Urriaren 24

Euskal Herria

Mundua

• 79 – Vesubio sumendia piztu zen eta errautsez estali zuen Ponpeia hiri erromatarra.
• 1794 – Ejerzito frantsesak Irurtzun hartzen saiatu zen.
• 1945 – Nazio Batuen Gutuna berretsi zuten Ameriketako Estatu Batuek, Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunaak, Erresuma Batuak, Frantziak eta Txinako Herri Errepublikak. Nazio Batuen Erakundea sortu zen horrela.
• 1964 – Zambiak independentzia hartu zuen Britainiar Inperiotik.
• 1970 – Salvador Allende sozialista Txileko presidente izendatu zuten.
• 1975 – Islandiako emakumeek greba egin zuten mugimendu feministak deituta. Haien lanaren ezinbestekotasuna aldarrikatu eta soldata arrakala eta baldintza kaskarrak salatu zituzten.

Euskal Herria

• 1993 – Altsasun Nafarroa Oinez jaia ospatu zen.

Mundua

• 1961 – El Cid filma estreinatu zen, Anthony Mannek zuzendu, eta Charlton Heston eta Sofia Loren aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1986 – When the Wind Blows ("Haizeak Jotzen Duenean") filma estreinatu zen, Jimmy Murakamik zuzendu eta John Mills eta Peggy Ashcroft aktoreek bikoiztu zutelarik.
• 2008 – Changeling ("Elkartrukea") filma estreinatu zen, Clint Eastwoodek zuzendu eta Angelina Jolie, John Malkovich, Amy Ryan, Geoff Pierson, Jeffrey Donovan, Jason Butler Harner, Colm Feore, Michael Kelly eta Gattlin Griffith aktoreek antzeztu zuten.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1920 – Osasuna talde iruindarraren ustezko jaiotze data.

Mundua

Euskal Herria

• 1750 – Ignacio Maria Alaba, arabar militarra (h. 1817).
• 1767 – Jacques Laffitte, lapurtar bankaria eta politikaria (h. 1844).
• 1851 – Jean Irazabal, baxenafar militarra (h. 1929).
• 1858 – Luis Otxaran, bizkaitar argazkilari eta eleberrigilea (h. 1928).
• 1886 – Emma Chacón i Lausaca, kataluniar-bizkaitar piano-jotzailea eta musikagilea, Bartzelonan (h. 1972).
• 1888 – Gabino Lizartza, euskal palankari eta atleta (h. 1938).
• 1889 – Rafael Aizpun, nafar legelari eta politikaria (h. 1981).
• 1914 – Juan Antonio Frade, K-Toño, bizkaitar margolari, karikaturagile eta kazetaria (h. 1992).
• 1918 – Rafael Iriondo, Bilboko Athletic Klubeko eta Real Sociedadeko entrenatzaile eta jokalaria (h. 2016).
• 1921 – Anselmo Aranberri, gipuzkoar futbolaria (h. 2000).
• 1930 – Maria del Carmen Goñi, nafar aktore eta telebista aurkezlea.
• 1948 – Iñaki Egaña, bizkaitar musikaria.
• 1954 – Alan Roy King, euskal herrian bizi den britainiar itzultzailea, hizkuntzalaria, euskalaria eta euskaltzain urgazlea, Lancashiren (h. 2019).
• 1968 – Melquiades Verduras, bizkaitar arraunlari ohia.
• 1970 – Raúl Ojeda, arabar futbolari ohia.
• 1972 – Amaia Otamendi, UPNko nafar politikaria.
• 1973 – Petti, nafar abeslari eta musikaria.
• 1974 – Imanol Agirre, bizkaitar pilotari ohia.
• 1975 – Jorge Pérez Sáenz, bizkaitar futbolari ohia.
• 1975 – Izarra Urdalleta Iraola, gipuzkoar politikaria.
• 1978 –
  • Oihane Enbeita, bizkaitar bertsolaria.
  • Lur Korta, gipuzkoar ipuin kontalaria, aktorea eta antzerki irakaslea.
• 1979 –
  • Alberto Alejandro, gipuzkoar futbolari ohia.
  • Silvia Intxaurrondo, bizkaitar kazetari eta telebista-aurkezlea.
• 1982 – Mikel Unanue, gipuzkoar curling-jokalaria.
• 1988 – Mikel Arrizabalaga, gipuzkoar futbolaria.
• 1989 –
  • Ivan Martin Cea, gipuzkoar musikaria.
  • Jon Ander Serantes, bizkaitar futbolaria.
• 1991 – Alvaro Peña, bizkaitar futbolaria.
• 1995 – Xabier Tolosa, gipuzkoar pilotaria.
• 1998 – Yune Nogueiras, gipuzkoar aktorea.
• 2003 – Ane Mintegi, gipuzkoar tenis jokalaria.

