Urtarrilaren 13

Euskal Herria

• 1979 –:
  • ETAk, bi goardia zibil erail zituen Azpeitian.
  • Batallon Vasco Españoleko bi gizonek Jose Manuel Pagoaga 'Peixoto' ETAren errefuxiatua tirokatu eta larri zauritu zuten Donibane Lohizunen.
• 1981 – Kioskoetara El Pensamiento Navarroren azken alea alea atera zen. 1897ko urriaren 17an "La Lealtad Navarra" ren ondorengo moderno gisa sortu zen egunkari karlista.

Mundua

• 1535 – Inprenta debekatu zuen Frantziako errege Frantzisko I.ak.
• 1822 – Greziako banderaren diseinua onartu zen.
• 1874 – Tompkins plazako matxinada.
• 1898 – Émile Zola idazleak J'accuse…! artikuluarekin Dreyfus afera azaleratu zuen.
• 1915 – Avezzanon (Italia) izandako lurrikaran 29.800 lagun hil ziren.
• 1935 – Sarren (g.e. Alemanian) egindako galdeketan, boto emaileen %90,3 Alemania Naziarekin bat egitearen alde agertu zen.
• 1953 – Josip Broz Tito Yugoslaviako presidente izendatu zuten.
• 1964 – Karol Wojtila (geroago Joan Paulo II.a aita santua izango zena) Krakoviako artzapezpiku izendatu zuten.
• 1974 – Dallas-Fort Worth nazioarteko aireportua bidaia komertzialetarako ireki zen. Munduko bigarren aireporturik erabiliena izatera iritsi zen.
• 1991 – SESBeko tropek Vilniusen elkartutako lituaniar independentisten aurka egindako erasoan 14 lagun hil eta 1.000tik gora zauritu zituzten.
• 2001 – Richter eskalan 7.6 graduko lurrikara El Salvadorren. 800 hildako eta milaka pertsona etxerik gabe utzi zituen.
• 2011 – Australiako Queensland estatuko uholdeetan hamabost pertsona hil ziren. Brisbanen ehundaka pertsona euren etxeetatik atera behar izan zituzten.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

Mundua

• 1910 – Irrati publikoko lehen transmisioa egin zen New Yorkeko Metropolitan antzokitik.

Euskal Herria

• 2007 – Berako eta Lesakako 3 mendizale hil ziren Pirinioetan eskalatzen ari zirenean: Luis Mari Pikabea Zubieta, Xabier Zubieta Erkizia eta Xabier Saralegi Alzate.

Mundua

Euskal Herria

• 1758 – Valentin Salhakoa, lapurtar itsasontzi kapitaina eta sail jenerala (h. 1841).
• 1835 – Frantzisko Petrirena Rekondo, Xenpelar, gipuzkoar bertsolaria (h. 1869).
• 1840 – Gumersindo Vicuña, bizkaitar politikari, matematikari, ingeniari eta irakaslea, Habanan (h. 1890).
• 1888 – Enrique Eguren, arabar zientzialaria (h. 1944).
• 1916 – Federico Zabala, gipuzkoar historialaria eta politikaria (h. 1993).
• 1919 – Iñasi Illarramendi, gipuzkoar erraketista. (h. 2005)
• 1941 – Francisco Javier Hernández Arnedo, nafar apaiz agustindar errekoletoa, Tianguáko apezpikua.
• 1943 – Juan Jose Pujana, EAJeko bizkaitar politikaria (h. 2022).
• 1945 – Joxe Iriarte, Bikila, gipuzkoar politikaria eta euskal idazlea.
• 1947 –
  • Jose Ramon Beloki, gipuzkoar kazetari eta politikari jeltzalea.
  • Francisco Pérez González, espainiar artzapezpikua, Iruñeko artzapezpiku eta Tuterako apezpikua.
• 1948 – Mario Onaindia, euskal herritar politikari sozialista, idazlea eta ETAkide izandakoa (h. 2003).
• 1954 –
  • Maite Bastos, gipuzkoar aktorea.
  • Philippe Bergeroo, lapurtar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1955 – José María Astarbe, gipuzkoar futbolaria.
• 1964 – Josu Anuzita, bizkaitar futbolari ohia.
• 1967 – Manu Aierdi, gipuzkoar ekonomialari eta politikaria, Napar Buru Batzarreko lehendakaria.
• 1975 – Unai Apeztegia, nafar pilotaria.
• 1978 – Philippe Bidabé, lapurtar errugbilari ohia.
• 1979 –
  • Hasier Oleaga, euskal bateria-jotzailea.
  • Gorka Otxoa, euskal aktore eta umorista.
• 1986 – Jaime Zumalakarregi, bizkaitar futbolaria.
• 1988 – Karmele Mitxelena, gipuzkoar irakaslea eta idazlea.
• 1989 – Olatz Mitxelena, gipuzkoar idazlea, itzultzailea, zutabegilea eta irakaslea.
• 1991 – Judit Muñoz, bizkaitar matematikaria eta ikertzailea.
• 1993 – Nahikari Rodríguez, bizkaitar aktorea eta abeslaria.
• 1994 – Jon Ander Amelibia, bizkaitar futbolaria.
• 1997 – José Manuel García Maurin, nafar futbolaria.
• 1998 – Manu Quijera, nafar atleta, xabalina jaurtiketan aditua.

