Կազմակերպված հանցագործություն

Կազմակերպված հանցագործությունը չափազանց բարդ երևույթ է, քանի որ կան տարբեր մոտեցումներ նրա հիմնական կառուցվածքային տարրերի ամրագրման նորմատիվ և վարդապետական հասկացություններում^[1]։ Նման վճիռների քանակը պայմանավորված է նրանով, որ ոչ մի ձևակերպում չի կարող ծածկել բոլոր կազմակերպված հանցագործություննեի տեսակները, հաշվի առնելով նրանց միջև առկա տնտեսական, տարածաշրջանային և էթնիկական տարբերությունները^[2]։

ԱՄՆ-ում

Պատմականորեն, կազմակերպված հանցագործություն հասկացության սահմանման առաջին փորձերը, ինչպես նշում են Հերբերտը և Թրիտը, ԱՄՆ-ում կատարվել են 1950-1960-ական թվականներին, երբ Կոնգրեսի հանձնաժողովները սկսել են հայտնաբերել հասարակության մեջ կատարված գաղտնի հանցագործությունների ապացույցները^[3]։

Օյստեր-Բեյսկի հանձնաժողովը կազմակերպված հանցագործության դեմ պայքարում ներկայացրեց հետևյալ սահմանումը^[1]։

Կազմակերպված հանցագործությունը ինքնավերարտադրված հանցավոր դավադրության հետևանք է, որի նպատակն է հասարակության հաշվին ցանկացած միջոցով՝ ինչպես օրինական, այնպես էլ անօրինական ճանապարհով գերակա շահույթներ ստանալ։ Համաձայնության մեջ մասնակիցների կազմը կարող է տարբեր լինել, բայց որպես ամբողջություն դավադրությունը շարունակում է գոյություն ունենալ։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Organized crime is the product of a self-perpetuating criminal conspiracy to wring exorbitant profits from our society by any means - fair and foul, legal and illegal. Despite personnel changes, the conspiratorial entity continues.

— Combating Organized Crime. 1966. P. 19

1968 թվականի ԱՄՆ-ի փողոցներում կատարվող հանցագործության և անվտանգության հսկողության մասին օրենքը (անգլ.՝ Omnibus Crime Control and Safe Streets Act) ներկայացրել է մեկ այլ սահմանում^[1]՝

Կազմակերպված հանցագործությունը անօրինական ապրանքների մատակարարման և անօրինական ծառայությունների մատուցման հետ կապված խիստ կազմակերպված, կարգապահական ասոցիացիայի անդամների անօրինական գործունեությունն է, ներառյալ խաղային, մարմնավաճառության, ստրկատիրության, թմրամիջոցների, թրաֆիքինգի, արհմիության ռեկետիզացիայի և նմանատիպ կազմակերպությունների անդամների այլ անօրինական գործունեությունն է։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

'Organized crime' means the unlawful activities of the members of a highly organized, disciplined association engaged in supplying illegal goods and services, including but not limited to gambling, prostitution, loan sharking, narcotics, labor racketeering, and other unlawful activities of members of such organizations.

— Public Law 90-351, Title I, Part F (b)

Հետաքննությունների դաշնային բյուրոն ներկայացնում է կազմակերպված հանցավոր խումբը, որն ունի ձևավորված կառույց և նրա հիմնական նպատակն է անօրինական գործունեությունից եկամուտ ստանալ։ Այն իր դիրքը պահում է բռնության օգտագործմամբ և բռնության սպառնալիքով, ինչպես նաև պետական պաշտոնյաների կաշառակերությունը կամ շորթումը, որը, սովորաբար, մեծ ազդեցություն ունի այն մարդկանց վրա, որոնք բնակվում են տվյալ տարածքում, ընդհուպ մինչև ամբողջ երկրում^[1]։

Ռուսալեզու աղբյուրներում

Ըստ ռուսական աղբյուրների կազմակերպված հանցագործության որոշման փորձերը հայտնվել են նույնիսկ խորհրդային ժամանակներում։ Այդ ժամանակ համարվում էր, որ սոցիալիստական պլանային տնտեսությամբ երկրներում, ի տարբերություն բուրժուական երկրների, կազմակերպված հանցագործությունը գործում է օրենքի կողմից արգելվող տնտեսական գործունեությամբ, պետության վերահսկողությունից դուրս թողնելով և ստացված եկամուտները շորթելով^[4]։ Սակայն շուկայական տնտեսությունում գոյություն ունի ստվերային հատված, որը կազմակերպված հանցագործության հետ հայտնվում է ուշադրության կենտրոնում։

Ընդհանուր առմամբ խորհրդային ժամանակաշրջանի աղբյուրներում կազմակերպված հանցագործությունը գրեթե չի դիտարկվել, քրեաբանների քննարկման առարկան հիմնականում խմբային հանցագործության ավելի լայն երևույթն էր^[5]։

Արդի շրջանի աղբյուրներում ներկայացվում է կազմակերպված հանցագործության սահմանման մի քանի տեսակի մոտեցումներ։ Դոլգովան բացահայտում է հետևյալ հիմնական հատկանիշները, որոնք տարբեր գիտնականներ դնում են սահմանման հիման վրա^[6]՝

• Կազմակերպության մասնակիցների համախմբվածությունը արտացոլվում է քրեական կազմակերպությունների ստեղծման և գործունեության մեջ։
• Կայուն հանցավոր ընկերությունների մասսայականությունը, տարածվածությունը։
• Կազմակերպված հանցավոր խմբավորումների կողմից իրականացվող հանցագործությունների տեսակները և եղանակները։
• Միաժամանակ, զանգվածային և որոշակի գործողությունների իրականացումը։
• Հանցավոր գործունեությամբ զբաղվող կայուն խմբերի միջև տարածաշրջանային և միջտարածաշրջանային կապ։

Միջազգային կազմակերպությունների սահմանումներ

1980-ական թվականների վերջին և 1990-ական թվականների սկզբին կազմակերպված հանցագործության արդյունքում միջազգային կազմակերպությունները, մասնավորապես ՄԱԿ-ը, միացան դրա դեմ պայքարին։ Հանցագործության դեմ պայքարի համար կազմակերպված միջազգային սեմինարին, որը անցկացվոմ էր 1991 թվականի հոկտեմբերի 21-ից մինչև հոկտեմբերի 25-ը Սուզդալում, կազմակերպված հանցագործության դեմ պայքարողների կողմից առաջարկվել է հասկանալ մեծ խմբով կառավարվող հանցավոր գործունեությամբ շահադիտական շահերից դրդված և անօրինական քայլերի միջոցով՝ ինչպիսիք են ահաբեկումը, բռնությունը, կոռուպցիան, խոշոր չափերով հափշտակումը ստեղծում են սոցիալական վերահսկողության պաշտպանության համակարգը^[7]։