Mundua

• 51 – Domiziano, erromatar enperadorea (h. 96).
• 1503 – Elisabet Portugalgoa, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperatriz ezkontidea eta Espainiako erregina ezkontidea (h. 1539).
• 1607 – Jan Lievens, barrokoko herbeherear margolaria (h. 1674).
• 1632 – Anton van Leeuwenhoek, herbeherear merkatari eta zientzialaria (h. 1723).
• 1646 – Fernando de Moncada, Nafarroako erregeordea (h. 1712).
• 1734 – Anna Göldin, sorginkeria egotzita Suitzan exekutatu zuten azken emakumea (h. 1782).
• 1739 – Ana Amalia Brunswick-Wolfenbüttelekoa, Saxonia-Weimar-Eisenachko dukesa ezkontidea, mezenas eta musikagile alemaniarra (h. 1807).
• 1796 – David Roberts, eskoziar margolaria (h. 1864).
• 1798 – Massimo d'Azeglio, italiar politikari, eleberrigile eta margolaria (h. 1866).
• 1804 – Wilhelm Eduard Weber, alemaniar fisikaria (h. 1891).
• 1814 – Rafael Carrera, Guatemalako lehen presidentea (h. 1865).
• 1820 – Eugène Fromentin, frantziar margolari eta idazlea (h. 1876).
• 1824 – Amanda M. Edmond, estatubatuar idazlea (h. 1862).
• 1830 – Marianne North, ingeles naturalista eta margolaria (h. 1890).
• 1836 – Ramalho Ortigão, portugaldar idazlea (h. 1915).
• 1843 – Henryk Siemiradzki, poloniar margolaria (h. 1902).
• 1855 – James S. Sherman, Ameriketako Estatu Batuetako 27. presidenteordea (h. 1912).
• 1861 – Aleksei Kaledin, errusiar militarra, Don ibaiaren arroko eskualdeko kosakoa (h. 1918).
• 1868 – Alexandra David-Néel, frantziar-belgikar orientalista, opera abeslaria, kazetaria, esploratzailea, anarkista, espiritualista, budista eta idazlea (h. 1969).
• 1874 – Josep Irla, Kataluniako Generalitateko 124. presidentea (h. 1958).
• 1882 – Emmerich Kálmán, hungariar opereta musikagilea (h. 1953).
• 1885 – Rachel Katznelson, Errusian jaiotako israeldar emakume idazlea, hezitzailea eta ekintzailea (h. 1975).
• 1886 – Sergo Ordzonikidze, errusiar politikaria, Alderdi boltxebikeko kidea (h. 1937).
• 1887 –
  • Octave Lapize, frantziar txirrindularia (h. 1917).
  • Viktoria Eugenia Battenbergekoa, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1969).
• 1891 – Rafael Leónidas Trujillo, Dominikar Errepublikako dikatadorea (h. 1960).
• 1893 – Merian C. Cooper, estatubatuar hegazkinlari, zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (h. 1973).
• 1898 –
  • Peng Dehuai, txinatar militar eta politikaria (h. 1974).
  • Rafael García-Valiño, espainiar militarra, Gerra Zibilean matxinoen alde egin zuena (h. 1972).
• 1903 – Charlotte Perriand, frantziar arkitekto eta diseinatzailea (h. 1999).
• 1907 – Bruno Munari, italiar diseinatzailea eta artista (h. 1998).
• 1908 – John Tuzo Wilson, kanadar geologo eta geofisikaria (h. 1993).
• 1910 – Paul Gouyon, frantziar kardinala, Baionako apezpikua izandakoa (h. 2000).
• 1913 – Tito Gobbi, italiar baritonoa (h. 1984).
• 1915 – Bob Kane, estatubatuar komikigile eta margolaria (h. 1998).
• 1921 – Georgina Wilczekekoa, Liechtensteingo printzesa ezkontidea (h. 1989).
• 1922 –
  • Mao Anying, Mao Zedong txinatar liderraren seme zaharrena (h. 1950).
  • Maria Polivanova, sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko Heroia (h. 1942).
• 1923 – Denise Levertov, estatubatuar olerkari eta idazlea (h. 1997).
