Թանասիս Ապարտիս
Թանասիս Ապարտիս (հուն․՝ Θανάσης Απάρτης, հոկտեմբերի 24, 1899[1][2][3], Իզմիր, Զմյուռնիայի սանջակ, Այդինի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն[1][4] - ապրիլի 1, 1972[2], Աթենք, Հունաստան[4]), 20-րդ դարի հույն քանդակագործ, Հունաստանում։ Հունաստանում է գտնվում նրա կերտած Օգյուստ Ռոդենի քանդակը։
.svg){kind=small}
Կենսագրություն
Թանասիս Ապարտիսը ծնվել է 1899 թվականի հոկտեմբերի 24-ին փոքրասիական Զմյուռնիա քաղաքում։ Զմյուռնիայի մեծ հրդեհից հետո Ապարտիսի ընտանիքը հազարավոր հույն փախստականների հետ միասին հաստատվեցին Աթենքում։ Փոքր տարիքում Ապարտիսը գնում է Փարիզ, որտեղ Ելենա Վենիզելի ֆինասնական աջակցությամբ սկսել է սովորել Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոցում (Փարիզ)՝ (Ecole Superiere des Beaux Arts) քանդակագործ Bouchard-ի մոտ։
Այնուհետև նա նախընտրեց կատարելագործել իր հմտությունները Ժյուլիանի ակադեմիայում (Académie Julian) և Գրանդ Շոմեր ակադեմիայում (Académie de la Grande Chaumière), քադակագործներ Պոլ Լանդովսկիի և Էմիլ Անտուան Բուրդելի (Antoine Bourdelle) մոտ, ովքեր մեծ ազդեցություն են ունեցել Ապարտիսի արվեստ վրա։
Ապարտիսը ընդհանուր հաշվով Փարիզում աշխատել է 32 տարի, երկու ժամանակահատվածներում (1919—1940 և 1945—1956): 1940 թվականին նա վերադառնում է Հունաստան։ 1961 թվականին նրա երկրորդ փարիզյան այցից հետո դասավանդել է Աթենքի գեղարվեստի դպրոցում։ 1967 թվականին Ապարտիսը ընտրվել է Փարիզի գեղարվեստի ակադեմիայի անդամ։ Ապարտիսը եղել է Պատվո լեգեոնի (Ֆրանսիա, 1939) և Հունական Ֆենիքսի շքանշանակիր (Հունաստան, 1960)[5]։
Ապարտիսը բազմիցս ներկայացրել է իր քանդակները խմբակային և անհատական ցուցահանդեսներում։ 1950 թվականին Վենետիկի Բիենալեի ժամանակ ներկայացրել է Հունաստանը։ Քանդակագործը մահացել է 1972 թվականի ապրիլի 1-ին՝ Աթենքում։
Աշխատանքներ
Ապարտիսի աշխատանքների վրա ազդեցություն են ունեցել 6-րդ դարի եգիպտական և հունական քանդակները, Ռոդենի և նրա ուսուցչի՝ Բուրդելի ակնհայտ ազդեցությամբ է ստեղծվել կիսանդրիների քանդակների շարք, որոնք այժմ կանգնեցված են Աթենքում՝ մեծամասնությունը բաց երկնքի տակ[6] և հունական այլ քաղաքներում։ Նրա աշխատանքների օրինակները, որոնց բնորոշ է ռեալիզմը և դինամիզմը, արտահայտված են հետևյալ կիսանդրիներում.
- Յանիս Պսիխարիս (1927)
- Օսիդեյ Անդրուցով (1936), մարմարե կիսանդրի, Աթենքի Մարսյան դաշտում[7]
- Նիկոս Կազանձակիս, բրոնզե կիսանդրի, Աթենքի մշակութային կենտրոնի պարտեզում։ Կիսանդրու բացումը կայացել է 2013 թվականին[8]
- Անգելոս Սիկելիանոս (1955), բրոնզե կիսանդրի, Աթենքի Սկուզե հրապարակում[9]
- Դիմիտրիոս Միրտոպուլոս, բրոնզե կիսանդի, Աթենքի կոնսերվատորիայի զբոսայգում[10][11]
- Զորավար Սպիլիոտոպուլոսի բրոնզե կիսանդրի, Աթենքում Սուրբ Ֆոմի հրապարակ[12]։
Նրա մյուս հուշարձանների շարքին են պատկանում ՝ «Աթենքի ժպիտը» (Հունաստանի բանկ), «Անհայտ ծովահեն» (Քիոս, 1958)[13], «Անդրեաս Լասկարատոս» (Կեֆանիլյա), «Զմյուռնիայի քրիզոստոմոսը» (Զմյուռնիա)[14], «Զմյուռնիայի քրիզոստոմոսը» (Սալոնիկ, 1960)[15], «Մարիա Թերեզա» (1937, Հունաստանի պետական բանկ), «Եփեբ» (1940), «Մայր ու աղջիկ» (գիպս, 1952), «Շան ծագ» (1955) Աթենքի ազգային պատկերասրահում և այլն[16]։
Ճանաչում
Քննադատ Է. Ստեֆանիդիսը գրում է.
 | Ապարտիսը, Միխալիս Տոմպրոսի հետ միասին, այն քանդակագործներից են, ովքեր Հունաստան բերեցին Փարիզի գեղարվեստական նոր ոգին և վճռականորեն ազդեցին հունական քանդակագործների նոր սերնդի վրա։ |  |
Ապարտիսը իր կյանքի և արվեսրի մասին «Արևելքից արևմուտք» վերնագրով գիրք է գրել (հուն․՝ Από την Ανατολή στη Δύση), որը միչ օրս ունեցել է մի քանի հրատարակում[18]։
Աթենքի Կալիտեայի մշակույթր ենտրոնը, որտեղ նա ապրել է, կրում է իր անունը (հուն․՝ Πολιτιστικό Κέντρο «Θανάσης Απάρτης»)[19]:
Աղբյուրներ
- Λυδάκης, Στέλιος (1981). Οι Έλληνες Γλύπτες – Η νεοελληνική γλυπτική: ιστορία – τυπολογία – λεξικό γλυπτών, τομ 5,. Αθήνα: Μέλισσα. σελ. 274 - 276.
- «ΕΛΛΑΣ» 1998, στο Η ιστορία και ο πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους από τις απαρχές μέχρι σήμερα, τόμος 2ος, σελ. 604, Πάπυρος, Αθήνα.