Միավորված ազգերի կազմակերպության Անդրազգային կազմակերպված հանցավորության դեմ կոնվենցիան^[8] «կազմակերպված հանցագործության» ընդհանուր սահմանումը չի տալիս։ Այն օգտագործում է օպերատիվ մոտեցում, որով որոշվում է համալիր երևույթը՝ կազմելով իր բաղադրիչ տարրերը^[9]։ Կոնվենցիան սահմանում է հետևյալ հասկացությունները, որոնք կազմում են կազմակերպված հանցագործության էությունը՝

ա)«Կազմակերպված հանցավոր խումբ» նշանակում է որոշակի ժամանակահատվածում գոյություն ունեցող երեք կամ ավելի անձանց կազմավորված խումբ։ Սույն կոնվենցիային համապատասխան այս հանցագործությունը կիրառվում է ճանաչված մեկ կամ ավելի ծանր հանցագործությունների կամ հանցագործությունների կատարման նպատակով, ուղղակի կամ անուղղակիորեն ֆինանսական կամ այլ նյութական օգուտ ստանալու համար,

բ)«Լուրջ հանցագործություն» նշանակում է հանցագործություն, որը պատժվում է ազատազրկմամբ, առավելագույնը չորս տարի ժամկետով կամ ավելի ծանր տուգանքով,

գ)«Կառուցվածքային խումբ» նշանակում է այնպիսի խումբ, որը պատահականորեն ձևավորված չէ հանցագործության անմիջական գործողության համար, որի անդամների դերը պարտադիր չէ, որ պաշտոնապես սահմանվի, անդամության շարունակականությունը պայմանավորված է կամ ստեղծվում է զարգացած կառուցվածք։

— ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի 2 հոդվածը անդրազգային կազմակերպված հանցավորության դեմ

Դրանից ելնելով Դոլգովան տվել է հետևյալ սահմանումը՝ կազմակերպված հանցագործությունը կազմակերպված հանցախմբերի հարաբերությունների և գործունեության բարդ համակարգ է^[10]։

Մաֆիա տերմինի մասին

Գրականությունում «մաֆիա» տերմինը օգտագործվում է ընդհանրապես կազմակերպված հանցագործության, հանցավոր կազմակերպության կամ անօրինական գործունեության մեջ ներգրավված անձանց գաղտնի համայնքին անրադառնալու համար^[11]։

«Մաֆիա» տերմինը կարող է նշանակել նաև հատուկ քրեական կազմակերպություն, որը ծագել է Սիցիլիայի ստորգետնյա հակաֆրանսիական զինված ընդդիմության շարժման հիման վրա և գոյություն ունի դեռևս 1282 թվականից (կարգախոս՝ «Morte alla Francia, Italia anela»՝ «Ֆրանսիայի մահը, շունչ քաշի՛ր, Իտալիա»^[12], կամ որոշակի տեսակի հանցավոր կազմակերպության, որը հիմնված է կոդեքսի լռությամբ (օմերտա), բռնապետական մեթոդներով կամ տնտեսական և սոցիալական գործունեության վերահսկողությամբ ապօրինի եկամուտներ կամ օգուտներ ստանալու համար^[13] «մաֆիա» բառը սիցիլերենից թարգմանաբար նշանակում է «կողոպտել»։

Օգտագործման մեթոդների այս բազմազանությունը պետք է հաշվի առնել, երբ դիտարկվեն կազմակերպված հանցագործությունը նկարագրող աղբյուրները, քանի որ հաճախ այն հանցագործությունները, որոնք մաֆիայի հետ կապված չեն, կոչվում են մաֆիա։

Կազմակերպված քրեական խմբերը բազմազան են, ունեն ինչպես աշխարհագրական, այնպես էլ ազգային առանձնահատկություններ, և տարբերվում են գլոբալիզացիայի աստիճանից։ Նրանք կարող են գործել մի քաղաքի, երկրի ներսում և նույնիսկ դուրս գալ անհատական պետությունների սահմաններից՝ դառնալով անդրազգային:Կան բազմաթիվ գլոբալ քրեական կազմակերպություններ, որոնք գործում են աշխարհի մի շարք երկրներում և տարածաշրջաններում՝ իտալական մաֆիա, ճապոնական բորեկուդա (յակուձա), չինական տրիադաներ, կոլումբիական նարկոկարտեր, վերջերս դուրս եկավ նաև ռուսական քրեական կազմակերպություններ («ռուսական մաֆիա»)^[14]։

Ազալիա Դոլգովան նշում է, որ ընդհանուր անվանմամբ «կազմակերպված հանցավոր խմբերը» գրականությունում միավորվում են կոլեկտիվ հանցագործության երկու տեսակներում^[15]՝

• Քրեական կազմակերպություն, հանցագործությունների ուղղությամբ ուղղակիորեն ուղղված անձանց միավորումների բոլոր ձևերը, քրեական գործերի վարումը՝ կազմակերպված հանցավոր խմբեր, խմբակներ, անօրինական զինված խմբեր և այլն։
• Քրեական համագործակցություն, ձևավորված, կազմակերպված կազմակերպություններիառաջին կարգ, որի խնդիրն է կազմակերպել, համակարգել, ղեկավարել և ապահովել իրենց քրեական շահերը։ Որպես կանոն, նման համագործակցությունները անմիջականորեն չեն զբաղվում հանցագործությունների հետ, այդ գործառույթներն հանձնում են իրենց ազդեցության տակ գտնվող փոքր կազմակերպություններին։

Այլ հեղինակները նաև համարում են, որ հնարավոր է բացահայտել հանցավոր խմբերի մի քանի այլ տեսակներ կամ մակարդակներ։ Օրինակ, Միշինը առանձնանում է երեք նման մակարդակ^[16]՝

• Կազմակերպված խմբեր, ուղղված սովորական հանցագործությունների (կողոպուտ, կռիվ) և կայուն կոռումպացված կապեր չունեցողների դեմ։
• Քրեական խմբավորումներ, որտեղ  մասնակիցների միջև առկա է դերերի կոպիտ բաշխում, և միջոցների հիմնական աղբյուրը սովորական հանցագործությունների հանձնաժողովը չէ, այլ գործողությունները կապված տնտեսական գործունեության սահմանված կարգի կամ որոշ ապրանքների (զենք, թմրամիջոցներ) ապօրինի շրջանառության հետ։
• Հանցագործների համագործակցություն, միավորում է մի քանի քրեական խմբեր (դրանց բնութագրերը նման են Դոլգովայի կողմից նկարագրվածներին)։

