Urtarrilaren 11

Euskal Herria

• 1977 – ETAk, Felix Ayuso Pinel poliziako inspektorea erail zuen Madrilen.
• 1978 – ETAk, Jose Manuel Baena Martin poliziako inspektorea erail zuen Iruñean.
• 2014 – Giza eskubideak, Konponbidea martxa: Bilbon 110.000-100.00 lagun Giza eskubideak. Konponbidea. Bakea lelopean EAJ, Sortu, EA, Alternatiba, Aralar, ELA eta LABek deituriko bakearen aldeko martxa historiko erraldoian manifestatu ziren.

Mundua

• 1524 – Hernan Cortések Cristóbal de Olidi Hondurasera espedizioa esleitu zion. Habanan zela, Diego Velázquez de Cuéllarrek proposatu zion Cortésen aurkako matxinada egitea.
• 1569 – Ingalaterran ofizialki erregistratutako lehen loteria jokoa egin zen.
• 1759 – Filadelfian (Pennsylvania, AEB) bizi aseguruen munduko lehen enpresa sortu zen.
• 1794 – Frantsesa izendatu zuten dokumentu ofizialetarako hizkuntza bakar Frantzian.
• 1879 – Anglo-Zulu Gerra hasi zen.
• 1919 – Errumaniak Transilvania bereganatu zuen.
• 1923 – Frantziak eta Belgikak Alemaniaren menpeko Ruhr eskualdea okupatu zuten, Lehen Mundu Gerrako kalteordainak ematera behartzeko.
• 1942 – Bigarren Mundu Gerra: Japoniak Kuala Lumpur bereganatu zuen.
• 1946 – Enver Hoxhak Albaniako Herri Errepublika aldarrikatu zuen.
• 1962 – Huascaraneko (Peru) lurjausi batek 4.000 hildako eragin zituen.
• 1972 – Ekialdeko Pakistanek izena aldatu zuen, eta Bangladesh bihurtu zen.
• 1982 – Kantabriako Autonomi Erkidegoko Estatutua onartu zen.
• 1994 – Irlandako gobernuak bertan behera utzi zuen Sinn Féin eta IRAko kideen aurkako debekua komunikabideetan agertzeko.
• 2009 – Munduko Likidoturiko gas naturala garraiatzen duen gasontzirik handiena, Mozah, Bilboko portura etorri zen bere lehen bidaian.

Euskal Herria

Mundua

• 1998 – Federico Garcia Lorca poeta 100 urte jaio zela ospatzeko ekitaldiak hasi ziren Granadan.

Euskal Herria

Mundua

• 1922 – Diabetesa tratatzeko intsulina erabili zen lehen aldiz.
• 1935 – Amelia Earhartek Hawai eta Kalifornia arteko bidaia egin zuen, hegazkinez pertsona bakarrak egindakoa lehen aldiz.
• 1964 – Tabakismoa eta osasuna: Aholku Batzordearen txostena Estatu Batuetako Zirujau Nagusiari txostena argitaratu zen Ameriketako Estatu Batuetan, tabakoaren eta minbiziaren arteko harremana ezartzen zuen dokumentu garrantzitsua.

Euskal Herria

• 2014 – Garbiñe Muguruza tenislariak Hobart International txapelketa irabazi zuen. Ondorioz, WTA sailkapeneko 58. postutik 38.era igo zen.