• 1925 –
  • Luciano Berio, italiar musikagilea (h. 2003).
  • Ieng Sary, kanbodiar politikaria, Khmer Gorriak taldearen sortzaileetakoa (h. 2013).
  • Toshio Iwatani, japoniar futbolaria (h. 1970).
• 1926 – Rafael Azcona, espainiar idazle eta gidoigilea (h. 2008).
• 1927 – Gilbert Bécaud, frantziar abeslari, musikagile, piano-jotzaile eta aktorea (h. 2021).
• 1928 –
  • René Marigil, espainiar txirrindularia (h. 2009).
  • Jürgen Untermann, alemaniar hizkuntzalari, filologo eta epigrafista (h. 2013).
• 1929 – George Crumb, estatubatuar musika klasiko moderno eta abangoardiako musikagilea (h. 2022).
• 1930 –
  • Ahmad Shah Pahangekoa, Pahangeko sultana eta Malaysiako erregea (h. 2019).
  • Jack Angel, estatubatuar ahots-aktorea (h. 2021).
  • Johan Galtung, norvegiar soziologo eta matematikaria (h. 2024).
• 1931 – Sofia Gubaidulina, tartaro jatorriko errusiar musikagilea.
• 1932 –
  • Pierre-Gilles de Gennes, frantziar fisikaria, 1991ko Fisikako Nobel Saria (h. 2007).
  • Robert Mundell, kanadar ekonomialaria, 1999ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2021).
• 1936 – Bill Wyman, ingeles baxujolea, The Rolling Stones taldeko kidea.
• 1939 – F. Murray Abraham, estatubatuar aktorea.
• 1941 – Sebastiano Vassalli, italiar idazlea (h. 2015).
• 1942 – Xosé Henrique Rodríguez Peña, galiziar politikari eta arkitektoa (h. 2006).
• 1946 – Jerry Edmonton, estatubatuar bateria jotzailea, Steppenwolf taldeko kidea (h. 1993).
• 1947 –
  • Barbara Cassin, frantziar filologo eta filosofoa.
  • Kevin Kline, estatubatuar aktorea.
• 1948 –
  • Phil Bennett, galestar errugbilaria (h. 2022).
  • Kweisi Mfume, estatubatuar politikaria.
• 1949 – Myrna Mack, guatemalar antropologoa (h. 1990).
• 1950 – Kozo Arai, japoniar futbolari ohia.
• 1954 – Malcolm Turnbull, Australiako 29. lehen ministroa.
• 1961 – Lita Cabellut, espainiar artista.
• 1963 – Rosana, espainiar kantautorea.
• 1967 – Mouna Hachim, marokoar historialari, idazle eta kazetaria.
• 1968 – Osmar Donizete Cândido, brasildar futbolari ohia.
• 1969 – Sally Dominguez, australiar diseinatzailea.
• 1971 – Anohni, britainiar abeslari, musikagile eta piano-jotzailea.
• 1973 –
  • Levi Leipheimer, estatubatuar txirrindulari ohia.
  • Jeff Wilson, zeelandaberritar errugbi eta kriket jokalari ohia, bi kiroletan internazionala.
• 1974 – Anna Pérez Pagès, kataluniar kazetaria (h. 2024).
• 1980 – Josh Fisher, estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
• 1981 – Tila Tequila, estatubatuar abeslari, aktore eta modeloa.
• 1983 –
  • Katie McGrath, irlandar aktorea.
  • Geena Rocero, filipinar modeloa eta pertsona transgeneroen eskubideen aldeko ekintzailea.
• 1985 – Wayne Rooney, ingeles futbolaria.
• 1986 – Drake, kanadar rap abeslari, kantu-idazle, disko ekoizle, aktore eta ekintzailea.
• 1989 – PewDiePie, suediar youtuberra, komiko, vlog sortzaile eta memeen kritikoa.
• 1991 – Iván Cruz-Uceda, espainiar saskibaloi jokalaria.
• 1994 –
  • Armindo Tué Na Bangna, ginear-portugaldar futbolaria.
  • Naomichi Ueda, japoniar futbolaria.
• 2000 – Athenea del Castillo, espainiar futbolaria.
• 2005 – IShowSpeed, estatubatuar rap abeslari komiko bat da, vlog sortzaile eta memeen kritikoa.