Միևնույն ժամանակ, հեղինակի խոսքը վերաբերում է կազմակերպված հանցագործությանը երկրորդ և երրորդ մակարդակներին։

Հնարավոր են դասակարգման այլ հիմքեր։ Այսպես, ՄԱԿ-ի փորձագետները առանձնացրեցին քրեական կազմակերպության ավանդական տեսակը` մաֆիայի ընտանիքը, որն ունի իր սեփական հիերարխիա, վարքագծի կանոններ և հանցագործներին միավորող նոր տեսակի մասնագիտական չափանիշներ, երբ կազմակերպությունը միավորող գործոնն է որոշակի տեսակի հանցավոր գործունեության իրականացումը, հիերարխիկը և նորմատիվային կապերը։ Էթնիկական, մշակութային, պատմական կապերը ևս կարող են միավորող գործոն լինել^[17]։

Քրեական կազմակերպությունների գործունեություն

Կան մի քանի մոդելներ, որոնք կարող են օգտագործվել համապատասխան հանցավոր կազմակերպության գործունեությանը համապատասխանելու համար^[18]՝

• Կատարելով տարբեր գործողություններ` մի մեխանիզմով բարդացած մեկ ծանր հանցագործություն կատարելու համար (օրինակ, ահաբեկչության ակտ)։
• Տարբեր հանցագործությունների համակարգային հանձնում, որի նպատակն է հասնել որոշակի հաջողության` եկամուտ ստանալ, անցկացնել պետական իշխանության ընտրություններ և այլն։
• Միասնական հանցագործությունների համակարգային հանձնում, որը մի խումբ անձանց համար մշտական գործունեություն է, եկամտի հիմնական աղբյուր (մասնագիտական քրեական գործողություն)։

Խոշոր քրեական համայնքների գործունեություններն ունենում են իրենց առանձնահատկությունները։ Դրանք հատկացնում են մասնագիտացված կառուցվածքային ստորաբաժանումներ, որոնք նախատեսված են քրեական գործունեություն իրականացնելու համար` վերլուծական, հետախուզական և հակահետախուզական, տրանսպորտային, իրավական և այլն^[19]։

Նման կազմակերպությունների գործունեության մեկ այլ առանձնահատկությունն այն է, որ քրեաիրավական գործունեության փոխհարաբերությունը հաճախ զբաղվում է օրինական բիզնեսով, բարեգործությամբ (հանրությունում դրական կերպար ստեղծելու համար), գործարարների, անվտանգության ընկերությունների, իրավաբանական կազմակերպությունների հետ ունենում են սերտ կապեր^[19]։

Փոքր քրեական կազմակերպությունների նկատմամբ նման համայնքների կազմակերպման և ղեկավարման գործառույթը արտահայտվում է տեղեկատվության փոխանակման, ներքին և արտաքին հակամարտությունների լուծման, հարաբերությունները կարգավորելու, բաժանելու նպատակով հանդիպումներ անցկացնելու, իրավապաշտպան մարմինների դեմ պայքարի համակարգված միջոցառումների մշակելու և պետական մարմինների գործունեության նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու համար^[20]։

Կազմակերպված հանցախմբերի նշաններ

Որպեսզի որոշակի հանցագործության ձևավորումը ճանաչվի որպես կազմակերպված, այն պետք է ունենա որոշակի կայուն հատկանիշներ։ Բևզան ամրագրում է բոլոր կամ գրեթե բոլոր կազմակերպված հանցավոր խմբերի բնորոշ պարտադիր բնութագրերը, որոնք բնորոշ են հանցավոր գործունեության շատ կազմակերպված ձևերին^[21]։ Նրա առաջ քաշած պարտադիր պայմաններն են՝

• Հատուկ հանցագործությունների կայունությունը, որն արտահայտվում է իր գործունեության երկարատև բնույթով, կրկնվում է նմանատիպ հանցագործությունների կատարման ժամանակ։
• Կազմակերպությունների մասնակիցների միջև դերերի բաշխումը կատարվում է թե ուղղահայաց (ղեկավարության տեղաբաշխում) և թե հորիզոնական (քրեական մասնագիտացում)։
• Հիերարխիկ կառուցվածք, որը ներառում է առնվազն մեկ անձ և ղեկավարվող կազմակերպություն է։
• Հանցագործության որոշակի տեսակների վրա ջանքեր ներդնելը (կազմակերպությունն որքան մեծ է, այդքան ընդլայնված է նման գործողությունների շարք)։
• Քրեական գործունեությունից առավելագույն հնարավոր հասույթը հնարավորինս կարճ ժամկետում արդյունահանելու նպատակների առկայությունը։
• Խմբի անդամների միջև սոցիալական փոխհարաբերությունը (օրինակ, ընդհանուր գանձապահ)։
• Իրավապահ մարմինների նկատմամբ ակտիվորեն իրականացվող հակազդեցությունը, ներառյալ կոռումպացված մեխանիզմների կիրառումը։
• Խիստ ներքին կարգապահությունը, վարքի որոշակի կանոնների առկայությունը, որոնց խախտողների դեմ կիրառվում են պատժիչ միջոցներ։

Լրացուցիչ նշանների շարքում այս հեղինակը կոչ է անում՝

• Կազմակերպության ղեկավարի ջոկատը կազմված է կոնկրետ քրեական գործերից։ Նա չի մասնակցում հանցագործությունների կատարմանը և հաճախ չի ունենում անմիջական կապեր հանցագործների հետ։
• Քրեական եկամուտների օրինականացման («լվացման») մեխանիզմների օգտագործում։
• Ազգային կամ կլանային ատրիբուտների կազմակերպման մեջ կադրերի ընտրության հիմքը։
• Գործունեության անդրսահմանային բնույթը, այլ երկրների հանցավոր կազմակերպությունների հետ կապերը։
• Քրեական գործունեության համար նոր տեխնիկական միջոցների կիրառումը։

Ալեքսանդր Գուրովը, ամփոփելով կազմակերպված հանցավոր խմբավորումների բնութագրերը, հնարավոր է համարում առանձնացնել երեք հիմնական հատկանիշներ, որոնք թույլ են տալիս խոսել  հանցավոր գործունեության կազմակերպված բնույթի մասին, միավորումների առկայությունը,  որոնք համակարգված իրականացնում են հանցավոր գործունեությունը, հանցավոր գործունեության գերեկամուտների ստացումը, կազմակերպված հանցավոր խմբավորումների գործունեության անհնարինությունը՝ առանց ծածկելու կոռումպացված պետական պաշտոնյաների կողմից^[22]։