Mundua

• 915 – Al-Hakam II.a, Kordobako bigarren omeiar kalifa (h. 976).
• 1333 – Henrike II.a Gaztelakoa, Gaztelako erregea (h. 1379).
• 1566 – Maria Brunswick-Lüneburgekoa, Bruswick-Wolfenbütteleko printzesa eta Saxonia-Lauenburgeko dukesa ezkontidea (h. 1626).
• 1596 – Jan van Goyen, herbehereetar pintorea eta marrazkilaria (h. 1656).
• 1724 – Sofia Antonieta Brunswick-Wolfenbüttelekoa, alemaniar dukesa (h. 1802).
• 1759 – José Aznárez Navarro, espainiar politikaria (h. 1837).
• 1808 – Jørgen Roed, Danimarkako Urre Aroko erretratu egile margolaria (h. 1888).
• 1810 – Ernestine Rose, idazlea, sufragista eta feminista (h. 1892).
• 1836 – Giuseppe Abbati, italiar margolaria (h.1868).
• 1844 – Joaquín Rucoba, espainiar arkitektoa (h. 1919).
• 1858 –
  • Edmond Aman-Jean, frantziar margolari sinbolista (h. 1936).
  • Oskar Minkowski, alemaniar fisiologo eta patologoa (h. 1931).
• 1859 – Kostis Palamas, greziar poeta (h. 1943).
• 1864 – Wilhelm Wien, alemaniar fisikaria, 1911ko Fisikako Nobel Saria (h. 1928).
• 1878 – Vasili Xulgin, Ukrainan jaiotako errusiar identifikazioko politikari, filosofo eta kazetari kontserbakorra (h. 1976).
• 1893 – Chaïm Soutine, lituaniar margolaria (h. 1943).
• 1899 – Lev Kulexov, sobietar zinema teoriko eta pedagogoa, sobietar zinemaren aitzindarietakoa (h. 1970).
• 1900 –
  • Gertrude Mary Cox, estatubatuar estatistikaria (h. 1978).
  • Elena Mederos, giza eskubideen defendatzailea eta emakumeen eskubideen aldeko aktibista kubatarra (h. 1981).
• 1901 –
  • A. B. Guthrie Jr., estatubatuar idazlea (h. 1991).
  • Carmen Prieto Rouco, galiziar idazle, poeta eta antzerkigilea (h. 1977).
• 1902 – Raymond Ruyer, frantziar filosofoa (h. 1987).
• 1904 – Nathan Milstein, ukrainar-estatubatuar biolinista (h. 1992).
• 1905 – Kay Francis, estatubatuar aktorea (h. 1968).
• 1906 – Zhou Youguang, txinatar bankari, hizkuntzalari, hizkuntzalari, sinologo eta argitaratzailea, mandarineraren transliterazioa egiteko sistemaren asmatzailea eta 111 urte bizi izandakoa (h. 2017).
• 1914 – Jijé, belgikar komikigile eta marrazkilaria (h. 1980).
• 1916 – Senedu Gebru, etiopiar irakasle, idazle eta politikaria, Etiopiako lehen emakume parlamentaria (h. 2009).
• 1919 – Robert Stack, estatubatuar aktorea (h. 2003).
• 1924 –
  • Paul Feyerabend, austriar filosofoa (h. 1994).
  • Roland Petit, frantziar dantzaria eta koreografoa (h. 2011).
• 1925 –
  • Martha Hildebrandt, perutar hizkuntzalaria eta politikaria (h. 2022).
  • Ron Tauranac, angloaustraliar ingeniari eta autoen-diseinatzailea (h. 2020).
• 1926 –
  • Michael Bond, britaniar idazlea (h. 2017).
  • Melba Liston, estatubatuar tronboijolea, konpositorea eta jazz eta blues moldatzailea (h. 1999).
• 1927 –
  • Frank Aranguren, AEBetako Marineen Gorputzean aritu zen eusko-estatubatuarra (h. 2013).