Mundua

Euskal Herria

• 1836 – Jose Mendibe Sueskun, nafar idazlea, irakaslea eta jesuita (h. 1906).
• 1838 – Joaquin Maya, nafar organo-jotzaile, musikagile eta musika irakaslea (h. 1926).
• 1867 – Frantzisko Zubiaurre Kiriko, Donostiako traineru patroia (h. 1926).
• 1870 – Ricardo Duque de Estrada, nafar politikari eta arkeologoa (h. 1941).
• 1876 – Higinio Basterra, bizkaitar eskultorea (h. 1957).
• 1879 – Esteban Bilbao, euskal herritar politikari karlista eskuindarra (h. 1970).
• 1891 – Jacinto Mikelarena, bizkaitar idazle eta kazetaria (h. 1962).
• 1902 – Higinio Gisasola, Begoñés IV.a, bizkaitar pilotaria.
• 1905 –
  • Iñaki Goenaga, euskal idazlea (h. 2005).
  • Honorato Pla Landa, nafar irakasle, euskaltzale eta sindikalista (h. 1957).
• 1906 – Higinia Luz Goñi Aiestaran, nazien kontrako Frantziako erresistentzian parte hartu zuen nafar emakumezkoa (h. 1943).
• 1914 – Félix Bergèze, lapurtar errugbilaria (h. 2003).
• 1916 – Francisco Garate Bergaretxe, bizkaitar futbolaria (h. 1986).
• 1919 – Pedro Berrondo, euskal idazlea, itzultzailea eta apaiza (h. 2002).
• 1926 – Miguel Soroa, Soroa II.a, elduaindar pilotaria (h. 2008).
• 1928 – Hortensio Bidaurreta, euskal txirrindularia (h. 1984).
• 1930 –
  • Laurent Bidart, lapurtar errugbilaria (h. 2000).
  • Mixel Burukoa, baionar politikari abertzalea eta medikua (h. 1990).
• 1936 – Montxo Goikoetxea, nafar kazetari eta idazlea (h. 1999).
• 1939 – Nicolás Mentxaka Fernández, bizkaitar futbolaria (h. 2014).
• 1948 – Jean Espilondo, Frantziako Alderdi Sozialistako zuberoar politikaria, Angeluko auzapeza.
• 1962 – Odile de Coral, Urruñako alkatea.
• 1971 – Aitor Arregi, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1973 - Jorge Sánchez, bizkaitar futbolari ohi eta entrenatzaliea.
• 1976 – Eduardo Madina, bilbotar politikaria, PSE-EE alderdikoa.
• 1980 – Ruth Unzu, nafar atleta, proba konbinatuetan espezialista.
• 1982 – Luis Alfonso Sota, nafar futbolari ohia.
• 1983 – Elena Loyo, arabar atleta, iraupen-lasterketan aditua.
• 1985 – Raúl Salcedo, arabar futbolari ohia.
• 1988 – Manuel Onwu, nafar futbolaria.
• 1993 – Imanol Estévez, arabar txirrindularia.
• 1994 – Joseba Muguruza, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 347 – Teodosio I.a Handia, erromatar enperadorea (h. 395).
• 889 – Abd ar-Rahman III.a, Kordobako emir eta kalifa eta omeiar leinuko printze Al-Andalusekoa (h. 961).
• 912 – Abd Allah I.a Kordobakoa, Kordobako VII. emir omeiarra (h. 912).
• 1209 – Möngke, mongolen khagana, Genghis Khanen biloba (h. 1259).
• 1503 – Parmigianino, italiar margolari manierista (h. 1540).
• 1632 – Adam Frans van der Meulen, flandiar margolaria (h. 1690).
• 1638 – Nikolas Steno, daniar zientzialari, polimata eta apaiz katolikoa (h. 1686).
• 1746 – William Curtis, ingeles zientzialari eta naturalista (h. 1799).
• 1808 – Victor de Persigny, frantziar politikaria (h. 1872).
• 1814 – James Paget, ingeles kirurgilaria eta patologoa, Patologiaren sortzailea (h. 1899).
• 1815 – John A. Macdonald, lehendabiziko Kanadako lehen ministroa (h. 1891).
• 1842 – William James, estatubatuar filosofo eta psikologoa, pragmatismoaren aitzindaria (h. 1910).
• 1843 – José Higinio Uriarte García del Barrio, Paraguaiko presidentea (h. 1909).
• 1852 – Constantin Fehrenbach, Alemaniako kantzilerra (h. 1926).
• 1859 – George Curzon (Curzon of Kedleston I. markesa), britainiar politikari kontserbadorea (h. 1925).