Կազմակերպված հանցախմբերի մասնակիցներ

Կազմակերպված հանցագործության մասնակցի ինքնությունը որոշակի բնույթ ունի, դրա առանձնահատկությունները տարբերվում են հանցագործություն կատարող անձի ընդհանուր հատկանիշներից։ Մասնագետները նշում են, որ կազմակերպված հանցավոր խմբերի անդամների ավելի բարձր ինտելեկտուալ մակարդակը, զգալի սոցիալականացումը, ապրելակերպի քողարկումը օրենքի պահպանումը ալնպիսի հատկանիշներ են, ինչպիսիք են ձեռնարկելու և կազմակերպելու կարողությունները^[23]։

Ազալիա Դոլգովան հայտնաբերում է հանցավոր խմբերի մասնակիցների տարբեր կատեգորիաներ։ Դրանք կարող են լինել մշտական և ժամանակավոր, որոշակի պարգևով վարձատրված, քրեական խմբի «հիմնական» ձևավորումը և կազմակերպությանը փոքր ծառայություններ մատուցելը միասնական կարգով` համայնքի ղեկավարների շրջանում որոշակի տպավորություն ստեղծելու նպատակով^[19]։ Մասնակիցների միջև փոխհարաբերության բնույթն ու կառուցվածքը տարբեր քրեական կազմություններում տարբերվում են։

Կազմակերպված հանցագործության կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ այն կարող է վերակազմավորել հասարակական ինստիտուտները, այդ թվում՝ տնտեսական և քաղաքական, կոռուպցիոն մեթոդների կիրառման, դրանք կանխարգելող խոչընդոտների շանտաժի «լուծարման», հանցավոր հասարակության նոր խոշոր ենթակառուցվածքի ձևավորման միջոցով^[24]։

Կազմակերպված հանցագործության կողմից ստեղծված սոցիալական կառույցները օլիգարխիկ կառավարման մոդելի կիրառմամբ ձևավորում են «պետություն պետության մեջ», որտեղ ստեղծվում են սեփական անվտանգության համակարգեր, երիտասարդ սերնդի դաստիարակություն՝ պետական դատական մարմիններից անկախ և նույնիսկ ստեղծվում են կարգավորիչ դրույթներ^[25]։ Ահա այս հիմունքներից մեկի («գողական ճանապարհով») օրինակ, հիշեցնելով պետական մարմնի ընդունած նորմատիվ ակտի նախաբանի մասին.

Գողական ճանապարհով

Ողջունում ենք բոլոր պարկեշտ բանտարկյալներին։ Տղամարդիկ և բոլոր այն երիտասարդները, ովքեր առաջինը գերության մեջ ընկան, բոլոր նրանք, ովքեր մեր կյանքում ապրում են որպես գողեր և հավատարիմ են մնում գողական սուրբ ավանդույթներին և հիմունքներին, ամբողջ գողերի ընտանիքի անունից դիմում եմ ձեզ բոլորիդ, իրական գողություն կատարողներիդ։ Այս ամենը սվում է գերության մեջ գտնվող կալանավորի կյանքի մասին, ընդհանուր առմամբ, թափառական։ Քրեական աշխարհն իր սեփական պետությունն է, որտեղ այդպիսի պատիվը, խիղճը, պարկեշտությունն այդ մարդկանց կյանքի կարևորագույն օրենքներն են:

Պետք է հաշվի առնել, որ «պետություն» հասկացության օգտագործումը պայմանավորված է քրեական խմբերի գործունեության արդյունքում ձևավորված սոցիալական կառույցների հետ՝ իրականում մենք խոսում ենք միայն որոշակի հատկանիշների, նմանությունների, այլ ոչ թե պաշտոնական կառույցների փոխարինող անկախ կառույցների ձևավորման մասին^[26]։ Ի տարբերություն պետության, կազմակերպված հանցախմբերը բնութագրվում են ճկունությամբ, շրջակա միջավայրի պայմաններին, արկածախնդրությանը արագ հարմարվելու ունակությամբ։ Չնայած պետության և խոշոր տնտեսվարող սուբյեկտների առանձին մեխանիզմների առկայությանը, նրանք շարունակում են մնալ ոչ ֆորմալ հասարակական միություններ^[27]։

Չնայած հարաբերական անկախության և մեկուսացմանը, քրեական հասարակությունը չի կարող գոյություն ունենալ առանց օրենք ընդունող քաղաքացիների (օրինական հասարակություն)։ Հենց նրանց հետ է սերտ փոխհարաբերությունների մեջ՝ քրեական հասարակությունը ակտիվորեն օգտագործում է պետության քաղաքական և տնտեսական համակարգը, պահպանելու իր գոյությունը և իր շահերը, օգտվում է օրինական հասարակության ինստիտուտներից (ներառյալ մշակույթից ու արվեստից, լրատվամիջոցներից), տարածելու իր գաղափարախոսությունը^[28]։ Կազմակերպված հանցագործությունը, որպես կանոն, հանդիսանում է իրավիճակ հասարակության մեջ, որտեղ պետական և ոստիկանական մարմինները չեն միջամտում իրենց գործունեությանը և չեն խանգարում դրան, որին կարելի է հասնել ստեղծելով լուռ «չհարձակման փոխադարձ համաձայնություն» (քրեական կազմակերպություններն, ի պատասխան պետական անգործության սահմանափակումների դեմ բռնի պայքարի) կամ կոռումպացված սիմբիոտիկ կապեր ստեղծելով պետական ներկայացուցիչների և կազմակերպված հանցավոր խմբերի միջև, երբ պետությունը փաստորեն միանում է կազմակերպված հանցավորության համակարգին` ներգրավվելով այդ անօրինությունների մեջ^[29]։

Քրեական հասարակությունում ներգրավված են ոչ միայն այն անձինք, ովքեր կատարում են հանցագործություններ, այլ բոլոր այն անձինք, որոնց նյութական բարեկեցությունը նպաստում է հանցավոր գործունեության արդյունքին։ Օրինակ, մշակութային գործիչները, որոնց գործունեությունը կենտրոնացած է քրեական միջավայրի, անվտանգության մարմինների, իրավական խորհրդատուների, «քրեական իշխանություններին», ինչպես նաև նրանց ընտանիքների անդամներին շատ տարբեր բնույթի ծառայություններ մատուցելը^[30]։

