Toribio Altzaga

Bigarren Karlistaldia zela eta, Ziburura joan eta han ikasi zuen batxilerra. Mutil koxkorretan, Ziburun bertan, Iriyarena gaztelaniazko komedian esku hartu zuen Martzelino Soroaren agindupean, eta handik aurrera antzertiari lotu zitzaion behin betiko.^[1]

Lapurdiko herri horretan hasi zen idazten 1888an antzeztu zen bere lehen euskal obra: Aterako gera. Martzelino Soroak urraturiko bideari jarraitu zion, antzerkiarekin zerikusia duten lanei etengabe ekinez. 1915ean Donostiako «Euskal Izkera ta Iztunde Ikastola» delakoa zuzentzeko hautatu zuten. Bertako taldearekin antzezten zituen obrak ez ziren Donostian bakarrik ematen, probintzia osora zabaltzen ziren, euskal giroa eta grina non-nahi sortuz.

Altzagaren antzerkiak, bestalde, behin eta berriro antzeztu dira Euskal Herri osoan. Asko idatzi zuen: operak, komediak, itzulpenak eta abar, guztia euskaraz.

Kritikarien iritziz, Toribio Altzagak goratu egin zuen euskal antzerkia bere aurrekoek utzitako maila apaletik, halako gaitasun eta duintasunera ekarriz.

Altzagak antzerki laburrean erakusten du bere balioa, bai egoera eta bai pertsonaien erabileran. Jendeari barre eragiten zion elkarrizketaren bizitasunaz baliaturik. Altzaga ez da murgiltzen ez obra luzean, ez traman, eta ez katramilan.

Antzerkia

Hona hemen haietariko batzuk: Santo Tomase´ko feriya (1892); Axentxi ta Kontxexi (1914); ; Oleskari berriya (1916); Txiribiri (1918); Ramuntxo, Pierre Lotiren eleberriaren moldaketa (1920); Andre Joxepa Tronpeta (1921), Eleizatxo´ko ardazlea, Arpuxa kalian, Bost-urtian (1922); Etxietan, Zalaparta, Amantxi, Tan tarrantan, Zanpantzar (1923); Neskazar (1924); Burruntziya (1931), etab. Orobat opera libretoak idatzi zituen: Txanton Piperri (1899), Anboto (1909) eta Gli cornamenti (argitaragabea). Halaber, 1926an Shakespeareren Macbeth itzuli zuen, Irritza izenburupean antzeztuz.

• San Tomaseko feria (1892), koralak.
• Jostirudiak-Irritza (1990, Labayru)
• Asenchi ta Konchesi. Izketa (1914, Martin y Mena)
• Bernaiño´ren larriyak (1915)
• Txibiribiri. Atal bateko antzerki irritsua (1922, Martin y Mena)
• Berrnaiño (1923, Martin Mena y Cia.)
• Amantxi (Bi ataldun antzerkia) (1924, Martin y Mena)
• Urdai-lekua (1925), bakarrizketa.
• Bioz berak (1929, Martin Mena y Cia.)
• Bost urtian. Antzerkia. Euskal Antzerkia, 1 (1929, Navarro del Teso y Cia.), bi ekitaldikoa.
• Kaxka gogorra (1930), txotxongiloa.
• Aterako gera! (1932, López Mendizabal)
• Neskazar. Iru ekitaldi dun antzerkia (1932, Zelaia)
• Zanpantzar. Ekitaldi bakarrean eratutako Jostalu pargillea (Farsa) (1932, López Mendizabal)
• Biak bat (1934), elkarrizketak.
• Osaba (1934, López Mendizabal), hiru ekitaldikoa.
• Txingurri (1935), bakarrizketa.
• Burruntziya. Bemaiño (1963, Auspoa)

• Euskal Herriko antzerkia
• Gipuzkoako idazleen zerrenda
• Donostiar ezagunen zerrenda

• «Toribio Altzaga», Literaturaren Zubitegia.