ભાવનગર નવા બંદર

કાળુભાર અને ઘેલો નદી પર બાંધવામાં આવેલા માટીયાળ પાળાઓ અને આડ-બંધોને કારણે ખાડીમાં ના વહેણને અસર થવાથી જુના બંદરના કાંપ વડે પુરાણ થવાની પ્રક્રિયા ઝડપી બની હતી. એથી ભાવનગર રજવાડાને નવું કાયમી બંદર ઉભું કરવાની જરૂરીયાત અનુભવાતા આ બંદરનું બાંધકામ જુલાઈ ૧૯૩૭માં ભાવનગર રજવાડાના પી.ડબલ્યુ.ડી. ખાતા દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતુ ^[૨]. 1947 ના વરસ દરમ્યાન ભાવનગર બંદરને ભાવનગર રાજ્ય ભારતીય સંઘમાં ભળી જવાના કારણે નવરચિત સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યના બંદર વિભાગ હસ્તક તબદીલ કરવામાં આવ્યું હતું ^[૨]. ૧૯૪૯માં સૌરાષ્ટ્ર રાજ્ય તરફથી આ બંદરનું કાંપને લીધે પુરાણ થઈ જતું હોવાની સમસ્યાના ઉપાય માટે સર બ્રુસ વ્હાઈટ, વોલ્ફ બેરી એન્ડ પાર્ટનર્સ નામની એન્જીનીયરીંગ સલાહકાર સંસ્થાનો સંપર્ક રકવામાં આવ્યો^[૨]. ૧૯૫૨માં આ એન્જીનીયરીંગ સલાહકાર સંસ્થાએ વિગતવાર અભ્યાસ-પત્ર સાથે પોતાના સૂચનો સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યને સોંપ્યા. જેના જવાબમાં ૧૯૫૫માં સૌરાષ્ટ્ર રાજ્ય તરફથી એમને વિગતવાર નક્શાઓ અને સ્પેશીફીકેશન તૈયાર કરવાનું કહેવામાં આવ્યું^[૨] અને પછી એના આધારે ટેન્ડર-પ્રક્રીયા શકરૂ કરવામાં આવી ^[૨]. લોક-ગેટ બનાવવાનું કામ જુલાઈ ૧૯૫૭માં શરૂ કરવામાં આવ્યું^[૨] અને ઓગષ્ટ ૧૯૬૧માં ૯૬ લાખ રૂ. ના ખર્ચે લોક-ગેટ કાર્ય કરતો થઇ ગયો^[૨].

ભાવનગર નવા બંદર પર ૨૭૦ મીટર લાંબી અને ૧૨.૮ મીટર પહોળો કોંક્રીટનો બનેલો ધક્કો અસ્તિત્વમાં છે. લોક-ગેટની સગવડને કારણે કોઇ ભરતી-ઓટની સમસ્યા નડતી નથી અને ધક્કા પર લાંગરેલા વહાણોને તરતા રહેવા માટે સતત ૪ મીટર જેટલી પાણીની ઉંડાઇ મળી રહે છે. મોટી ભરતી ભાવનગર વિસ્તારના ભરતીના સમયપત્રક કરતા ઓછામાં ઓછી ૨૨ મીનીટ જેટલી વહેલી જોવા મળે છે^[૧]. કોઇપણ વહાણને ધક્કા પર લાંગરવા આવતા પહેલા બંદર પર આવેલી લોક-ગેટની વ્યવસ્થામાંથી પસાર થવું પડે છે. લોક-ગેટની રચના વધુમાં વધુ ૧૯.૮ મીટર પહોળા અને ૧૪૩.૮ મીટર લાંબા વહાણોને પસાર થવા દઇ શકે એ પ્રકારની છે પણ મળવાપાત્ર પાણીની ઉંડાઇ ૪ મિટર જેટલી છે. નોર્થ ક્વેનું તળ ૧૪૧ મીટર હોવાથી બેકઅપ અને સ્ટોરેજ પુરતા પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ છે^[૧].

બંદરનો ઘેરાવો ૨ લાખ ચોરસ મીટર છે^[૩]. હાલમાં બંદરની કાર્ગો હેન્ડલીન ક્ષમતા પાંચ લાખ ટન છે^[૩]. બંદર પર કુલ પંદર પ્લેટફોર્મ આવેલા છે^[૩]. મહદ અંશે કોલસાનું પરિવહન થતું હોવાથી કોલસાની રજકણો દ્વારા પ્રદુષણના ફેલાય એ માટે થઈને આ બંદર પર ડસ્ટ સપ્રેશન સીસ્ટમ પણ વિકસાવવામાં આવેલી છે^[૩].

1. ગુજરાત મેરીટાઇમ બોર્ડની વેબસાઇટ પર ભાવનગર નવા બંદરની માહિતિ સંગ્રહિત ૨૦૧૫-૧૨-૨૦ ના રોજ વેબેક મશિન