Կազմակերպված հանցագործության արդյունքում հանցավոր հասարակության ձևավորման ժամանակ նույնիսկ զարգացած պետությունները չեն ապահովագրվում (օրինակ, 20-րդ դարի վերջում նման հասարակություն ձևավորվեց Իտալիայի սիցիլյան մաֆիայի կողմից)^[31]։ Այնուամենայնիվ, քրեական հասարակությունը ամենից ակտիվ ձևավորվում և զգալիորեն ընդլայնվում են հասարակական ցնցումների ժամանակ, երբ անհետանում են պետական հաստատությունների և սոցիալական խմբերի ուշադրությունը և առանց նրանց աջակցության, ոմանք հաճախ դիմում են իրենց կենսամիջոցների ապահովման քրեական ուղիներին, դա հանգեցնում է նրան, որ այդ դեպքերում կազմակերպված հանցավոր կառույցները սկսում են ընկալվել ոչ թե որպես սոցիալական չարիք, այլ որպես սոցիալական բարիք^[32]։ Օրինակ 20-րդ դարի վերջում Կոլումբիայում տիրող իրավիճակը՝ այս պետության քաղաքականությունն ու տնտեսությունը գրեթե կախվածության մեջ գցեցին կազմակերպված հանցախմբերին թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությունից^[33]։

Հետագայում պետական իշխանության և իրավապահ մարմինների ամրապնդմամբ բնակչության նման զանգվածների առկայությունը դառնում է հասարակության ապաքրեականացմանը խոչընդոտող հզոր գործոն^[34]։

Կազմակերպված հանցավորության սանդղակը չափազանց մեծ է, և դրա հետևանքների վնասը մեծ է։ Միացյալ Նահանգների Ազգային հետախուզական խորհրդի «Մարդկային զարգացման գլոբալ տենդենցները մինչև 2015 թվականը» զեկույցում ասվում է^[35]՝

Մեր հավաքած տվյալները ցույց են տալիս, որ կազմակերպված հանցագործությունների տարեկան եկամուտները թմրանյութերի վաճառքից կազմել են 100-300 միլիարդ դոլար, 10-12 մլրդ դոլար ստացվել է թունավոր և այլ վտանգավոր նյութերից։ ԱՄՆ-ում և Եվրոպայում տրանսպորտային միջոցների գողությունից՝ 9 միլիարդ դոլար, 7 միլիարդ դոլար՝ անօրինական միգրանտների տեղաշարժումից և մոտավորապես 1 միլիարդ դոլար էլ մտավոր սեփականության իրավունքների խախտումներից` տեսաֆիլմերի, համակարգչային ծրագրերի և այլ ապրանքների անօրինական պատճենահանման միջոցով։

Կոռուպցիայի վնասը գնահատվում է շուրջ 500 միլիարդ դոլար, որը կազմում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի մոտ 1 տոկոսը։ Այս վնասը տնտեսական աճի դանդաղեցման, արտասահմանյան ներդրումների կրճատման և շահույթների նվազեցման հետևանք է։ Օրինակ, վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի համաձայն, Ռուսաստանում ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնող ընկերությունները ծախսում են տարեկան եկամտի 4-ից 8 տոկոսը կաշառքով։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Available data suggest that current annual revenues from illicit criminal activities include: $100-300 billion from narcotics trafficking; $10-12 billion from toxic and other hazardous waste dumping; $9 billion from automobile theft in the United States and Europe; $7 billion from alien smuggling; and as much as $1 billion from theft of intellectual property through pirating of videos, software, and other commodities.

Available estimates suggest that corruption costs about $500 billion — or about 1 percent of global GNP — in slower growth, reduced foreign investment, and lower profits. For example, the average cost of bribery to firms doing business in Russia is between 4 and 8 percent of annual revenue, according to the European Bank for Reconstruction and Development.

Կազմակերպված հանցավոր խմբերը աշխարհում^[36]

ԱՄՆ

• Cosa Nostra (40 000 մարդ, 25 ընտանիք)։

Կոլումբիա

• Նարկոմաֆիա (25 000 մարդ, 2 500 խումբ)։

Իտալիա

• Մաֆիա (Սիցիլիա 50 000 անդամ, 150 ընտանիք)
• Քամորա (Կամպանիա, 7 000 անդամ, 130 ընտանիք)
• Նդրանգետա (Կալաբրիա, 5 000 անդամ, 150 ընտանիք)
• Nuova Sacra Corona Unita (Ապուլիյա, 2 000 անդամ, 50 ընտանիք)

Ռուսաստան

• 160 000 անդամ, 12 000 խումբ

Ճապոնիա (յակուձա)

• Yamaguchi Gumi (23 000 անդամ, 750 կազմակերպություն)
• Sumiyoshi Rengo (7 000 անդամ, 170 կազմակերպություն)
• Inagawa Kai (7 000 անդամ, 300 կազմակերպություն)

Հոնկոնգ (տրիադա)

• Во (40 000 անդամ, 10 կազմակերպություն)
• 14К (25 000 անդամ, 30 կազմակերպություն)
• Սունիոն (50 000 անդամ)

Անդրազգային հանցավոր կազմակերպություններ

Կազմակերպված հանցագործությունը հաճախ միջազգային կապեր է հաստատել, բայց մինչև 20-րդ դարի կեսերին այդ կապերը անկանոն և սովորաբար կարճատև էին, նրա ծաղկունությունը սկսվեց միայն տնտեսության միջազգայնացումից և ապօրինի ապրանքների (թմրամիջոցներ, զենքեր, «կենդանի ապրանքներ») առևտրի տարածումից հետո, որոնք հանգեցրին անդրսահմանային քրեական գործառնություններից ստացված եկամտի զգալի աճի^[37]։

Բացի անօրինական ապրանքների (հիմնականում թմրամիջոցների) սահմանից սահման անցկացնելը, կազմակերպված հանցագործության միջազգայնացումը կապված է քրեական խմբերի ընտրության իրավասության հետ, որտեղ քրեական արդարադատության համակարգերը բավականաչափ արդյունավետ չեն, երբ քրեական եկամուտների օրինականացման համար գործառնությունները բավականին հեշտ են (օրինակ` «հարկային ապաստանները»)^[38]։

