiek baino efizientzia handiagoz egin dezakete lan haien zehaztasunari esker. Zuloak beti toki berean eginten dituzte edo torlojuak estutzean beti indar bera ezartzen dute, lan orduak kontuan hartu gabe, gizakietan gertatzen ez den bezala. Industria elektronikoan parte hartzen duten robotek ere garrantzia handia dute, mikrotxipak muntatzeko zehaztasun ezin hobea behar baita.

Teknika ezberdinak daude robot industrialak programatzeko. Horien artean, keinu bidezko programazioa eta testu programazioa daude. Keinu bidezko programazioan, langileak robota gidatzen du eskuz edo kontrol batzuen bidez, egin beharreko lana irakasteko. Robotak, urrats guztiak gordetzen ditu eta gero era automatiko batean errepikatu ditzake. Testu programazioan aldiz, posizio guztien eta robotak egin behar dituen ibilbideen kalkulua egiten da. Ondoren, informazio hau erabiliz, robotak exekutatu behar duen programaren instrukzioak sortzen dira. Azkenik, programa robotera transferitzen da eta robota eginbeharrarekin hasi daiteke.

Beso robotikoak

Fabrikatutako robot industrial arruntena beso robotikoa da.^[24][25] Metalezko zazpi segmentuz eta sei artikulazioz osatua dagoen artikulatutako beso bat da.^[26] Ordenagailu batek robota kontrolatzen du juntura bakoitzean kokatutako urrats-motorrak erabiliz. Horrek, ordenagailuari beso robotikoak behin eta berriro mugimendu berbera zehatz-mehatz egitea ahalbidetzen dio. Robotak, mugimendu sentsoreak erabiltzen ditu mugitutako kopurua zehatza izan dadin.

Sei artikulazio dituen robot industrial batek, gizaki baten besoaren antz handia du. Sorbalda, ukondoa eta eskumuturra du eta sorbalda, mugitzen den gorputz baten oinarrira lotuta egoten da. Beso robotikoak sei modu ezberdinetan pibotatu dezake, gizakiaren besoak aldiz, zazpi era ezberdinetan.^{[26][27][28][29]}

Gizaki baten besoaren lana, eskua leku batetik beste batera mugitzea da, era berean, beso robotikoaren lana, amaieran duen pieza leku batetik beste batera mugitzea da. Amaieran izan ditzakeen pieza ohiko bat eskuaren imitazio sinplifikatu bat da, objektu ezberdinak hartu eta mugitu ahal izateko. Esku robotiko hauek, presio sentsoreak barneratuak dituzte objektuari aplikatutako indarra ordenagailuari adierazten diotenak, objektua ez erortzeko edo ez apurtzeko. Amaierako pieza gehiago daude, soldagailua edo zulagailua adibidez.^[30]

Hezkuntza robotak

Irakasleen hezkuntza laguntzaile moduan erabiltzen dira. 1980ko hamarkadatik aurrera, turtles moduko robotak ikastetxeetan erabili dira Logo programazio-lengoaia erabiliz.^[31][32]

Haurrei matematika, fisika, programazioa eta elektronika ikasten laguntzen duten Lego Mindstorms, BIOLOID , OLLO edo BotBrain Educational Robots moduko robot kitak daude.

Ibilgailu autonomoak

Ibilgailu autonomoa edo robotikoa gizakiaren gobernatze eta kontrol-ahalmenak imitatzeko gai den ibilgailua da. Bere inguruan gertatzen dena hautemateko eta horren arabera nabigatzeko gai da. Gidariak bere helmuga aukeratu dezake baina ez du behar inongo operazio mekanikorik aktibatzerik.

Hauen aurrekari izan dira ingelesez AGV edo Automated guided vehicles deitu izan direnak, gidaritza automatikoko ibilgailuak. Lehen adibideak lantegi edo ingurune kontrolatu baten barruan ibili izan dira eskala txikiko gailuak izan dira, jarrai zezaketenak marrak lurrean, laser bidez seinaleztatutako ibilbideak eta, garai aurreratuagoetan, ikusmen sistemak.

