Психикалық денсаулық
Психикалық денсаулық танымға, қабылдауға және мінез-құлыққа әсер ететін эмоционалдық, психологиялық және әлеуметтік салауаттылықты қамтиды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) анықтағандай, бұл «адам өз қабілеттерін жүзеге асыра алатын, өмірдің қалыпты күйзелістеріне төтеп бере алатын, өнімді және жемісті жұмыс істей алатын әл-ауқат жағдайы»[1]. Ол сондай-ақ адамның күйзеліспен, тұлғааралық қарым-қатынаспен және шешім қабылдаумен қалай күресетінін анықтайды[2].
Психикалық денсаулық субъективті әл-ауқат, автономия, құзыреттілік, ұрпақаралық тәуелділік және адамның интеллектуалды және эмоционалдық мүмкіндіктерін жүзеге асыруды қамтиды, бірақ олармен шектелмейді[3]. Позитивті психология тұрғысынан психикалық денсаулық адамның өмірден ләззат алу қабілетін және психологиялық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін жұмыс және күш-жігер арасында теңгерімді құруды қамтуы мүмкін[4]. Мәдени айырмашылықтар, жеке философия, субъективті бағалаулар және бәсекелес кәсіби теориялар «психикалық денсаулық» анықтамасын одан әрі кеңейте түседі[5]. Психикалық денсаулық проблемаларымен байланысты кейбір ерте белгілер: тітіркендіргіш ұйқы, энергияның жетіспеушілігі, тәбеттің болмауы, өзіңізге немесе басқаларға зиян тигізу туралы ойлар, өзін-өзі оқшаулау[6].
Психикалық бұзылулар
Психикалық денсаулық анықтамасы бойынша, адамның жеке, әлеуметтік және мәдени шекараларды сақтай отырып, өмірдің жақсы сапасына қол жеткізу жолында сезіну, ойлау және әрекет ету қабілеті[7][8]. Осы компоненттердің кез келгенінің бұзылуы психикалық денсаулықтың құрамдас бөлігі болып табылатын психикалық бұзылулар немесе психикалық аурулар үшін қауіп факторы болып табылады[9].
2019 жылы әлемде шамамен 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шекті, олардың ең жиі кездесетіні – алаңдаушылық пен депрессия. Соңғы жылдары психикалық ауытқулардан зардап шегетіндердің саны айтарлықтай өсті[10]. Психикалық бұзылулар адамның танымына, эмоционалдық жауаптарына және күйзеліске және/немесе психикалық жұмысының бұзылуына байланысты мінез-құлқына әсер ететін және өзгертетін денсаулық жағдайы ретінде анықталады[11][12]. ICD-11 (Аурулардың халықаралық классификациясы, 11-ші қайта қарау) – әртүрлі психикалық бұзылуларды диагностикалау, емдеу, тергеу және хабарлау үшін қолданылатын жаһандық стандарт[13][14].
Психикалық денсаулық диета, жаттығу, стресс, нашақорлық, әлеуметтік байланыстар және өзара әрекеттесу сияқты өмір салтының бірқатар факторларымен байланысты[15][16]. Психиатрлар, психологтар, лицензиясы бар кәсіби клиникалық кеңесшілер, әлеуметтік қызметкерлер, медбикелер және отбасылық дәрігерлер терапия, кеңес беру және дәрі-дәрмек сияқты емдеу арқылы психикалық ауруды басқаруға көмектесе алады[17].
Эпидемиология
Психикалық аурулар қатерлі ісік, қант диабеті немесе жүрек ауруларына қарағанда жиі кездеседі. Қолда бар деректер бойынша әлемде 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шегетінін көрсетеді[18]. Депрессия дүние жүзінде 10 негізгі аурулардың ішінде үшінші орында тұр. Ол 2030 жылға қарай бүкіл әлем бойынша аурудың басты себебі болады деп болжануда[19]. Жыл сайын 700 000 астам адам өз-өзіне қол жұмсайды және шамамен 14 миллион адам оған әрекеттенеді[20].
ДДҰ деректері бойынша әлем халқының жартысынан жуығы психикалық аурудан зардап шегетінін көрсетеді, бұл олардың өзін-өзі бағалауына, қарым-қатынасына және күнделікті өмірде жұмыс істеу қабілетіне әсер етеді[21]. Адамның эмоционалдық денсаулығы оның физикалық денсаулығына әсер етуі мүмкін. Психикалық денсаулықтың нашарлауы адекватты дұрыс шешім қабылдау және заттарды дұрыс қолданудың бұзылуына әкелуі мүмкін[22].