Հիմնական անդրազգային հանցավոր կազմակերպություններն են^[39]՝

• Իտալական մաֆիա, որը մի քանի քրեական կազմակերպությունների միություն է՝ «Նդրանգետա»՝ Կալաբրիայում, «Քամորա»՝ Նեապոլում, «Սակրա Կորոնա Ունիտա»՝ Ապուլիայում, և, ի վերջո, սիցիլական մաֆիա կամ «Կոզա նոստրա»։ Իտալական մաֆիայի հիմնական եկամտի աղբյուր հանդիսանում է թմրանյութերի վաճառքը, բայց զբաղվում են նաև այլ անօրինական գործողություններով՝ զենքի, ալկոհոլի, ծխախոտի մաքսանենգությամբ և այլն։ 90-ականներին իրավապահ մարմինների համատեղ ջանքերի միջոցով Իտալիայում նվազել են մաֆիաները, սակայն նրանք քրեական կազմակերպությունների աշխարհում շարունակում են պահպանել առաջատար դիրք։
• Չինական «տրիադաները» հիմնականում գործում են Հոնկոնգի և Թայվանի տարածքում, այս խմբին պատկանում են մոտ 50 տարբեր կազմակերպություններ, որոնց կազմում մարդկանց թիվը հասնում է 160-ից մինչև 300 հազարի։ Չնայած դաժան հիերարխիկ կառուցվածքին, տրիադաների կապը, որը անմիջականորեն քրեական գործողություններ է իրականացնում, ճկուն ցանցային համակարգի մի մասն է, որը կարող է փոխել իր կառուցվածքը, հարմարեցնելով արտաքին պայմաններին։ Տրիադաները Միացյալ Նահանգներում թմրամիջոցների, թմրանյութերի, մարմնավաճառության, շահումային խաղերի և հերոինի գլխավոր մատակարարներ են։
• Ճապոնական «յակուձան» ( «բորեկուդան», «բորիոկուդան») նույնպես բաղկացած է մի շարք առանձին կազմակերպություններից, որոնցից ամենամեծը է Յամագուտի-գումին է, որը ունի ավելի քան 26,000 անդամներ, դրան  հաջորդում է Ինագավա֊կայը (8600 անդամներ) և Սումիյոսի֊կայը (ավելի քան 7000 անդամներ)։ Այս կազմակերպությունները պայքարում են միմյանց դեմ, բայց կան նաև համանման գործողություններ իրականացնողներ՝ կոռումպացված պետական պաշտոնյաների և տնտեսության քրեականացման համար։ Բացի ներքին տնտեսական գործընթացներից (յակուձիի հսկողության ներքո գտնվում է կինոարտադրության, ժամանցային արդյունաբերության, մասնագիտական սպորտի, վիճակախաղերի, ֆինանսների և անշարժ գույքի ընկերություններ), այն  զբաղվում է նաև մաքսանենգ ծովամթերքների, գողացված տրանսպորտային միջոցների, թմրամիջոցների (այդ թվում՝ մեթամֆետամին) և զենքի վաճառքով։
• Կոլումբիական նարկոկարտելները վերաբերում են գրեթե բացառապես թմրամիջոցների բիզնեսին, որը կոկաինի համաշխարհային շուկայում հանդիսանում է հիմնական մատակարարը (մինչև 80%)։ Մեդելյին և Կալի քաղաքներում գտնվում են երկու ամենահայտնի կարտելները։ Մեդելյինյան կարտելը հիմնադրվել է Պաբլո Էսկոբարա և Օչաո  ընտանիքների կողմից, իսկ կալիականը՝ Սատակրուզ և Ռոդրիգես Օրիխուելա ընտանիքների կողմից։ Կարտելների ղեկավարման մակարդակը կառուցված է կոշտ հիերարխիկ սխեմայի վրա, և ավելի ցածր մակարդակով հատկացվում են առանձին բջիջներ, որոնցից յուրաքանչյուրը վերաբերում է որոշակի տեսակի քրեական գործունեության և տեղյակ չէ կարտելային այլ գործողությունների մասին։ 1990-ականների վերջին Կոլումբիայի ոստիկանության և այլ երկրների իրավապահ մարմինների գործողությունները հանգեցրին կարտելների կողմից իրականացվող գործողությունների ծավալների զգալի կրճատմանը, սակայն ավելի փոքր քրեական կազմակերպությունները լցրել էին թափուր տեղը։
• Նիգերիայի քրեական կազմակերպությունները 1980-ականների սկզբին հայտնվեցին Նիգերիայի տնտեսության ճգնաժամի հետևանքով, ինչը կապված էր նավթի գների անկման հետ։ Այս քրեական կազմակերպությունները մասնագիտանում են թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության, ինչպես նաև խարդախ գործարքների (այդ թվում, կեղծված վարկային քարտերի և այլ նոր ֆինանսական գործերի կեղծիքների) և շորթումների մեջ։ Սովորաբար, շատ գործարքներ համարվում են փոքր, բայց դա մեծ հաշվով փոփոխական է։

Եվրոպայում

2001 թվականի Եվրոպայի խորհրդի կազմակերպված հանցագործության վերաբերյալ զեկույցը ներառել է Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետություններում կազմակերպված խմբերի և դրանց մասնակիցների թվաքանակի վերաբերյալ հետևյալ տեղեկատվությունը (ըստ այդ երկրների կառավարությունների տրամադրած տեղեկատվության)^[40]։

2004 թվականի և հաջորդ տարիների հաշվետվությունները նաև ցուցադրում են Եվրոպայում գործող միջազգային հիմնական քրեական կազմակերպությունները^[41]։ Նրանցից ամենավտանգավորներից են ալբանականները (զբաղվում են թմրամիջոցների առք ու վաճառքով և մարդկանց թրաֆիքինգով, ինչպես նաև փորձում են վերահսկել քրեական շուկաները, կիրառելով բռնի մեթոդները) և ռուսականները (իրականացնում են տնտեսական հանցագործություններ, շորթում, ապօրինի ներգաղթ)։ Բացի այդ, նշվում են նաև այլ էթնիկ խմբեր` թուրքական (թմրանյութերի և զենքի առեևտուր, փողերի լվացում, ռեկետիզացիա), նիգերիան (թմրանյութերի վաճառք և մարդկանց թրաֆիքինգ), մարոկկական, կոլումբիական (կոկաինի թրաֆիքինգ), չինական (ապօրինի արտագաղթ) և վիետնամական (մաքսանենգություն, անօրինական միգրացիա, քրեական այլ ծառայություններ)։

Փորձագետները նշում են, որ անհատական ակտերի հանցավոր վարքագծի անցումը կազմակերպված հանցավոր գործունեության բնութագրվում է նույն շղթայի պատճառահետևանքային կապերի, որ շուկայական տնտեսության երկու դեպքում էլ համարվում է տնտեսական գործունեության զարգացման սխեմաների ձեռնարկատիրական գործունեության պարզագույն ձևերից և ապահովում է առավելագույն արդյունավետություն։ Կան նաև ավելի բարդ սխեմաներ, որոնց միջոցով խմբավորվում են հանցավոր կազմակերպությունները^[42]։