  • Sydney Brenner, hegoafrikar biologoa, 2002ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2019).
• 1930 –
  • Roman Cieślewicz, ukrainar margolaria (h. 1996).
  • Waltraut Seitter, Alemanian astronomia katedra bat eduki zuen lehen emakumea (h. 2007).
• 1938 –
  • Jean Cabut, Cabu, frantziar marrazkigilea (h. 2015).
  • Gregorio Peces-Barba, espainiar politikaria eta abokatua (h. 2012).
• 1940 – Edmund White, estatubatuar idazlea, maitasun homosexuala jorratzen duena.
• 1941 – Pasqual Maragall, Kataluniako Generalitateko 127. Presidentea.
• 1947 – Carles Rexach, kataluniar futbolari ohi eta entranatzailea.
• 1948 – Mimí Pons, argentinar vedette eta aktorea.
• 1949 – Fausto Bertoglio, italiar txirrindulari ohia.
• 1952 – Sonia Petrovna, frantziar aktore eta dantzaria.
• 1954 – Trevor Rabin, hegoafrikar musikaria.
• 1957 – Lorrie Moore, estatubatuar idazlea, bere umorezko istorio laburrengatik ezaguna.
• 1959 – Gilmar Rinaldi, brasildar futbolari ohia.
• 1960 –
  • Eric Betzig, estatubatuar fisikaria, 2014ko Kimikako Nobel Saria.
  • Goddess Bunny, estatubatuar artista, drag queen, aktore eta modeloa (h. 2021).
  • Olga Vasilieva, errusiar historialaria eta politikaria.
• 1964 – Penelope Ann Miller, estatubatuar aktorea.
• 1966 –
  • Patrick Dempsey, estatubatuar aktore eta auto lasterketako gidaria.
  • Maria de la Pau Janer, katalanezko mallorcar idazlea.
• 1969 –
  • Stephen Hendry, eskoziar snooker jokalari eta esataria, aro modernoko snooker jokalaririk arrakastatsuena.
  • Augusto Ibáñez, Titín III.a, errioxar pilotari ohia.
• 1970 –
  • Marco Pantani, italiar txirrindularia, historiako igotzailerik onenetakoa (h. 2004).
  • Shonda Rhimes, estatubatuar gidoilari, film-zuzendari eta ekoizlea.
• 1971 – Aleksandar Kitinov, mazedoniar tenislari ohia.
• 1972 – Vitali Stxerbo, bielorrusiar gimnasta.
• 1973 –
  • Juan Diego Flórez, perutar tenorea.
  • Raquel Sánchez-Silva, espainiar kazetaria eta telebista aurkezlea.
• 1974 –
  • Roberto Rosmaninho Mariz, portugaldar elizgizona.
  • Antonio Prieto Lucena, espainiar elizgizon eta irakaslea.
• 1976 –
  • Magno Alves, brasildar futbolaria.
  • Michael Peña, mexikar jatorriko estatubatuar aktore eta musikaria.
• 1977 – Orlando Bloom, ingeles aktorea.
• 1978 – Paulo César Tinga, brasildar futbolari ohia.
• 1980 –
  • Akira Kaji, japoniar futbolari ohia.
  • María de Villota, espainiar auto gidaria (h. 2013).
• 1981 – Luis Zubeldía, argentinar futbolari ohia eta futbol entrenatzailea.
• 1984 – Kepa Blanco, euskal jatorriko ekuatoreginear futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1986 – Josefine Preuß, alemaniar aktorea.
• 1990 – Kheira Hamraoui, frantziar futbolaria.
• 1991 – Goo Hara, hegokorear abeslari eta aktorea (h. 2019).
• 1997 – Egan Bernal, kolonbiar txirrindularia.