Euskal Herria

• 1882 – Juana Manuela Irusta, gipuzkoar bertsolaria (j. 1844).
• 1891 – Vicente Manterola, euskal herritar apaiza, politikaria eta idazlea, Alba de Tormesen (j. 1833).
• 1914 – Jules Labat, lapurtar politikaria (j. 1819).
• 1927 – Joxe Jabier Uresberueta, Donostiako traineru patroia (j. 1850).
• 1962 – Antonio Pérez Goiena, nafar elizgizona eta idazlea (j. 1863).
• 1973 – Jesus Monzón, nafar buruzagi komunista (j. 1910).
• 1987 – Antonio Añoveros, euskal apezpikua, Bilboko apezpikua izandakoa (j. 1909).
• 1991 – Jose Maria Askuntze, nafar margolari eta irakaslea (j. 1923).
• 1998 – Juan Mari Larrañaga, Txiki, Orioko traineruaren zarauztar patroia (j. 1968).
• 2000 – Rudy Hirigoien, Lapurdin jaiotako abeslari lirikoa, Lyonen (j. 1919).
• 2002 – Jose Sebastian Laboa, donostiar apaiza eta nuntzio apostolikoa (j. 1923).
• 2004 – Jokin Ormaetxea, gipuzkoar txirrindularia, auto istripuan (j. 1980).
• 2007 – Jesus Atxa, Bizkaiko eta Nafarroako ikastolen sortzailea (j. 1920).
• 2009 – Eladia Altuna, Irura, gipuzkoar erraketista (j. 1918).
• 2012 – Txomin Ziluaga, HASI alderdiko idazkari nagusia, Herri Batasunako sortzaileetako bat eta politika-zientziako irakaslea (j. 1939).
• 2017 – Koro Arizmendi, Mexikon erbesteratuko euskal odontologoa, beste herrialdetako erbesteratuei laguntzeagatik eta zapatistekin kolaboratzeagatik ezaguna (j. 1929).
• 2020 –
  • José Ramón Elizondo, gipuzkoar sukaldaria, pintxoetan aditua (j. 1942).
  • Paul Rambié, lapurtar margolaria, Parisen (j. 1919).