Կազմակերպված հանցագործությունը բնորոշ չէ որևէ հասարակությանը, այն պահանջում է հատուկ սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական պայմաններ^[43]։

Նախ, կազմակերպված հանցագործությունը կապված է միգրացիոն գործընթացների հետ՝ քրեաբանները նշել են կազմակերպված հանցագործության որոշման գործընթացների համառ էթնիկ բնույթը, նրանց կապը որոշակի ժողովուրդների զանգվածային արտագաղթի ալիքների հետ^[44]։ Այսպես, XIX-դարի սկզբին XX դարի վերջին Միացյալ Նահանգներում հիմնականում հանդես է եկել իռլանդական խումբը, որոնք փոխվել և դարձել են հրեական ( Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ զանգվածային արտագաղթի և Ռուսաստանում սոցիալական բարեփոխումների հետևանք էր ), իսկ դրան հաջորդեցին իտալական խմբերը։ Արդի ժամանակաշրջանում ամերիկյան կազմակերպված հանցագործությունը որոշվում է նաև էմիգրանտների նոր ալիքային հոսքի շնորհիվ՝ հրեաների, որոնք ԽՍՀՄ նախկին երկրներից են (այսպես կոչված «ռուսական» կազմակերպված հանցագործություն), կուբացիների և այլ լատինոամերիկացիների։ Եվրոպական (ներառյալ ռուսական) կազմակերպված հանցագործությունները նույնպես ունեն էթնիկ բնույթ։

Կազմակերպված հանցագործության առաջացման պատճառներից է որոշակի պետական ինստիտուտների թերզարգացումը։ Հետազոտողները ներկայացնում են սիցիլիական մաֆիայի ձևավորման օրինակը, որը հնարավոր դարձավ, քանի որ այս կազմակերպությունը գործարարներին հնարավորություն է տվել ապահովել առևտրային գործարքների երաշխավորված կատարումը, պաշտպանել իրենց տնտեսական շահերը, լրացնել արդարադատության պետական համակարգի գոյության բացթողումները և տնտեսական գործունեության կարգավորման գործընթացը։ Միևնույն ժամանակ նշվում է, որ ձեռնարկատերերը իրենց շահերը պաշտպանելու նպատակով դիմել են մաֆիային^[45]։ Նման իրավիճակում անհրաժեշտ է քրեական համայնքի կառուցվածքի սոցիալական պաշտպանություն՝ Ինդոնեզիայի պրեմանի^[46] և Պապուա Նոր Գվինեայի ռեսկոլի անդամների համար^[47]։

Սիցիլյան գրող Ջուզեպե Ֆավան նկարագրում է կազմակերպված հանցագործության ձևավորման հիմքում ընկած հիմնական կրիմինոգեն որոշիչները՝ «Մաֆիայի գոյության հիմնական պատճառը անհույս աղքատության և թշվառության մեջ է, որը միավորում է անգրագիտությունը և հիվանդությունը, սնահավատությունը և կեղծավորությունը, հետամնացությունը և բռնությունը ... Մաֆիայի արմատները աղքատ են , բայց նրա կատալիզատորը հարստության, կեղտոտ հարստության ձգտումն է »^[48]։

Ժամանակակից գլոբալ աշխարհի պայմաններում սա առավել ևս արդիական է, որ քրեական գործընթացների պատճառահետևանքային համալիրը ընդգրկվում է այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են հարուստ երկրների՝ «ոսկե միլիարդի» և աղքատության միջև գլոբալ հակամարտությունները, որը հանգեցնում է այն բանին, որ կազմակերպված հանցագործության ձևերը սկսում են օգտագործել ոչ միայն անհատներին կամ նրանց ասոցիացիան, այլ նաև օգտագործում են հանցավոր խմբերի (այդ թվում ահաբեկչական), իրենց իսկ սեփական շահերի համար, նպաստեն աշխարհում գործող հանցավոր համակարգերի և անդրազգային կոմպորացիաների ձևավորմանը^[49]։

Կազմակերպված հանցագործության դեմ պայքարը շատ ավելի բարդ է, քան ընդհանուր հանցագործության։ Հաճախ կազմակերպված հանցագործությունն ունենում է ռեսուրսներ (մարդկային, ֆինանսական, քաղաքական), որոնք համեմատելի են ոստիկանության պաշտոնական իշխանությունների համար։ Դրանց համար մեթոդներ գոյություն չունեն, որոնք հնարավոր կդարձնեն կարճ ժամանակահատվածում կազմակերպված հանցագործության դեմ պայքարում նշանակալի հաջողությունների հասնել։

Կազմակերպված հանցագորության դեմ պայքարի ռազմավարական խնդիրները, բացի հիմնական կազմակերպված հանցախմբերի վերացումը և նրանց գործունեության հետևանքով վնասների փոխհատուցումը, նաև քրեական հասարակության ձևավորմանը նպաստող պատճառների և պայմանների վերացումն է, հանցավոր գործունեության մեջ նոր մարդկանց ներգրավելը  դժվարություն դարձնելն է և հանցագործության ազդեցության տարածումն է^[50]։

Իրավապաշտպան հանցավոր խմբերի դեմ պայքարում իրավապահ մարմինները նախևառաջ ձգտում են նրանց հեռացնել։ Բացի հանցագործություններին արձագանքելուց և դրանց անմիջական առնչվող հանցագործներին հայտնաբերելուց, նրանց հիմնական խնդիրն է բացահայտել քրեական խմբերի առաջնորդներին և նրանց արդարացնել, ինչպես նաև հանցավոր խմբերի պակաս վտանգավոր անդամների օգնությունը կարող է օգտագործվել, քանի որ իրավապահ մարմինների հետ համագործակցության դեպքում սահմանված պատժի պայմանները զգալիորեն նվազեցվում է (ընդհուպ մինչև պատասխանատվության ենթարկելու հրաժարումը)^[51]։

Կազմակերպված հանցագործության դեմ պայքարի միջոցառումների կարևոր բաղադրիչներն են ֆինանսական հսկողությունը, ուղղված փողերի լվացման գործողությունների, քրեական կապիտալի օգտագործման և կոռուպցիայի դեմ պայքարի միջոցներին, որոնք ուղղված են իրավապահ մարմինների և այլ պետական կառույցների մաքրմանը, որոնք նպաստում են կազմակերպված հանցավոր խմբերի գրծունեությանը^[51]։