Ingurune itxi horietatik errepidera edo mundu irekiera salto egitea urrats handia da, baina egin dira saiakerak. Lehenengo taxi autonomoa 2016ko abuztuan atera zuen nuTonomy enpresa Estatu Batuarrak Singapurren. 2016 urtearen amaieratik aurrera Uber ere automobil autonomoak erabiltzen ditu Pittsburgh eta San Francisco hirietan. 2018ko martxoaren 19an iritsi zen gidari gabeko automobil baten partetik lehenengo harrapaketa-hilgarria. Uberrek erabilitako gidari gabeko automobil batek harrapatutako emakume bat hil zen Tempen, Arizona. Honen ondorioz, Uberrek Tempe, Pittsburgh, Toronto eta San Francisco hirietan egindako probak bertan behera geratuko zirenaren berri eman zuen.^[33]

Gutxi gorabehera munduko robot guztien erdia Asian daude, % 32 Europan, % 16 Ipar Amerikan, % 1 Australasian eta % 1 Afrikan.^[34] Munduko robot guztien % 40 Japonian daude, robot gehien dituen herrialdea izanik.

Autonomia eta galdera etikoak

Robotak aurreratuagoak eta sofistikatuagoak egin diren heinean, adituek eta akademikoek, gero eta gehiago miatu dute robotaren jokabidean gobernatu behar duten etika galderen inguruan eta ea robotek edozein motako eskubide sozial, kultural, etiko edo legal erreklamatu dezaketen.

Talde zientifiko batek 2019rako robot garun bat izatea posible dela dio. Beste batzuek aldiz, roboten inteligentzia aurrerapenak 2050 urte inguruan joko direla diote. Momentuko azken aurrerapenek, roboten jarrera sofistikatuagoa egin dute. Robot adimenduen eragin soziala Plug & Pray izeneko dokumentalaren gaia da.^[35][36]

Vernor Vinge-k ordenagailuak eta robotak une batean gizakiak baino azkarragoak izan daitezkeela iradoki du. Horri, the Singularity (Singularitate teknologikoa) deitzen dio.^[37] Bere ustez, zertxobait edo agian oso arriskutsua izan daiteke gizakiarentzat.^[38] Filosofia hau, singularitate teknologiko filosofian eztabaidatzen da.

Robot militarrak

Aditu eta akademiko batzuek zalantzan jarri dute roboten parte hartzea borroka militarrean; batez ere, robotei autonomia-funtzio batzuk ematen zaizkienean.^[39] Horrez gain, robot batzuk kontrolatzen duten beste robot batzuen teknologiak ere kezkatzen dituzte.^[40]

Ameriketako Estatu Batuetako Itsas Armadak txosten bat finantzatu du non adierazten den: robot militarrak konplexuagoak bihurtzen diren bitartean, arreta handiagoa jarri behar dela autonomia-erabakiak hartzeko gaitasunetan.^[41][42] Ikertzaile batek, robota gizatiarragoa izanda erabaki eraginkorragoak hartuko dituela dio. Hala ere, beste adituek zalantzan jartzen dute hori.^[43]

Robot batek bereziki, EATRk, kezka publikoak sortu ditu. Substantzia organikoak erabiliz, bere erregaia etengabe sor dezakeelako.^[44][45] EATRen erregaia biomasatik eta landarediatik lortzeko diseinatua dago, gerra-eremuetan edo beste inguruneetan aurkitu daitezkeenak. Proiektuaren arabera, oilasko gantza ere erabili daiteke.^[46][47]

Manuel De Landa-k adierazi du, adimendun misilak eta pertzepzio artifizialarekin ekipatutako bonba autonomoak, robot moduan kontsideratu behar direla, erabaki batzuk autonomoki egiten baitituzte. Bere ustez, joera garrantzitsu eta arriskutsu bat dago erabaki garrantzitsuak makinei esleitzearekin.^[48]

Robot hilgarri (edo hiltzaile) autonomoen aukera are gehiago garatu da adimen artifizialaren aplikazio praktikoekin. 2010eko hamarkadatik aurrera hasi dira adituen ahotsak entzuten, "robotak laster hasiko direla jendea hiltzean, ez badugu debekurik ipintzen lehenbailehen".^[49] Dagoeneko bada arma autonomo hiltzaileak (droneak eta robotak) debekatzea eskatzen duen mugimendu zabal bat, besteak beste Ban Lethal Autonomous Weapons delakoa.^[50]