Euskal Herria

• 1785 – Frantzisko Xabier Munibe, euskal idazle eta musikagilea (j. 1729).
• 1884 – Jose Juan Santesteban, donostiar musikaria eta konposatzailea (j. 1809).
• 1914 – Valentin Zubiaurre Urionabarrenetxea, bizkaitar musikagilea, Madrilen (j. 1837).
• 1960 – Javier Ziga, nafar margolari eta politikaria (j. 1877).
• 1988 – José María Peña, euskal herritar futbolari eta atleta (j. 1895).
• 2005 – Sorne Unzueta, Utarsus, euskal idazlea (j. 1900).
• 2007an, Pirinioetako Taillon mendia eskalatzen ari zirela, amilduta:
  • Luis Mari Pikabea Zubieta, nafar alpinista (j. 1973).
  • Xabier Zubieta Erkizia, nafar alpinista.
  • Xabier Saralegi Alzate, nafar alpinista.
• 2011 – Maria Josefa Navascues, Pepita, gipuzkoar erraketista (j. 1924).
• 2012 – Juan Antonio Usparitza, bizkaitar medikua, DYA errepide sorospen erakundearen sortzailea (j. 1919).
• 2016 – Ignacio Salas, bizkaitar kazetaria, San Pedro del Pinatarren (j. 1945).
• 2017 – Miren Arantzazu Goñi, gipuzkoar etnografoa (j. 1925).