Կազմակերպված հանցագործության դեմ արդյունավետ պայքարը անհնար է առանց հասարակության բարելավմանն ուղղված միջոցառումների, որոնք նախատեսված են քրեական հասարակության «սոցիալական ծառայությունների» համար իրավական այլընտրանք ապահովելու համար՝ պետությունը բնակչության համար պետք է ապահովի անհրաժեշտ ապրանքների և ծառայությունների մատչելիությունը, բնակչության զբաղվածությունը, գաղափարական և կրթական հաստատությունների բնականոն գործունեությունը, իրավական միջոցների առկայությունը, լուծի սոցիալական հակամարտությունները^[51]։

Հետևյալ միջոցների ավելի արդյունավետությունը կախված է մոդելից, որի վրա կազմակերպված հանցագործության գործողությունները կառուցված են կոնկրետ սոցիալական պայմաններում։ Ջեյ Ալբանեզը նշում է երեք այդպիսի մոդելներ^[52]՝

• Խոշոր հանցավոր դավադրության ավանդական մոդելը, որը ղեկավարվում է մի փոքր խմբի ղեկավարությամբ։ Այս դեպքում ամենաարդյունավետ միջոցները կլինեն առաջնորդներին չեզոքացնելը` նրանց կալանքի տակ վերցնելով կամ ձերբակալելով, ինչը կհանգեցնի գաղտնիության պայմանավորվածությանը։
• Տեղական կազմակերպված էթնիկ խմբերի մոդելը։ Այս դեպքում, քանի որ ոչ մի կենտրոնացված կազմակերպություն գոյություն չունի, առաջնորդներին չեզոքացնելը ցանկալի արդյունք չի տա, քանի որ նրանց կփոխարինեն նորերը։ Այս դեպքում պայքարի հիմնական ոլորտները կարող են լինել ֆինանսական, սոցիալական և այլ վերահսկողության, ինչպես նաև տնտեսության ոչ ֆորմալ հատվածից ֆինանսական հոսքերի վերացմանն ուղղված այլ միջոցները։
• Ձեռնարկության մոդելը, ըստ որի կազմակերպված հանցագործությունը բնութագրվում է ոչ ֆորմալ ապակենտրոնացված կառուցվածքով և առաջանում է որոշակի սոցիալ-տնտեսական պայմաններում, երբ բնակչության կարիքների բավարարման իրավական մեխանիզմներն անարդյունավետ են։ Նման կազմակերպված հանցագործության դեմ պայքարելու համար նախ անհրաժեշտ է վերացնել այն պատճառները, որոնք առաջացրել են, այն կայունացնելով և սոցիալ-տնտեսական գործընթացները թափանցիկ դարձնելով։

Բացի այդ, այն բանի համար, որ իրավապահ մարմինները կազմակերպված հանցագործության դեմ պայքարում կարող են հասնել նշանակալի արդյունքների, պետք է հատուկ նորմատիվ-իրավական և նյութատեխնիկական բազան, որը հնարավորություն կտա անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկել և կանխել հանցագործությունների կազմակերպված խմբերը, կազմալուծել նրանց գործունեությունը, իրավապահ մարմիններին թույլ չի տա կազմակերպված հանցավոր խմբերի անդամներին արդարացնել և ազատել պատժից^[53]։

Ռուսաստանում կազմակերպված հանցագործության  և քրեական հասարակության ձևավորումը տեղի է ունեցել 1960-ական թվականներից սկսած։ Հանցագործության կազմակերպվածությունը հատկապես նկատելի է դարձել Ռուսաստանի տնտեսական բարեփոխումների ժամանակ (1991 թվական), երբ կազմակերպված հանցագործությունը մտավ  մեծ թվով քաղաքացիներ կյանքի մեջ։

Ռուսաստանի Դաշնության Ներքին գործերի նախարարության տվյալներով, 2000 թվականին Ռուսաստանում գործում էր 130 հատուկ վտանգավոր քրեական համայնքներ, որոնք ընդգրկում էին 964 կազմակերպված խմբեր` ընդհանուր առմամբ ավելի քան 7500 մասնակիցներ, մինչդեռ 2001 թվականին իրավապահ մարմինները դատապարտվեցին 11.5 հազար ղեկավարների և կազմակերպված հանցախմբերի ակտիվ մասնակիցների^[54]։

Ռուսաստանում  գործում և աշխատում են մի շարք զգալի քրեական համայնքներ։ Դրանցից հանրությանը ամենահայտնին «օրենքով գողեր » համայնքն է, որը հիմնականում կենտրոնանում է ընդհանուր, այլ ոչ թե տնտեսական (կոռուպցիոն) հանցագործությունների` գողություն, շորթում, ավազակություն և այլն կատարման վրա։ Կան նաև համայնքներ, որոնք կազմակերպվում են էթնիկ և այլ հիմունքների հիման վրա^[55]։

• Կաշառակերություն

• Долгова А. И. Преступность, её организованность и криминальное общество. М., 2003. 572 с. ISBN 5-87817-036-1;
• Долгова А. И. Криминологические оценки организованной преступности и коррупции, правовые баталии и национальная безопасность. М., 2011. 668 с. ISBN 978-5-87817-069-7.

Դասագրքեր

• Криминология: Учебник для вузов / Под общ. ред. А. И. Долговой. 4-е изд., перераб. и доп. М., 2010. 1008 с. ISBN 978-5-91768-038-5 (Норма) ISBN 978-5-16-003928-2 (Инфра-М). Автор главы — А. И. Долгова.
• Криминология: Учебник / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, В. В. Лунеева. 2-е изд., перераб. и доп. М., 2004. 640 с. ISBN 5-466-00019-1. Автор главы — А. И. Гуров.
• Криминология: учебное пособие / Г. И. Богуш [и др.]; под ред. Н. Ф. Кузнецовой. М., 2007. 328 с. ISBN 5-482-01189-5. Автор главы — Г. К. Мишин.
• Криминология: Учебник / Под ред. В. Н. Кудрявцева и В. Е. Эминова. 3-е изд., перераб. и доп. М., 2005. 734 с. ISBN 5-7975-0647-5. Автор главы — В. С. Овчинский.
• Криминология: Учебник / И. Я. Козаченко, К. В. Корсаков. М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2011. — 304 с. ISBN 978-5-91768-209-9.

Նորմատիվ ակտեր

• «Документы ООН по борьбе с организованной преступностью». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 4 июля 2008-ին.

Վեբ կայքեր

• Klaus von Lampe. «Organized Crime. Research» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 28 июня 2008-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կազմակերպված հանցագործություն» հոդվածին։