Robot bertsolariak

BertsoBot robot bertsolaria da, Ixa taldearekin eta Aholab taldearekin batera garatzen zuten proiektua. Bertsolaritza euskal kulturaren adarra da, abestuz, errimatuz eta neurtuz egiten den berbaldia. Bertsolaritzak batean biltzen ditu robot adimenduna garatzeko beharrezkoak diren hainbat abilezia, hala nola: ahots-seinalearen ulermena, ordenagailu bidezko ikusmena bertsolariak eta oholtza gaineko beste ezaugarriak ezagutzeko, nabigazioa, elkarrekintza publikoarekin, gorputz-espresioa, etab. Erronka berria bihurtu zen taldearentzat robot bertsolaria garatzea. 2013an saio bat prestatu zuten. Galtxagorri eta Tartalo robotek euren lehen plaza egin zuten, EHU-ko Gipuzkoako Campuseko gelategiko portxetan. Andoni Egaña, Felix Zubia, Maialen Velarde eta Oier Lakuntza bertsolariak lagun hartuta, ordu erdi pasatxoko bertso-saioa egin zuten.^[51]

Handik lau urtera ”Bertsobot: Gizaki-Robot arteko komunikazio eta elkarrekintzarako portaerak” izenburuko doktorego-tesia aurkeztu zuen Aitzol Astigarraga informatikari bertsozaleak. Elena Lazkano eta Basilio Sierraren zuzendaritzapean.^[52][53][54]

• 
  6 arlo landu zituzten: robotika, bertsolaritza, semantika, ikasketa automatikoa, poesia-sorkuntza automatikoa eta konputagailu burmuin-interfazeak.
• 
  Aitzol Astigarraga tesia aurkezten. Bertsobot robot bertsolaria (2017-07-19).

EHUko Informatika Fakultateko Robotika eta Sistema Autonomoen taldea (RSAIT) Elena Lazkano eta Basilio Sierra irakasleek koordinatzen dute. Taldeak robot mugikorrak, robotika soziala eta ikasketa automatikoa uztartuz lan egiten du. Beren robotak martxan erakusten dituzten hainbat bideo eskaintzen dituzte. Hainbat ikerketa-proiektu zuzendu dituzte.^[55][56]

• (Ingelesez) See this humanoid robot artist sketch drawings from sight (CNN, Video, 2019)
• (Ingelesez) Margolius, Ivan. 'The Robot of Prague', Newsletter, The Friends of Czech Heritage no. 17, Autumn 2017, pp. 3 – 6. https://czechfriends.net/images/RobotsMargoliusJul2017.pdf
• (Ingelesez) Glaser, Horst Albert and Rossbach, Sabine: The Artificial Human, Frankfurt/M., Bern, New York 2011 "A Tragical History"
• (Ingelesez) Gutkind, L. (2006). Almost Human: Making Robots Think. New York: W. W. Norton & Company, Inc.
• (Ingelesez) Craig, J.J. (2005). Introduction to Robotics, Pearson Prentice Hall. Upper Saddle River, NJ.
• (Ingelesez) Tsai, L. W. (1999). Robot Analysis. Wiley. New York.
• (Ingelesez) Sotheby's New York. The Tin Toy Robot Collection of Matt Wyse (1996)
• (Ingelesez) DeLanda, Manuel. War in the Age of Intelligent Machines. 1991. Swerve. New York.
• (Ingelesez) Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 2. Taipei: Caves Books Ltd.
• (Ingelesez) Cheney, Margaret [1989:123] (1981). Tesla, Man Out of Time. Dorset Press. New York. ISBN 0-88029-419-1
• (Ingelesez) Čapek, Karel (1920). R.U.R., Aventinum, Prague.
• (Ingelesez) TechCast Article Series, Jason Rupinski and Richard Mix, "Public Attitudes to Androids: Robot Gender, Tasks, & Pricing"

• Androideez… eta ardiez? Robotika ikerkuntzan Elena Lazkano-ren hitzaldia 2015eko Informatikari Euskaldunen Bilkuran. Donostia, (2015/11/12)
• "Robotak, pertsonekin eskuz esku". Zientzia.net (2013)
• "Marisorgin robota". Zientzia.net (2005)
• Robot
• Robotika