• 1865 – Juan Hartmann, alemaniar astronomoa (h. 1936).
• 1875 –
  • Astrid Cleve, suediar botanikari, geologo, kimikari eta ikertzailea (h. 1968).
  • Reinhold Moritzevitx Glière, alemaniar-poloniar jatorriko sobietar musikagilea (h. 1956).
• 1878 – Theodoros Pangalos, Greziako diktadorea (h. 1952).
• 1885 – Alice Paul, estatubatuar ekintzaile feminista (h. 1977).
• 1897 – Kazimierz Nowak, poloniar bidaiaria, korrespontsala, erreportaria eta argazkilaria (h. 1937).
• 1901 – Kwon Ki-ok, Koreako eta Txinako lehen emakumezko hegazkinlaria (h. 1988).
• 1903 – Alan Paton, hegoafrikar idazlea eta apartheid aurkako aktibista (h. 1988).
• 1906 – Albert Hofmann, suitzar kimikaria, LSDaren eraginak aztertu, kontsumitu eta sintetizatu zituelako ezaguna (h. 2008).
• 1907 – Pierre Mendès France, Frantziako lehen ministroa (h. 1982).
• 1908 – Eduardo García Máynez, mexikar filosofo eta legegizona (h. 1993).
• 1910 – Trygve Bratteli, Norvegiako lehen ministroa (h. 1984).
• 1911 – Nora Heysen, australiar margolaria, Archibald erretratu saria irabazi zuen lehen emakumea (h. 2003).
• 1924 – Roger Guillemin, frantziar-estatubatuar mediku endokrinologoa (h. 2024).
• 1930 – Rod Taylor, australiar aktorea (h. 2015).
• 1934 –
  • Jean Chrétien, Kanadako lehen ministroa.
  • Tony Hoare, britainiar informatikaria.
  • Aarón Sehter, Kike Sehter, argentinar pilotari ohia, palan aditua.
• 1936 –
  • Chilla Porter, australiar gorako jauzilari eta politikaria (h. 2020).
  • Masashi Watanabe, japoniar futbolaria (h. 1995).
• 1940 – Franco Balmamion, italiar txirrindulari ohia.
• 1941 – Barry Flanagan, galestar eskultore eta poeta (h. 2009).
• 1943 – Eduardo Mendoza, espainiar idazlea.
• 1948 – Luzia Inglês Van-Dúnem, angolar militarra eta politikaria.
• 1951 –
  • Carol Leigh, estatubatuar artista, idazlea, zinemagilea eta sexu langileen eskubideen aldeko ekintzailea (h. 2022).
  • Philip Tartaglia, eskoziar apezpiku katolikoa (h. 2021).
• 1952 – Ben Crenshaw, estatubatuar golfaria.
• 1954 –
  • Tahar Djaout, aljeriar idazlea (h. 1993).
  • Vicky Peña, kataluniar aktorea eta bikoizketa-aktorea.
  • Kailash Satyarthi, Indiako umeen eskubideen aldeko ekintzailea, 2014ko Bakearen Nobel Saria.
• 1961 – Miguel Abia Biteo Boricó, Ekuatore Gineako lehen ministroa (h. 2012).
• 1963 – Jason Connery, ingeles aktorea.
• 1964 – Albert Dupontel, frantziar zuzendaria, gidoilaria eta aktorea.
• 1968 – Benjamin List, alemaniar kimikaria, 2021eko Kimikako Nobel Saria.
• 1969 – Dori Ruano, txirrindularia, txirrindularitzako zuzendaria, politikaria eta irakaslea.
• 1971 - Mary J. Blige, estatubatuar aktorea eta abeslaria.
• 1972 –
  • Marc Blucas, estatubatuar aktorea.
  • Amanda Peet, estatubatuar aktorea.
• 1975 – Matteo Renzi, Italiako lehen ministroa.
• 1977 – Anni Friesinger-Postma, alemaniar izotz gaineko abiadurako patinatzailea.
• 1979 – Siti Nurhaliza, malaysiar abeslaria, aktorea, idazle, kantautorea, disko ekoizlea eta ekintzailea.
• 1983 – Adrian Sutil, 1 Formulako alemaniar pilotua.
• 1984 – Anna Frolina, errusiar biatleta.
• 1987 – Bhumika Shrestha, nepaldar modeloa, aktorea, politikaria eta pertsona transgeneroen eskubideen aldeko ekintzailea.
• 1989 –
  • Rie Azami, japoniar futbolaria.
  • Sammy Carlson, akrobaziazko eskian espezializatutako estatubatuar eskiatzailea.
• 1992 – Jaan Roose, estoniar kirolaria, Slackline-an aditua.
• 1999 – Christian Nodal, mexikar beslari eta kantautorea.
• 2005 – Roksana Węgiel, poloniar abeslaria.