Mundua

• 996 – Hugo Kapetarra, kapetar leinuko lehenengo Frantziako erregea (j. c. 940).
• 1375 – Valdemar IV.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. c. 1320)
• 1535 – Francesco II.a Sforza, italiar aristokrata (j. 1495).
• 1537 – Joana Seymour, Ingalaterrako erregina ezkontidea (j. c. 1508).
• 1579 – Alberto V.a Bavariakoa, Bavariako dukea (j. 1528).
• 1601 – Tycho Brahe, daniar astronomo eta alkimista (j. 1546).
• 1633 – Jehan Titelouze, frantziar organista eta musikagilea.
• 1655 – Pierre Gassendi, frantziar filosofo, apaiz, zientzialari, astronomo eta matematikaria (j. 1592).
• 1793 – Teresa Margarida da Silva e Orta, portugesez eleberriak idatzi zituen lehen emakumetzat joa (j. 1711).
• 1799 – Karl Ditters von Dittersdorf, austriar biolinista eta musikagilea (j. 1739).
• 1842 – Bernardo O'Higgins, Txileko militar eta politikaria, Txileren burujabetasunaren aldeko borrokalaria (j. 1776).
• 1860 – Élie Decazes, Frantziako lehen ministroa (j. 1780).
• 1870 – Charles Joseph Minard, frantziar injinari zibila (j. 1781).
• 1898 – Pierre Puvis de Chavannes, frantziar margolaria (j. 1824).
• 1900 – Clemente Aguirre, mexikar konpositore eta musika irakaslea (j. 1828).
• 1901 – James McDougal Hart, Eskozian jaiotako estatubatuar margolaria, Hudson Ibaiaren Eskolako kidea (j. 1828).
• 1912 – Maria Gabriela Bavarian, Dukesa Bavarian (j. 1878).
• 1918 – César Ritz, suitzar ostalaria (j. 1850).
• 1935 – Henri Pirenne, belgikar historialaria, Erdi Aroan aditua (j. 1862).
• 1938 – Ernst Barlach, alemaniar eskultorea, margolaria eta idazlea (j. 1870).
• 1940 – Pierre Weiss, frantziar fisikaria (j. 1865).
• 1944 – Louis Renault, frantziar automobilgintza enpresaburua eta Renault etxearen sortzailea (j. 1877).
• 1945 – Vidkun Quisling, norvegiar politikari ultraeskuindarra (j. 1887).
• 1948 – Franz Lehár, hungariar-austriar musikagilea (j. 1870).
• 1955 – Alfred Reginald Radcliffe-Brown, britainiar antropologoa (j. 1881).
• 1957 – Christian Dior, frantziar moda disenatzailea, Dior moda enpresaren sortzailea (j. 1905).
• 1963 – Karl Bühler, alemaniar psikologo eta filosofoa (j. 1879).
• 1972 – Jackie Robinson, Beisbol Liga Handian sartu zen lehen beisbol jokalari beltza (j. 1919).
• 1974 – David Oistrakh, ukrainar biolin-jotzailea (j. 1908).
• 1981 – Edith Head, estatubatuar jantzi-diseinugilea (j. 1897).
• 1985 – László Bíró, hungariar-argentinar kazetari eta asmatzailea, bolalumaren asmatzailea (j. 1899).
• 1989 – Jerzy Kukuczka, poloniar alpinista, 14 zortzimilakoak igotzen munduko bigarren mendizalea (j. 1948).
• 1991 – Gene Roddenberry, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea, Star Trek telesailaren sortzailea (j. 1921).
• 1992 – Luis Rosales, espainiar olerkaria (j. 1910).
• 1994 – Raúl Juliá, puertorricar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea (j. 1940).
• 1995 – Horacio Aguirre Legarreta, argentinar politikari eta medikua (j. 1914).
• 1996 – Gladwyn Jebb, Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusi bitartekaria (j. 1900).
• 1998 –
  • Rafael Alonso, espainiar aktorea (j. 1920).
  • Henry Armstrong, estatubatuar boxeolaria (j. 1912).
  • Mary Calderone, estatubatuar sendagilea (j. 1901).
• 2001 – Eugenio Fernández Granell, galiziar pintore, idazle eta poeta surrealista (j. 1912).
• 2002 – Hernán Gaviria, kolonbiar futbolaria (j. 1969).
• 2005 – Rosa Parks, afro-amerikar jostuna, Afro-amerikarren eskubide zibilen aldeko mugimenduko aktibista garrantzitsua (j. 1913).
• 2010 – Georges Haldas, suitzar idazlea (j. 1917).
• 2011 – John McCarthy, estatubatuar informatikaria, adimen artifiziala kontzeptuaren hedatzailea (j. 1927).
• 2012 – Olivier Lefèvre d'Ormesson, frantziar politikaria (j. 1918).
• 2013 – Manolo Escobar, espainiar abeslaria eta aktorea (j. 1931).
• 2015 – Maureen O'Hara, irlandar aktorea eta abeslaria (j. 1920).
• 2016 – Jorge Batlle Ibáñez, Uruguaiko presidentea (j. 1927).
• 2017 – Fats Domino, estatubatuar abeslari, pianojotzaile eta konposatzailea (j. 1928).
• 2018 –
  • Carmen Alborch, espainiar politikaria eta idazlea (j. 1947).
  • Tony Joe White, estatubatuar musikari eta abeslaria (j. 1943).
• 2020 – Abdul Azim, bruneitar printze eta zinema ekoizlea (j. 1982).
• 2021 – James Michael Tyler, estatubatuar aktorea (j. 1962).
• 2022 – Laila Shawa, palestinar artista bisuala (j. 1940).
• 2023 – Lily Afshar, irandar-estatubatuar gitarra-jotzaile eta musika-irakaslea (j. 1960).

• Sehaska egutegiko izendegia: Imanol, Manu eta Berat.
• Garapenaz Informatzeko Mundu Eguna