Mundua

• 703 – Jitō enperatriza, Japoniako 41. monarka (j. 645).
• 839 – Karlos III.a Gizena, Karolingiar Inperioko enperadorea (j. 839).
• 1151 – Suger, frantziar fraide, politikari eta historialaria.
• 1228 – Yvette Huykoa, kristau profeta eta anakoreta.
• 1599 – Edmund Spenser, ingeles poeta.
• 1625 – Jan Brueghel Zaharra, flandestar margolaria (j. 1568).
• 1642 – Sofia Edviga Brunswick-Lüneburgekoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa eta Nassau-Dietzeko kondesa ezkontidea (j. 1592).
• 1654 – Jacques Lemercier, frantziar arkitektoa eta eskultorea.
• 1691 – George Fox, kuakero sektaren sortzailea (j. 1624).
• 1717 – Maria Sibylla Merian, alemaniar naturalista, esploratzailea eta margolaria (j. 1647).
• 1797 – Elixabete Kristina Brunswick-Lüneburg-Bevernekoa, Prusiako erregina ezkontidea (j. 1715).
• 1861 – Karlos Luis Borboikoa, Karlos VI.a izenarekin Karlismoaren Espainiako tronurako errege-nahia (j. 1818).
• 1864 – Stephen Foster, Estatubatuar Musikaren Aita, estatubatuar musikagilea (j. 1826).
• 1871 – Henriette d'Angeville, Mont Blanc gailurrera iritsi zen bigarren emakumea (j. 1794).
• 1875 – Sebastian Gabriel Borboikoa, Espainia eta Portugalgo infantea (j. 1811).
• 1885 – Schuyler Colfax, AEBetako 17. presidenteordea (j. 1823).
• 1892 – Daniel Weisweiller, alemaniar jatorriko espainiar finantza-gizona (j. 1814).
• 1894 – William Waddington, Frantziako lehen ministroa (j. 1826).
• 1896 - Jane Elizabeth Jones, estatubatuar sufragista, abolizionista eta feminismoaren lehen olatuaren aitzindaria (j. 1813).
• 1906 – Aleksandr Stepanovitx Popov, errusiar fisikaria eta ingeniaria (j. 1859).
• 1909 – Eva Bonnier, suediar margolari eta filantropoa (j. 1857).
• 1923 – Alexandre Ribot, Frantziako lehen ministroa (j. 1842).
• 1928 – Mara Buneva, bulgariar-mazedoniar nazionalista (j. 1902)
• 1929 – Wyatt Earp, estatubatuar pistolaria, jokalaria eta polizia ofiziala (j. 1848).
• 1941 – James Joyce, irlandar idazlea, XX. mendeko ingelesezko idazle garrantzitsuenetakoa (j. 1882).
• 1943 – Sophie Taeuber-Arp, suitzar artista, margolari, eskultore, diseinatzaile, arkitekto eta dantzaria (j. 1889).
• 1949 –
  • Aino Aalto, finlandiar diseinatzaile eta arkitektoa, Finlandiako arkitekturaren aitzindaria (j. 1894).
  • Inés Echeverría, txiletar eleberrigile, saiogile eta kazetaria (j. 1868).
• 1956 – Lyonel Feininger, alemaniar-estatubatuar margolaria eta marrazkilaria (h. 1956).
• 1963 – Sylvanus Olympio, Togoko lehen presidentea, estatu kolpean eraila (j. 1902).
• 1964 – Felisberto Hernández, uruguaitar idazlea (j. 1902).
• 1974 – Salvador Novo, mexikar idazlea (j. 1904).
• 1978 – Hubert Humphrey, estatubatuar politikaria (j. 1911).
• 1986 – Abdul Fattah Ismail, Hego Yemengo estatuburua (j. 1939).
• 1988 – Chiang Ching-kuo, Taiwango presidentea (j. 1910).
• 1992 – Henri Queffelec, frantziar idazlea (j. 1910).
• 1993 –
  • Mozart Camargo Guarnieri, brasildar musikagilea (j. 1907).
  • Edivaldo Martins Fonseca, brasildar futbolaria (j. 1962).
  • René Pleven, Frantziako lehen ministroa (j. 1901).
• 1996 – Aliou Mahamidou, Nigerreko lehen ministroa (j. 1947).
• 2002 – José María Sánchez-Silva, espainiar idazle eta kazetaria (j. 1911).
• 2006 – Mary Kenner, estatubatuar asmatzailea (j. 1912).
• 2009 – Patrick McGoohan, irlandar-estatubatuar aktorea (j. 1928).
• 2010 – Maruxa Orxales, galiziar idazlea.
• 2015 – José Luis Moro, espainiar marrazkilaria (j. 1926).
• 2017 –
  • Antony Armstrong-Jones, lehen Snowdoneko Kondea, britainiar argazkilari eta zinemagilea, Margarita printzesaren senarra (j. 1930).
  • Horacio Guarany, argentinar abeslari, konpositore eta idazlea (j. 1925).
• 2020 – Isabel-Clara Simó, kataluniar idazle, filosofo, irakasle eta kazetaria (j. 1943).
• 2021 –
  • Siegfried Fischbacher, Siegfried & Roy bikoteko alemaniar-estatubatuar aktore eta ilusionista (j. 1939).
  • Bernd Kannenberg, alemaniar atleta, 50 kilometro ibilketa proban aditua (j. 1942).
  • Joël Robert, belgikar motoziklista, sei aldiz moto-kros munduko txapelduna (j. 1943).
  • Philip Tartaglia, eskoziar apezpiku katolikoa (j. 1951).
• 2023 – Klas Lestander, suediar biatleta (j. 1931).
• 2024 – Stephen Laybutt, australiar futbolaria (j. 1977).

• Sehaska egutegiko izendegia: Ioritz/Joritz eta Lontxo/Lontzi.