Կապույտ երթուղի (Հունգարիա)

Ազգային Կապույտ երթուղին (ԿԵՈւ) եղել է առաջին միջազգային արշավային արահետը ոչ միայն Հունգարիայում, այլև ամբողջ Եվրոպայում^[5]։ Առաջին անգամ այն հիշատակվում է 1938 թվականին, իսկ արահետի երկարությունն այն ժամանակ կազմում էր 910 կմ։ Երթուղին ամբողջությամբ սկսել են հատել հատկապես Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո։ Այդ պատճառով Բուդապեշտի երկաթուղայինների սպորտային ակումբի (հունգ.՝ Budapesti Vasutas Sport Club - BVSC^[6]) արշավային բաժինը 1952 թվականին հայտարարեց համազգային «Կապույտ» երթուղու բացումը։

Երթուղին պաշտոնապես բացվել է 1952 թվականին։ Բնության սիրահարների երկաթուղայինների միությունը զարգացրեց այդ միտքը և 1953 թվականին թողարկեց առաջին գրքույկը, որում քարտեզի վրա դիագրամներով նշված էր ողջ երթուղին։ Հետագա տարիներին (1961) կազմակերպչական հարցերն իր վրա է վերցրել «Բնության բարեկամներ» հունգարական զբոսաշրջային միությունը (հունգ.՝ Természetjáró Magyar Szövetség, MTSZ)^[7]։

Սակայն ԿԵՈւ-ն զբոսաշրջիկներին հայտնի չէր մինչև 1980-ականների սկիզբը, երբ հունգարական հեռուստատեսությունը սկսեց «...և մեկ միլիոն քայլեր...» (...és még egymillió lépés…) Կապույտ երթուղուն նվիրված հեռուստատեսային ֆիլմաշարի հեռարձակումը։ Այդ հաղոդումների ստեղծողն ու ղեկավարն էր Պալ Ռոքենբաուերը, որն այդ ժամանակ հեռուստատեսային «Բնություն» հաղորդման ռեժիսորն էր^[8]։

Ռոքենբաուերը ոչ մեծ թիմ հավաքեց, որը 76 օրում ոտքով հաղթահարեց Կապույտ երթուղին արևելքից-արևմուտք։ Նրանք իրենց հետ վերցրել էին նկարահանման խցիկներ և տարբեր սարքավորումներ և ամբողջ աշխատանքը առանց որևէ այլ օգնության կատարեցին։ Այդ աշխատանքը մեծ հաջողությամբ պսակվեց` հունգարացի ժողովրդի ուշադրությունը Կապույտ երթուղու վրա հրավիրելով։ Շատերը սկսեցին հաղթահարել այն` անցնելով ամբողջ երկարությունը։ Զբոսաշրջիկներից շատերն այդ հաղորդումը կրկնօրինակեցին։

Պալ Ռոքենբաուերը մահացավ 1987 թվականին, զբոսանքներից մեկի ժամանակ ԿԵՈւ Կատալինպուշտա (Katalinpuszta) գյուղի մոտ, Նասզալի (Naszály) լեռան ստորոտում։ Այդ վայրում, ի հիշատակ նրա, փայտե սյուն է կանգնեցված, որի վրա նշված է երթուղին։ Նրա աճյունը թաղված է Մեսչեկ լեռան ստորոտում։ Այդ վայրում տեղադրվել է անմշակ կարմիր մարմառից մեծ քար^[9][10]։

Կապույտ երթուղու երկարությունը 1128 կմ է։ Սկզբում այն սկսվում էր Գեշրիբենշտայն լեռից, որը գտնվում է Ավստրիայի հետ Հունգարիայի սահմանին, Բուդապեշտով անցնելով հասնում էր մինչև Հոլլոհազա բնակավայր, որը սահմանակից է Սլովակիային։ 1983 թվականին երթուղու արևելյան մասը մտավ Այզենախ-Բուդապեշտ (EB) բարեկամության միջազգային հետիոտնային երթուղու կազմի մեջ, որը Արևելյան Եվրոպայի սոցիալիստական երկրների միակ միջազգային երթուղին է (այն ացնում էր ԳԴՀ-ի, Լեհաստանի և Հունգարիայի միջով)։