Euskal Herria

• 1843 – Auguste Andrade, lapurtar abeslari eta musikagilea, Parisen (j. 1793).
• 1879 – Miguel Loredo, bizkaitar hizlari eta publizista neokatolikoa (j. 1838).
• 1889 – Alvaro Sodupe, arabar militar eta kazetari karlista (j. 1843).
• 1940 – Teodoro Dublang, arabar margolaria (j. 1874).
• 1978an, Iruñean poliziak antolatutako segada batean:
  • José Manuel Baena, polizia-inspektorea.
  • Jokin Perez, gipuzkoar ETAkidea (j. 1953).
  • Zeferino Sarasola, Xafe, gipuzkoar ETAkidea (j. c. 1953).
• 1988 – Marino Aierra, Espainiako Gerra Zibilaren ondoren Hego Amerikara ihesi joandako itzultzailea eta apaiz sekulartua, Argentinan (j. 1903).
• 1989 – Eugène Goienetxe, lapurtar historialaria (j. 1915).
• 2001 – Guillermo Lazkano, euskal herritar musikaria (j. 1910).
• 2012 – Blanca Antepara, giza eskubideen aldeko arabar aktibista (j. 1923).

Mundua

• 705 – Joan VI.a, Aita santua (j. c. 655).
• 782 – Kōnin enperadorea, Japoniako 49. enperadorea (j. 709).
• 1055 – Konstantino IX.a, Bizantziar Inperioko enperadorea.
• 1494 – Domenico Ghirlandaio, italiar Pizkundeko margolaria (j. 1449).
• 1495 – Pedro González de Mendoza, gaztelar apaiza, Calahorrako eta La Calzadako apezpikua (j. 1428).
• 1551 – Pero Mexia, Pizkunde garaiko idazle, historialari eta humanista (j. 1497).
• 1641 – Franciscus Gomarus, Teologia-irakasle kalbinista (j. 1563).
• 1748 – Johann Bernoulli, suitzar matematikaria, mediku eta filologoa (h. 1748).
• 1775 – Prithvi Narayan Shah, Nepalgo erresumaren fundatzailea eta lehenengo erregea (j. 1722).
• 1801 – Domenico Cimarosa, italiar musikagilea (j. 1749).
• 1811 – Friedrich Nicolai, alemaniar idazlea (j. 1733).
• 1835 – Juan José Ruiz de Apodaca, espainiar noble eta militarra, Nafarroako erregeordea (j. 1754).
• 1837 – François Gérard, frantziar margolaria (j. 1770).
• 1874 – Gail Borden, estatubatuar asmatzailea (j. 1801).
• 1882 – Theodor Schwann, alemaniar zientzialaria (j. 1810).
• 1891 – Georges Eugène Haussmann, frantziar politikaria (j. 1809).
• 1906 - Maria Vos, nederlandar margolaria, bodegoietan aditua (j. 1824).
• 1923 – Konstantino I.a Greziakoa, Greziako erregea (j. 1868).
• 1928 – Thomas Hardy, britainiar idazlea (j. 1840).
• 1941 – Emanuel Lasker, alemaniar xake jokalaria, Munduko Xake Txapelduna (j. 1868).
• 1942 – Bernardino de Melgar, avilatar aristokrata, politikaria eta bildumagilea, Arrasaten (j. 1864).
• 1944 – Galeazzo Ciano, italiar buruzagi faxista (j. 1903).
• 1945 – Ada Negri, italiar idazlea (j. 1870).
• 1952 – Jean de Lattre de Tassigny, frantziar militarra (j. 1889).
• 1955 – Rodolfo Graziani, italiar mariskala (j. 1882).
• 1966 –
  • Alberto Giacometti, suitzar eskultore, margolari eta marrazlea (j. 1901).
  • Lal Bahadur Shastri, Indiako lehen ministroa (j. 1904).