Այսօր «Կապույտ երթուղու» մեծ մասը ինտեգրվել է Е4 եվրոպական միջազգային հետիոտնային երթուղու մեջ (Ջիբրալթար - Պիրենեյներ - Բոդենի լիճ - Բալատոն (լիճ) - Ռիլա - Կրետե)։ «Կապույտ երթուղուն» ավելացել է հունգարական ևս երկու երթուղիներ` Պալ Ռոքենբաուեր հարավ-դանուբյան կապույտ երթուղի («Rockenbauer Pál Dél-dunántúli Kéktúra» (540,7 կմ)) և Ալֆյոլդի կապույտ երթուղի («Alföldi Kéktúra» (848 կմ)), որոնք ներկայումս երբեմն երթուղու մաս են համարում^[11][12][13]։

Կապույտ երթուղին ազատ է բոլորի համար։ Հարկեր և տուրքեր չեն պահանջվում։ Հունգարիայում թողարկվում են գրքույկներ, որոնք արժեն 1200 ֆորինտ (4 եվրոյին համարժեք գումար` ըստ 2015 թվականի տվյալների) և որտեղ մատնանշված են երթուղու 147 անցակետեր (կնիքները խփելու տեղեր)։ Երթուղու մասնակիցներից միայն պահանջվում է յուրաքանչյուր անցակետով անցնելիս իրենց մոտ գտնվող գրքույկի համապատասխան անվան դիմաց նշել անցումը։ Դրա համար պետք է այդ գրքույկի վրա համապատասխան անցակետի անվան դիմաց կնիք խփել։ Որպես կանոն, այդ կնիքներն ամեն անցակետում կան` յուրաքանչյուր վայրին համապատասխան անվան նշումով։ Կնիքները գտնվում են պանդոկներում կամ խանութներում, գնացքի կայարաններում, ընդհանուր առմամբ, տոմսարկղերում, բայց ավելի հաճախ գտնվում են հենց անտառներում, որպես կանոն ծառերի կամ ցանկապատերի վրա փակցված կապույտ-սպիտակ շերտագծված արկղերի մեջ։

Զբոսաշրջիկները կնիքով նշում պետք է կատարեն, ընդհանուր առմամբ, երկու անգամ` մեկը գնալիս, մյուսը` հետ գալիս։ Կնիքը դնելու համար յուրաքանչյուր բնակավայրի անվան դիմաց մեկ տեղ է հատկացված, սակայն բավարար է, վերադառնալիս նույն այդ տեղում երկրորդ կնիքը խփելու համար։ Այդպիսով երկու տարբեր ամսաթվեր են լինում։ Զբոսաշրջիկը, երբ ամբողջությամբ կամ մասնակի ավարտում է երթուղին իր գրքույկը ներկայացնում է Բուդապեշտի կամ որևէ մարզի «Բնության բարեկամներ» կոմիտե։ Այնտեղ ստուգվում և հաստատվում է անցած երթուղին և զբոսաշրջիկը ԿԵՈւ կրծքանշան է ստանում^[14][15]։

Երթուղին ավարտած զբոսաշրջիկը ստանում է ԿԵՈւ կրծքանշան։ Այն անվճար է ակումբի անդամների համար, իսկ ոչ անդամները պետք է վճարեն կրծքանշանի արտադրական ծախսերը։ Կրծքանշանն իրենից ներկայացնում է անկանոն քառանկյուն` լեռներ տանող ճանապարհով, որի վրա կապույտ-սպիտակ շերտով ուղեցույց կա, իսկ կրծքանշանի ներքևում` կարմիր շերտագծի վրա մակագրված է. Ազգային Կապույտ երթուղի (Országos Kék-túra M.T.SZ )։ Մրցանակը հնարավորության դեպքում արարողությամբ է հանձնվում։ Ասոցիացիան նաև հաշվառում է երթուղին անցածներին։

Հունգարացի տուրիստական ասոցիացիայի վիճակագրությունը ներառում է մի շարք տվյալներ.