• 1969 – Richmal Crompton, ingeles eleberrigilea (j. 1890).
• 1983 – Nikolai Podgorni, sobietar estatu-gizona (j. 1903).
• 1988 – Isidor Isaac Rabi, estatubatuar fisikaria, 1944ko Fisikako Nobel saria (j. 1898).
• 1991 – Carl David Anderson, estatubatuar fisikaria, 1936ko Fisikako Nobel Saria (j. 1905).
• 1993 – Lilian Harrison, argentinar igerilaria, Rio de la Plata igerian zeharkatu zuen lehen pertsona (j. 1904).
• 1995 – Roque Esteban Scarpa, txiletar idazlea (j. 1914).
• 2001 – Dorothy M. Horstmann, estatubatuar epidemiologo, birologo eta pediatra (j. 1911).
• 2002 – Henri Verneuil, armeniar-frantziar zinema zuzendaria (j. 1920).
• 2003 –
  • Mickey Finn, ingeles bateria-jotzailea, T. Rex taldeko kidea (j. 1947).
  • Maurice Pialat, frantziar zinema-zuzendari eta gidoigilea (j. 1925).
• 2005 – Spencer Dryden, estatubatuar bateria-jotzailea, Jefferson Airplane taldeko kidea (j. 1938).
• 2007 – Donald Osterbrock, estatubatuar astronomoa (j. 1924).
• 2008 – Edmund Hillary, zeelandar mendizalea, Everestera Tenzing Norgayekin igo zen lehenengo alpinista (j. 1919).
• 2010 –
  • Miep Gies, Otto Heinrich Franken familia naziengandik izkutatzen lagundu zuen emakumea (j. 1909).
  • Éric Rohmer, frantziar zinemagile, idazle, kazetari eta kritikaria (j. 1920).
• 2012 – Fatima al-Aqel, yemendar ekintzailea (j. 1957).
• 2013 –
  • Anna Lizaran, kataluniar aktorea (j. 1944).
  • Mariangela Melato, italiar antzezlea (j. 1941).
  • Aaron Swartz, estatubatuar programatzaile, enpresa-sortzaile, idazle, ekintzaile politiko eta Interneteko hacktibista (j. 1986).
• 2014 –
  • Zoltán Pál Dienes, hungariar matematikaria, matematikaren didaktikan egindako ekarpenengatik ezaguna (j. 1916).
  • Ariel Sharon, Israelgo lehen ministroa (j. 1928).
• 2015 – Anita Ekberg, suediar aktore eta modeloa (j. 1931).
• 2016 – Rafael Usón, espainiar kimikaria (j. 1926).
• 2019 – Michael Atiyah, britainiar matematikaria (j. 1929).
• 2020 – Estefanía Chávez Barragán, mexikar arkitektoa, hirietako arazoetan eta irakaskuntzan genero-ikuspegia txertatzen aitzindaria (j. 1930).
• 2021 –
  • Lloyd Cowan, britainiar atleta, 110 eta 400 metro hesietan espezializatua, eta entrenatzailea (j. 1962).
  • Iker Larrauri, mexikar museologoa, antropologoa, arkitektoa eta artista plastikoa (j. 1929).
• 2022 –
  • Anatoli Aliabiev, errusiar biatleta (h. 2022).
  • David Sassoli, italiar kazetari eta politikaria, Europako Parlamentuko presidentea (j. 1956).
  • Ernest Shonekan, Nigeriako estatuburua (j. 1936).
• 2023 – Carole Cook, estatubatuar aktorea (j. 1924).
• 2024 –
  • Juri Solomin, errusiar aktore eta zuzendaria (j. 1935).
  • Gloria Zuazola, Uruguaiko euskal komunitateko kidea (j. 1966).

Sehaska egutegiko izendegia: Altzai, Altzagarate, Haltz/Haltza eta Ezker/Ezkerra.