• 1961 թվականին հինգ մարդ
• 1962 թվականին 84մարդ
• 1963 թվականին 87 մարդ
• 1966 թվականին 168 մարդ։

Հետագայում Կպույտ երթուղին հաղթահարել են տարեկան 70 - ից 130 մարդ։ Այս ցուցանիշը մի փոքր վայրընթաց միտում է գրանցել ռեժիմի փոփոխության ժամանակ և ամենացածր ցուցանիշը եղել է 1991 (41 մարդ) եւ 1995 թվականին (37 մարդ)։ Այդ ժամանակից ի վեր ճանապարհորդների թիվը սկսել է դինամիկ աճել, իսկ 2012 թվականին առաջին անգամ գերազանցել է 200-ը, իսկ իր գագաթնակետին է հասել 2015 թվականին՝ 231 մարդ^[16]։

Ըստ 2007 թվականի տվյալների ընդհանուր առմամբ 4100-ից ավել մարդ է անցել Կապույտ երթուղով։

Երթուղու երեք հատվածներ կան, որոնք ունեն իրենց սեփական կրծքանշանները։ Դրանք կարելի է ձեռք բերել առանց ամբողջ երթուղին ավարտելո։ Սակայն, այդ կրծքանշանները տրվում են նաև երթուղին ավարտողներին։

1. Dorogtól Nógrádig túramozgalom (Դորոգից Նոգրադ) Պիլիշ, Բուդա և Բյորզյոնի լեռների միձով - 138,8 կմ, ընդհանուր վերելքը - 4490 մ
2. Mátra-Bükk útjain túramozgalom (Մատրայից և Բյուկկ լեռնաշղթա) - 120, 0 կմ, ընդհանուր վերելքը 4 360 մ
3. Veszprém megyei kéktúra túramozgalom (Վեսպրեմ մարզով մինչև Շումեգ քաղաք) Շումեգցի և Բոդայկից «Մերձբալատոնյան բարձրության ազգային պարկ» Բակոնի լեռներ` 247,8 կմ, ընդհանուր վերելքը 5360 մ։

Գործում է նաև 300 կմ երկարությամբ մանկական երթուղի (Gyermek Kéktúra, GYKT), որը նախատեսված է 6 -ից 14 տարեկան երեխաների համար և ընդգրկում է 9 մարզեր.

1. Կոսզեգ բլուրներից (արևմտյան Հունգարիայի Վաշ մարզ) Կիշալֆյոլդ՝ փոքր հունգարական դաշտավայր
2. Բալատոնյան լեռներ
3. Բակոնսկի անտառ
4. Բերտեշի բլուրներից Գերեքսի բլուրներ
5. Պիրիշ լեռներից Բուդի լեռներ
6. Բորզսոնի լեռներից Չերհաթ լեռներ
7. Մատրա լեռներ
8. Բուկով լեռներից Ագթելեկ բարձրավանդակ
9. Չերհաթից Զեմպլինսկե լեռներ։

50 կմ երկարություն հաղթահարող երեխաները ստանում են ԿԵՈւ կրծքանշան։ 300 կմ հաղթահարած երեխաները ստանում են Կապույտ երթուղու ժետոն։ Վեցից ավել երեխաներ ընդգրկող խումբը ևս ստանում է կրքանշան։

• 
  Կապույտ երթուղու տեսարժան վայրերից` Ստալակտիդային քարանձավ
• 
  Կապույտ երթուղու տեսարժան վայրերիաց` Դանուբի ծունկ
• 
  Կապույտ երթուղու վրա գտնվող Շումեգի ամրոցը

• Az Országos Kéktúra. Írott-kőtől Budapest-Hűvösvölgyig; Ifjúsági és Sportminisztérium, Cartographia Kft. Budapest 2001, 160 S.; ISBN 963-352-535-7
• Az Országos Kéktúra. Budapest-Hűvösvölgytöl Hollóházáig; Ifjúsági és Sportminisztérium, Cartographia Kft. Budapest 2001, 160 S.; ISBN 963-352-536-5
• Országos Kéktúra. Útvonalvázlat és Igazoló Füzet; Magyar Természetbarát Szövetség, Budapest 2007, 80 S.

• Պաշտոնական կայք
• Ֆեյսբուքյան կայք

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Կապույտ երթուղի (Հունգարիա) կատեգորիայում։